قتل افشارطوس

• ۱۳۳۲
فرادید| فرماندارى نظامى تهران روز ۱۲ ارديبهشت ،۱۳۳۲ شش روز پس از پيدا شدن جسد سرتيپ محمود افشارطوس (رئيس شهربانى كل كشور)، اطلاعيه اى صادر كرد و قتل او را كار عده اى از افسران بازنشسته و مخالفين دولت دانست.

دكتر مظفر بقايى و سرلشگر فضل الله زاهدى در اين اطلاعيه تلويحاً متهم شده بودند كه در اين جنايت دست داشته اند. افشارطوس روز ۳۱ فروردين ربوده شده بود و دو روز بعد عده اى از اميران بازنشسته ارتش به ظن دخالت در اين امر دستگير شدند. جسد افشارطوس روز ششم ارديبهشت در لشگرك پيدا شد و ماجرا ابعاد تازه اى يافت.

گفته مى شود ماجراى ربودن افشارطوس بخشى از يك توطئه بزرگ تر بود كه با اطلاع شاه و دخالت مأموران سيا طراحى شده بود تا تعدادى از شخصيت هاى سياسى نزديك به دكتر مصدق را بربايند و او را وادار به كناره گيرى كنند.

نقش بقايى
اميران بازنشسته اى كه به اتهام دست داشتن در ربودن افشارطوس بازداشت شدند، عبارت بودند از سرتيپ دكتر منزه، سرتيپ على اصغر مزينى، سرتيپ بايندر و سرتيپ نصرالله زاهدى. گفته مى شود اين افراد فهرستى در اختيار داشتند و قرار بود بر اساس آن شخصيت هايى چون سرلشكر رياحى، دكتر حسين فاطمى، دكتر عبدالله معظمى و دكتر سيدعلى شايگان را، كه همگى از نزديكان دكتر مصدق و افراد برجسته نهضت ملى بودند، بربايند و از اين طريق جوى ناآرام و آشفته در كشور ايجاد كنند تا مصدق مجبور به كناره گيرى شود.

اما تنها يكى دو روز پس از مفقود شدن افشارطوس، اميران مذكور بازداشت شدند و تحت بازجويى قرار گرفتند. نتايج بازجويى ها كه همان ايام در مطبوعات منتشر شد، نشان مى داد هر چهار امير سابق ماجراى توطئه را تقريباً به يك شكل اعتراف كرده اند.

از ميان آنها بايندر، زاهدى و منزه گفته بودند كه در روز ۳۱ فروردين ناهار را در خانه دكتر بقايى مهمان بوده اند و او به همراه دوست نزديكش حسين خطيبى آنها را به ربودن افشارطوس تشويق كرده اند.

افشارطوس در آن هنگام روابطى با بقايى ايجاد كرده بود تا شايد بتواند شكاف به وجود آمده در نهضت را با ميانجى گرى ترميم كند. به نظر مى رسد عصر روز ۳۱ فروردين او براى ملاقاتى به همين منظور به خانه خطيبى رفته بود كه همانجا توسط اميران بازنشسته ربوده شد.

البته دكتر بقايى تا پايان عمر هرگز دخالت در (يا آگاهى از) توطئه ربودن افشارطوس را نپذيرفت. در ارديبهشت ۱۳۳۲ كه اين اتهام بر اساس اعترافات بازداشت شدگان عليه او مطرح شد، او مصونيت پارلمانى داشت، بنابراين نمى توانستند او را دستگير كنند.

سرلشكر زاهدى نيز توسط يكى از نمايندگان به مجلس آورده شد و به اين عنوان كه امنيت جانى ندارد بست نشست. عبدالعلى لطفى، وزير دادگسترى وقت، روز ۲۴ ارديبهشت در نامه اى به مجلس اطلاع داد كه بقايى به معاونت در قتل افشارطوس متهم است و دلايلى براى اين اتهام وجود دارد، بنابراين تقاضا كرد مصونيت پارلمانى او لغو شود. از سوى ديگر با بازداشت شدن حسين خطيبى، دكتر بقايى به حملات خود عليه دولت افزود.

او ادعا كرد شخصاً در زندان شاهد شلاق خوردن خطيبى بوده است و اعترافات بازداشت شدگان را تحت فشار و فاقد اعتبار دانست. على زهرى، نماينده مجلس و از نزديكان بقايى، روز ۲۰ تير دولت مصدق را به دليل نحوه برخوردش با دستگيرشدگان استيضاح كرد. او و بقايى ده روز بعد تحصن خود را در مجلس آغاز كردند. اما بقايى سرانجام روز ۲۶ مرداد (دو روز پيش از سقوط دولت مصدق) بازداشت و به زندان منتقل شد. او پس از كودتا از اتهامات تبرئه و آزاد شد.

سرانجام
از جمله نكات مبهم در اعترافات اميران بازنشسته، اشاره اى بود كه يكى از آنها به دخالت يك شاهپور در ماجرا داشت. گفته مى شد منظور او شاپور عليرضا يا شاپور حميدرضا بوده است. اين اشاره، ظن دخالت يا آگاهى دربار و شخص شاه را در ماجرا تقويت مى كند.

سه تن از چهار سرتيپ بازداشت شده گفته بودند كه از آغاز قصد به قتل رساندن افشارطوس را داشته اند، اما او در واقع تا وقتى كه حسين خطيبى مورد سوءظن قرار گرفت، زنده بود و در غارى در كوه هاى شمال تهران نگهدارى مى شد. افشارطوس پس از آن كه نام خطيبى توسط مأموران تحقيق به ميان آمد، گويا به دستور مزينى و توسط سرگرد قرايى، به قتل رسيد.

چهار امير مورد اشاره پس از كودتا در دادگاهى سهل گير محاكمه شدند. دادگاه تمام اعترافات پيشين آنها را ناديده گرفت و همه را به شكلى سئوال برانگيز تبرئه كرد. پس از آن نيز هيچ كوششى براى يافتن حقيقت در مورد قتل رئيس سابق شهربانى كل كشور به عمل نيامد. مزينى پس از انقلاب اسلامى دستگير و اعدام شد. اما سرگرد بلوچ قرايى كه به دستور او افشارطوس را به قتل رسانده بود، پس از نفى و رد آيين بهائيت آزاد گرديد.

سال ها بعد يك مأمور سابق اطلاعاتى غرب در يك برنامه مستند تلويزيونى گفت كه برادران رشيديان نيز در ماجراى قتل افشارطوس نقش داشته اند. او نيز گويا به نقش بقايى اشاره اى داشته است.

منبع: روزنامه شرق 1384