زلزله در خانه ملکه «توران»!

تا قبل از این‌که «قمرالملوک» را از خانه اعیانی پدر و مادرش برای همسری سوم به خانه «رضاخان» که بعدها با کمک قزاق‌های وفادارش چندشبه به «رضاشاه» تبدیل شد، بفرستند، خیلی‌ها او را «قمرخانم» صدا می‌زدند.

او شاید آن روزهای اول که همسر«رضاشاهِ» قدرتمند آن روزها شده بود، فکرش را هم نمی‌کرد که نامش را به دلیل همان یک‌سالی که با «رضاشاه» زندگی کرد، بگذارند «ملکه توران» و یکی از نخستین خانه‌های مدرن ایرانی را در یکی از خوش آب و هواترین مناطق شمال تهران تقدیمش کنند و زندگی اعیانی‌اش را اعیانی‌تر کنند.

«ملکه توران»، آن روزها که در آن خانه مشهور خیابانی که حالا اسمش «پسیان» است و نام منطقه‌اش «زعفرانیه»، زندگی می‌کرد، باز هم فکرش را نمی‌کرد که سال‌ها پس از مرگش، خانه دوست‌داشتنی‌اش را که یکی از شاخص‌ترین خانه‌های ایران از نظر معماری مدرن است، زیر چرخ و بیل مکانیکی لودرها بیندازند و دست آخر شبانه با خاک یکسانش کنند؛ اتفاقی که بالاخره دوشب پیش افتاد و سروصدای زیادی به راه انداخت.

ماجرای تخریب خانه اعیانی ملکه توران درخیابان پسیان زعفرانیه، حالا یک‌سال است که سروصدا به راه انداخته است؛ از وقتی شنیده شد که این خانه که ٥‌هزارمتر است و تا همین یک‌ماه پیش در مالکیت کمیته امداد امام خمینی(ره) بوده، از طرف این کمیته به یک مالک شخصی واگذار شده و او هم تصمیم گرفته است که خانه را بکوبد و از نو بسازد.

بعد از آن‌که رسانه‌ها خبر تخریب خانه را منتشر کردند، مسئولان سازمان میراث فرهنگی به فکر افتادند که جلوی آن را بگیرند و برای همین هم بود که درهمین چند روز، به‌طور ضرب‌الاجلی و بعد از سال‌ها این خانه را در فهرست آثار ملی ثبت کردند.

پس از آن هم و درچند روز گذشته اداره کل میراث فرهنگی استان تهران کوشید با اعزام کارشناس و یگان حفاظت میراث فرهنگی از تخریب این خانه جلوگیری کند، هرچند که حاضران در خانه از ورود کارشناسان میراث تهران جلوگیری کردند اما عملیات تخریب خانه متوقف شد.

از طرف دیگر عده‌ای از معماران هم برای اعلام اعتراض و جلوگیری از تخریب خانه در محل خانه ملکه توران حاضر شدند.

همه اینها اما برای مالک جدید این خانه کافی نبود و باعث نشد که او از تصمیمش برگردد؛ به ‌خاطر همین هم بود که موتور لودرها را شبانه، یعنی یکشنبه شبی که گذشت، دوباره روشن کرد و بقایای خانه را، هرچه را که مانده بود، با خاک یکسان کرد.

خبر، اول و طبق عادت چند سال اخیر در شبکه‌های اجتماعی منتشر شد و کمی بعد از آن بود که «فرهاد نظری»، مدیر دفتر ثبت آثار تاریخی‌ خبر را تأیید کرد و به ایسنا گفت: «اقدامی که توسط مالک بنا انجام شد، یک تخلف محرز است و مالک موظف است عین به عین بنا را بازسازی کند. امروز(دوشنبه) در نامه‌ای به شهرداری منطقه اعلام می‌کنیم که به مالک بنا مجوز ساخت جدید داده نشود و میراث فرهنگی برای بازگرداندن این بنای تاریخی همه تلاش خود را بکار می‌گیرد. این بنا باید بازسازی شود.»

