آیا می‌توان روند پیری سیستم ایمنی را کند کرد؟

سیستم ایمنی بدن با ویروس‌ها مقابله می‌کند

همه‌گیری ویروس کرونا باعث شده اهمیت سیستم ایمنی بدن بیشتر مورد توجه قرار بگیرد؛ شبکه‌ای پیچیده از سلول‌ها، بافت‌ها و اندام‌ها که سلاح اصلی بدن در مبارزه علیه عفونت‌ها و بیماری‌ها به حساب می‌آید. اما سیستم ایمنی هم درست مثل سایر بخش‌های بدن با گذر زمان پیر می‌شود و ما را در برابر انواع و اقسام کسالت‌ها آسیب‌پذیرتر می‌کند.

با توجه به این مساله و همین‌طور وجود سابقه بیماری‌های مختلف در افراد بالای ۶۵ سال، کارشناسان پزشکی معتقدند این گروه سنی نسبت به کووید-۱۹ آسیب‌پذیرتر هستند و احتمال ابتلا به نوع شدیدتر این بیماری در آن‌ها بیشتر است.

شای شن‌-اور، متخصص ایمنی‌شناسی از موسسه فناوری تخنیون در اسرائیل به بی‌بی‌سی گفت: " یک نفر ممکن است با توجه به شناسنامه‌اش ۸۰ ساله باشد، اما سیستم ایمنی‌اش مثل یک فرد ۶۲ ساله کار کند. برعکس این هم ممکن است اتفاق بیفتد. "

سن و سال بر سیستم ایمنی ما اثر می‌گذارد و ما را در برابر بیماری‌ها آسیب پذیرتر می‌کند

خبر خوب این است که می‌توان با انجام مجموعه‌ای از راهکار‌های ساده، روند پیری سیستم ایمنی را کند کرد. اما پیش از پرداختن به این راهکارها، بیاید نحوه عملکرد سیستم ایمنی بدن را مرور کنیم.

سیستم ایمنی دو شاخه دارد که هر یک از انواع مختلف گلبول‌های سفید تشکیل شده‌اند، سلول‌هایی که به طور ویژه وظیفه دفاع از بدن را به عهده دارند. واکنش ایمنی ذاتی، اولین خط دفاعی بدن ماست و تقریبا به محض شناسایی یک عامل بیگانه در بدن، فعال می‌شود.

جنت لرد، مدیر موسسه التهاب و پیری در دانشگاه بیرمنگام می‌گوید: " در این نوع واکنش نوتروفیل‌ها وارد عمل می‌شوند، گونه‌ای از گلبول‌های سفید که به به باکتری‌ها حمله می‌کند. همین‌طور مونوسیت‌ها که نوعی دیگر از گلبول‌های سفید هستند و با اعلام خطر در رابطه با وجود عفونت در بدن به سازماندهی سیستم ایمنی کمک می‌کنند.

پس از آن نوبت به سلول‌های کشنده طبیعی (NK) می‌رسد که وظیفه‌شان مبارزه با ویروس‌ها و سرطان است. این سه نوع سلول، با بالا رفتن سن دیگر خوب عمل نمی‌کنند. "

پس از آن نوبت به واکنش تطبیقی می‌رسد که لنفوسیت‌های تی و بی در آن نقشی کلیدی دارد. این لنفوسیت‌ها با نوع خاصی از پاتوژن (عامل بیماری) مبارزه می‌کنند. چند روز طول می‌کشد تا این نوع واکنش فعال شود، اما وقتی این اتفاق می‌افتد، عامل بیماری‌زا در حافظه سیستم ایمنی باقی می‌ماند و اگر در آینده دوباره ظاهر شود، با آن مبارزه خواهد کرد.

جنت لرد در ادامه می‌گوید: " هر چه پیرتر می‌شوید، بدن‌تان لنفوسیت‌های کمتری می‌سازد. هر چند شما برای مبارزه با بیماری‌های جدید از جمله سارس-کرونا-۲ به این سلول‌ها نیاز دارد. با بالا رفتن سن حتی لنفوسیت‌هایی که بدن شما در گذشته برای مبارزه با سایر بیماری‌ها تولید کرده هم به خوبی کار نخواهند کرد. "

این یعنی افزایش سن باعث کاهش همه عملکرد‌های سیستم ایمنی بدن می‌شود. در واکنش ایمنی ذاتی اندکی بیشتر سلول تولید می‌شود که آن‌ها هم به خوبی عمل نمی‌کنند. در واکنش تطبیقی هم لنفوسیت‌های بی و تی کمتری تولید می‌شوند.

