عکس؛ سفر در زمان؛ گزارش خواندنی از تعاملات گسترده دولت مصدق با اروپا و آسیا

بیست‌ویکم خردادماه ۱۳۳۲ و درحالی که فضای سیاسی کشور به سوی آشفتگی هرچه بیشتر پیش می‌رفت و اختلاف‌های دولت و دربار به نقطه اوج خود نزدیک می‌شد، روزنامه اطلاعات از امضای پروتکل جدید بازرگانی میان ایران و شوروی خبر داد؛ پروتکلی که می‌توان آن را از پیامدهای رایزنی ایوان سادچیکف، سفیرکبیر شوروی با مقام‌های دولتی در تهران به‌حساب آورد.

در صفحه نخست روزنامه اطلاعات ضمن انتشار این خبر، تصویری از مبادله این پروتکل میان دکتر علی‌اکبر اخوی، وزیر وقت اقتصاد ملی و کزونتسف، رئیس هیات اقتصادی شوروی به چاپ رسیده و ادعا شده بود که با امضای پروتکل بازرگانی جدید، «سالانه بیش از یک میلیارد ریال ارز کمتر از کشور خارج خواهد شد».

امضای پروتکل جدید با شوروی

رئیس هیات اقتصادی شوروی در این دیدار ضمن تاکید بر علاقه مسکو به توسعه روابط بازرگانی با تهران، به دکتر اخوی اطمینان داد دولت شوروی به تعهدهای خود در این پروتکل متعهد خواهد بود. این پروتکل در چارچوب قرارداد بازرگانی و بحرپیمایی تهران و مسکو در ۱۵فروردین‌ماه ۱۳۱۹ به امضاء رسیده بود؛ قراردادی که توافقی مهم در روابط دو کشور در آن زمان به‌شمار می‌رفت و به تسهیل مبادلات تجاری و حمل‌ونقل دریایی بین ایران و شوروی کمک می‌کرد.

براساس پروتکل جدید، قرار شد دولت ایران فهرستی از کالاهای مبادله‌ای خود تهیه کند؛ فهرستی که در مشورت با بنگاه‌ها و ادارات دولتی تنظیم می‌شد و ضرورت‌های روز و نیازهای اساسی کشور را درنظر می‌گرفت. دکتر اخوی پس از امضای پروتکل معتقد بود که این معاهده جدید، مزیت‌هایی از جمله «دوبرابر شدن میزان مبادلات طرفین»، «ورود کالاهایی به ایران که پیش از آن سابقه نداشت از شوروی وارد شود، مانند ماشین‌های کشاورزی به ارزش ۲۰میلیون ریال، چرخ خیاطی، دارو و...» و «افزایش ورود کالاهایی مانند قند و شکر، پارچه‌های پنبه‌ای و کاغذ» دارد.

مزیت مهم این پروتکل، افزایش صادرات محصولات ایرانی به شوروی بود که شامل «توتون از ۳۰۰ به هزار تن»، «پشم از ۲هزارو۲۰۰ به ۴هزارتن»، «پنبه از ۴هزار به ۵هزارتن» بود.

رایزنی‌های اقتصادی گسترده در سطح جهان

امضای پروتکل جدید با شوروی در شرایطی بود که دولت مصدق در جبهه‌های بازرگانی مختلف درحال رایزنی با دولت‌های مختلف برای امضای قراردادهای بازرگانی و گسترش همکاری‌های اقتصادی بود. روزنامه اطلاعات یک روز قبل از امضای این پروتکل، یعنی در ۲۰خردادماه ۱۳۳۲ در خبرهایی که در صفحه نخست این روزنامه انعکاس یافت، از رایزنی‌های اقتصادی ایران با دولت‌های اروپایی نیز خبر داده بود.

قرار بود هیاتی به ریاست دکتر اخوی، به ایتالیا برود؛ هیاتی که قصد داشت زمینه‌های اقتصادی و تجاری برای گسترش همکاری‌های دوجانبه را مورد بررسی قرار دهد و قراردادی در این زمینه آماده امضاء کند. دولت مصدق قصد داشت پایه قراردادهای «تهاتری» را با ایتالیا بنیان بگذارد.

همان روز، روزنامه اطلاعات در خبر دیگری از نهایی شدن موافقتنامه اقتصادی میان ایران و فرانسه خبر داد؛ موافقتنامه‌ای که قرار بود طی روزهای آینده ازسوی نمایندگان دوطرف به امضاء برسد. مصر و عربستان نیز دو هدف دیگر توسعه همکاری‎های بازرگانی و اقتصادی دولت وقت بودند.

یک معادله نفتی جدید

همه اینها در شرایطی بود که تلاش‌های دولت مصدق برای استمرار جریان صادرات نفت از ایران همچنان ادامه داشت. در چارچوب همین تلاش‌ها هم بود که روز بیست‌ودوم فروردین‌‎ماه ۱۳۳۲ نخستین نفتکش ژاپنی برای بارگیری نفت ایران وارد بندر آبادان شده بود؛ آن هم در روزی که خبر رسید دو نفتکش ایتالیایی محموله نفت ایران را در بنادر ایتالیا تخیله کرده‌اند.

در شرایطی که نشریات بین‌المللی تاکید داشتند اقدام شرکت ژاپنی برای خرید نفت از ایران ممکن است بر مناسبات لندن و توکیو تاثیرات منفی قابل‌توجهی برجا بگذارد، در ایران ارزیابی این بود که چنانچه ژاپن نیازهای نفتی خود را از ایران تامین کند، گشایش بزرگی در صادرات نفت ایران حاصل خواهد شد.

این درحالی بود که گفته می‌شد تا پیش از اینکه نفتکش ژاپنی وارد آبادان شود، این کشور نیازهای نفتی خود را از شرکت‌های آمریکایی تا انگلیسی تامین می‌کرده‌است، اما اخیرا آمریکا، ژاپن را در انتخاب مبدا تامین نفت خود آزاد گذاشته است و این موضوع، سبب شد نفتکش ۲۰هزارتنی این کشور، راه ایران را در پیش بگیرد. در آن مقطع ارزیابی روزنامه ایرانی بر این مبنا استوار بود که با توجه به اینکه توکیو و لندن در رقابت اقتصادی تنگاتنگی قرار دارند، بعید است فشارهای انگلیس، سبب پشیمانی ژاپن از خرید نفت ایران شود.

منبع: اطلاعات آنلاین