علیه کمیته امداد شکایت می‌کنیم
هنوز ساعتی از انتشار این خبر نگذشته بود که دیگر مسئولان سازمان میراث فرهنگی و اعضای شورای شهر تهران دراین‌باره واکنش نشان دادند و کار به جایی رسید که «عبدالرضا امیدی»، رئیس یگان حفاظت میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان تهران با بیان این‌که تخریب خانه قمرالملوک امیرسلیمانی معروف به ملکه توران توسط عوامل کمیته امداد غیرقانونی است، به ایرنا گفت که این سازمان از کمیته امداد به مراجع قضائی شکایت می‌کند: «شامگاه روز یکشنبه خانه ملکه توران درخیابان پسیان توسط عوامل کمیته امداد امام خمینی(ره) به‌طور کامل تخریب شده است؛ این ملک ٢٨ تیرماه امسال با شماره ٣١٥٣٨ به صورت اضطراری درفهرست ملی میراث کشور ثبت شده است.»

امیر سلیمانی در ادامه گفت که تخریب این ملک غیرقانونی است: «بخش‌هایی از این ملک اواخر تیرماه گذشته توسط عوامل کمیته امداد امام خمینی(ره) تخریب شده بود که با اقدام به‌موقع مسئولان اداره کل میراث فرهنگی استان تهران و ثبت اضطراری این بنا، از تخریب کامل آن جلوگیری شد. براساس قانون، آثار ملی ثبت‌شده به هیچ بهانه‌ای نباید تخریب شود و میراث فرهنگی مسئولیت حفاظت از این میراث را برعهده دارد. اداره کل میراث فرهنگی استان تهران با تشکیل پرونده در مراجع قضائی اقدام غیرقانونی کمیته امداد امام خمینی(ره) درخصوص تخریب این بنای تاریخی را پیگیری می‌کند.»

بعد از آن «امید غنمی»، مشاور حقوقی سازمان میراث فرهنگی هم گفت که تخریب خانه‌ای که ثبت ملی شده باشد، ممنوع است و با مرتکب آن مطابق ماده ٥٥٨ قانون مجازات اسلامی برخورد می‌شود: «مدیران میراث فرهنگی ناظر بر آثار فرهنگی و حافظ آنها هستند و اگر تعرضی نسبت به این آثار صورت گیرد، تخلف است و آنها طبق قانون مکلفند شکایت کنند. وظیفه ذاتی سازمان میراث است که علیه متخلف در مراجع قضائی شکایت کند.»

در ماده ٥٥٨ قانون مجازات اسلامی دراین‌باره آمده است: «هركس به تمام يا قسمتي از ابنيه، اماكن، محوطه‌ها و مجموعه‌هاي فرهنگي- تاريخي يا مذهبي كه در فهرست آثار ملي ايران به ثبت رسيده است يا تزیينات، ملحقات، تأسيسات، اشيا و لوازم و خطوط و نقوش منصوب يا موجود در اماكن مذكور كه مستقلا نيز واجد حيثيت فرهنگي- تاريخي يا مذهبي باشد، خرابي وارد آورد، علاوه برجبران خسارات وارده به حبس از يك الي ١٠‌سال محكوم مي شود.»

واکنش جدی اعضای شورای شهر
واکنش اعضای شورای شهر تهران هم دراین‌باره جالب بود؛ به‌طوری که دیروز «احمد حکیمی‌پور»، رئیس کمیته میراث فرهنگی شورای شهر تهران با انتقاد از تخریب خانه ملکه توران گفت: تخریب این خانه نشان از کم‌توجهی مسئولان سازمان میراث فرهنگی، کمیته امداد و شهرداری تهران دارد؛ «خانه توران یکی از بناهای تاريخی در دوره معاصر شهر تهران محسوب می‌شد كه البته به مانند بناهای متعدد ديگر تاريخی كه ناشناس مانده‌اند، ثبت نشده بود و اخیرا با وجود تلاش فراوان مأموران شهربان شهرداری، با ممانعت عوامل حراست کمیته امداد به‌طور كامل تخريب شد.»