لنفوسیت‌های بی در مغز استخوان ساخته می‌شوند و مسئول تولید پادتن هستند. لنفوسیت‌های تی هم در غده تیموس تولید می‌شوند و وظیفه‌شان شناسایی و از بین بردن عوامل بیماری‌زا یا سلول‌های آلوده است.

گلبول سفید مسئولیت مهمی در سیستم ایمنی دارد

به گفته پروفسور لرد، دلیل کاهش لنفوسیت‌های تی این است که " غده تیموس از ۲۰ سالگی شروع به کوچک شدن می‌کند. این غده کوچک‌تر و کوچک‌تر می‌شود و وقتی ۶۵ یا ۷۰ ساله می‌شوید، تنها ۳ درصد از آن در بدن‌تان باقی می‌ماند. "

با بالا رفتن سن و کاهش میزان سلول‌هایی که عوامل بیماری‌زا در حافظه خود نگه‌می‌دارند، توانایی خود نه فقط در واکنش به بیماری که در پاسخ نسبت به واکسن‌هایی که از آن جلوگیری می‌کنند را از دست می‌دهیم. به گفته شای شن-اور، متخصص اسرائیلی " ۴۰ درصد از بزرگسالان بالای ۶۵ سال به واکسن پاسخ ایمنی نشان نمی‌دهند. "

مشکل دیگر این است که افزایش سن باعث ایجاد التهاب بیشتر در خون و بافت‌ها می‌شود؛ پدیده‌ای که دانشمندان از آن با نام التهاب ناشی از افزایش سن یاد می‌کنند (در انگلیسی inflammaging که از ترکیب دو کلمه inflammation به معنای التهاب و ageing به معنای افزایش سن تشکیل شده است).

جنت لرد می‌گوید: " سلول‌های سیستم ایمنی بدن نه تنها کارکرد بهینه‌ای ندارند بلکه اغلب باعث ایجاد التهاب می‌شوند که انواع و اقسام بیماری‌ها را به دنبال دارد. "

تیموس مسئول تولید لنفوسیت تی از سلول‌های ایمنی بدن است که با گذشت زمان فعالیتش بسیار کم می‌شود

انکارناسیون مونتسینو، پژوهشگر دانشگاه کالیفرنیا در لس‌آنجلس به بی‌بی‌سی گفت: " همه این تغییراتی که با بالا رفتن سن اتفاق می‌افتد، بهبود بیماری یا آسیب‌دیدگی را برای ما سخت‌تر می‌کند". او می‌گوید برخی از بیماری‌ها ممکن است مزمن هم بشوند: " بیماری‌هایی از جمله زونا یا سل که تحت کنترل بوده‌اند، ممکن است دوباره ظاهر شوند. این مسأله آسیب‌پذیری در برابر عوامل بیماری‌زای جدید و احتمال ابتلا به سرطان را افزایش می‌دهد. "

با این که بدن همه ما با گذر زمان مسیر قابل پیش‌بینی کهولت را طی خواهد کرد، اما هر کدام‌مان تجربه‌ای کاملا متفاوت خواهیم داشت. این فرایند تحت تاثیر ژنتیک است، اما سبک زندگی هم تا حد زیادی در آن نقش دارد. تعیین سن ایمنی بدن تا همین اواخر امکان‌پذیر نبود. اما شن‌-اور و تیمش با همکاری دانشگاه استنفورد آمریکا موفق به یافت روشی برای این کار شده‌اند، کشفی که می‌تواند در موفقیت درمان نقشی سرنوشت‌ساز داشته باشد. شن‌-اور می‌گوید:

"با تجزیه و تحلیل ۱۸ نوع سلول مختلف در دستگاه ایمنی و مطالعه بیان ژن‌ها در نمونه خونی فرد، می‌توان تشخیص داد سیستم ایمنی او در چه مرحله‌ای از روند پیری قرار دارد. " علاوه بر این جنسیت هم در سرعت روند پیری موثر است.

ورزش نقش مهمی در مقابله بدن با بیماری‌ها دارد

مونتسینو از دانشگاه کالیفرنیا می‌گوید: " در حالی‌که افزایش سن در هم دو جنس اتفاق می‌افتد، اما به دلیل تاثیرات خاص هورمون‌های جنسی، روند پیری برخی شاخص‌ها در مردان و زنان سرعتی متفاوت دارد. " او می‌گوید یائسگی باعث تثبیت اثرات حفاظتی استروژن در زنان می‌شود، هورمونی که تاثیری مفید بر سیستم ایمنی آن‌ها دارد.