این عضو شورای شهر تهران با انتقاد از تلاش نکردن سازمان میراث فرهنگی کشور و اداره کل میراث فرهنگی استان تهران در حفاظت از خانه توران، ادامه داد: «اداره کل میراث فرهنگی استان تهران به‌عنوان متولی امر حفاظت از بناهای تاریخی پایتخت متأسفانه اقدام در خور و شایسته تاکنون انجام نداده است. در برهه‌ای بدون توجه به ارزش بناهای تاريخی و فرهنگی، مجوزهای قانونی برای تخريب بناهای دارای ارزش صادر شد. سازمان میراث فرهنگی برای حفاظت از خانه توران ورود پیدا کرد و نسبت به ثبت اضطراری آن اقدام کرد. البته ثبت اضطراری آنچنان مؤثر نبود و متأسفانه واحد حقوقی سازمان میراث فرهنگی و اداره کل میراث فرهنگی تهران نسبت به شکایت از کمیته امداد و حکم تأمین اقدامی نکرده و همین موضوع باعث شد که خانه توران شب گذشته تخریب شود.»

به گفته او، شايد شهرداری تهران امروز به جای دفاع از هویت شهر، مدافع برج‌سازان شده است؛ چراكه باید قبل از مجوزدادن به بنا به فوق‌الذکر، از میراث فرهنگی استان تهران بابت این مجوز استعلام می‌گرفت؛ «شهربان‌ها به‌عنوان ضابط قضائی باید تا مطمئن‌شدن از عملیات عمرانی در ملک توران به صورت ٢٤ساعته در این محل مستقر می‌شدند که این اتفاق صورت نگرفت. مجموعه مدیریت شهری در زمانی که صلاح نداند، آنچنان باید و شاید از موضوعی حمایت نمی‌کند و ما درموضوع ملک توران شاهد بودیم که شهرداری و شهربان‌ها همانند مجتمع تجارت جهانی فردوسی دفاع جامع و کاملی نکردند.»

از طرف دیگر «مجتبی شاکری»، عضو کمیسیون فرهنگی شورای اسلامی شهر تهران هم دراین‌باره به «میزان» گفت که درشرایطی که بیش از ٢‌هزار خانه تاریخی در تهران وجود دارد اما سازمان میراث تنها ٥٠٠ خانه را به ثبت رسانده است؛ «ماجرای ثبت خانه‌های تاریخی درتهران بسیار مفصل است و مرجع تشخیص تاریخی بودن خانه‌ها سازمان میراث فرهنگی است. سازمان میراث و کارشناسان این سازمان تشخیص می‌دهند که یک خانه تاریخی است و پس از آن مراحل ثبت در دستور کار قرار می‌گیرد. درشرایطی که بیش از دو‌هزار خانه تاریخی که ارزش میراثی دارند، در شهر تهران شناسایی شده اما تنها ٥٠٠ خانه به ثبت رسیده است. علت این‌که سازمان میراث نسبت به ثبت خانه‌ها اقدام نمی‌کند، این است که توان مدیریت و صرف اعتبار برای این خانه‌ها را ندارد.»

آخرین اطلاعات درباره مالکیت بنا حاکی از آن است که این ملک و اعیانی ساخته شده در آن مدت‌ها در تملک کمیته امداد امام بوده که بعید نیست در ماه گذشته واگذار شده باشد. در نقشه‌های GIS رسمی منطقه تهیه شده توسط شهرداری تهران در سال، ١٣٧٤ عرصه مذکور به وضوح به‌عنوان «باغ» بازنمایی اما درچند ‌سال اخیر به‌طور سیستماتیک پوشش گیاهی ارزشمند واقع در این عرصه به‌ویژه در نواحی مرکزی آن خشکیده یا خشکانده شده است. برای دیدن این اتفاق تنها کافی است که نقشه‌های هوایی سالانه در ٧‌سال گذشته را مرور کرد.