همانطور که در ابتدای این مقاله به آن اشاره شد، خبر خوب این است که روند پیری را می‌توان کند کرد. کلید این کار هم داشتن فعالیت بدنی است.

فعالیت‌های سبکی مانند راه رفتن هم نقش مهمی در جلوگیری از پیری سیستم ایمنی بدن دارد

جنت لرد می‌گوید: " امروزه نشستن برای مدت طولانی همان کاری را با بدن می‌کند که قبلا سیگار کشیدن می‌کرد. مطالعه روی افرادی که در طول زندگی خود و حتی در دوران پیری فعال بوده‌اند - از جمله دوچرخه‌سوارانی که تا سن ۸۰ سالگی هر هفته ۱۰۰ تا ۱۶۰ کیلومتر رکاب زده‌اند- نتایجی باورنکردنی به همراه داشت. این افراد میزان زیادی لنفوسیت تی داشتند و غده تیموس‌شان کوچک نشده بود. "

او در ادامه می‌گوید: " مطالعه‌ای دیگر که طی آن تعداد قدم‌های افراد در طول روز مورد بررسی قرار گرفته می‌شد، نشان داد اگر روزانه ۱۰ هزار قدم راه بروید، نوتروفیل‌های شما مثل یک جوان ۲۰ ساله خواهند بود. من فکر می‌کردم این اعداد را فروشندگان دستگاه‌های سنجش از خودشان در آورده بودند، اما وقتی مطالعه را انجام دادیم، کاملا شگفت زده شدم. "

با این که همه چیز به میزان آمادگی بدنی فرد بستگی دارد، اما کارشناسان می‌گویند انجام تمرینات ورزشی ساده از جمله ایستادن روی پنجه پا و کشش بدن، بالا رفتن از پله و زدن وزنه می‌تواند شروعی خوب باشد.

متخصصان می‌گویند مدت طولانی بدون تحرک یک جا نشستن هم مانند سیگار کشیدن خطرناک است

پروفسور لرد می‌گوید: " فقط دست به کار شوید. هر کاری که بتوانید انجام دهید برایتان مفید است. "

رژیم غذایی متنوع که میزان مصرف گوشت قرمز در آن پایین و سرشار از فیبر و مواد غذایی تخمیر شده برای حفظ سلامت موجودات میکروسکوپی موسوم به "میکروبیوم" یا "ریزاندامگان هم‌زیست" در روده باشد (حوزه تحقیقاتی که هنوز در مراحل ابتدایی خود قرار دارد)، همین‌طور ۶ ساعت و نیم یا ۷ ساعت خواب مفید در طول شب از جمله عوامل موثر دیگر محسوب می‌شوند.

کند کردن سرعت کهولت یک چیز است و معکوس کردن این روند یک چیز کاملا متفاوت دیگر. اما آیا این دومی امکان پذیر است؟

بنابر مطالعه‌ای که محققان دانشگاه کالیفرنیا در لوس‌آنجلس سال گذشته در مجله علمی نیچر چاپ کردند، ترکیب ۳ داروی رایج (هورمون رشد و دو داروی دیابت) به طور متوسط ۲/۵ سال از سن زیستی (بیولوژیک) افراد کم می‌کند. این نتیجه مطالعه‌ایست که روی گروهی ۹ نفره از داوطلبان که همگی بین ۵۱ تا ۶۵ سال سن داشتند، انجام شد.

به گفته این محققان در سیستم ایمنی داوطلبان همچنین " نشانه‌های جوانی دوباره" دیده شد. از جمله این که بافت غده تیموس در ۷ نفر از ۹ شرکت‌کننده بازسازی شده بود.

نتایج یک تحقیق دانشگاه بیرمینگام نشان داد که دوچرخه سواران مسنی که هنوز فعال هستند، سیستم ایمنی مشابه افراد جوان‌تر دارند

شن‌-اور می‌گوید تحقیقات روی یک دارو که او و تیمش در حال مطالعه آن هستند، همچنین نشان داده که معکوس کردن روند پیری امکان پذیر است. البته نتیجه آزمایش‌های آن‌ها هنوز منتشر نشده است: " ما شاهد کاهش سن ایمنی بودیم، اما هنوز نمی‌دانیم آیا این وضعیتی پایدار است یا نه. "

با همه این‌ها، کند کردن روند کهولت به تنهایی هم می‌تواند گامی تاثیرگذار در بهبود سیستم ایمنی ما باشد.