ارتباط عجیبی که پرندههای خونخوار با کرگدنها دارند
تقریبا هر وقت که یک کرگدن را ببینید، احتمالاً پرندهای با نوک تیز را هم میبینید که روی پشتش نشسته است. این پرندهها فقط برای خوردن کنهها و حشرات مزاحم ریز آنجا نیستند. این اتحاد عجیب، رابطهای پیچیده است که مرز میان «انگل بودن» و «همزیستی» را محو میکند.
فرادید| پرندگان موسوم به «گاوبان» همراهان همیشگی جانوران بزرگ آفریقا هستند. مشهورترین میزبان آنها کرگدنها هستند، اما روی بدن پستانداران بزرگی مثل گاو، گورخر، ایمپالا، اسبآبی و زرافه هم دیده میشوند.
به گزارش فرادید؛ دانشمندان این پرندگان را به دو گونه تقسیم میکنند: گاوبانهای نوکزرد که در بخشهای کوچکی از جنوب صحرای آفریقا یافت میشوند و گاوبانهای نوکقرمز که بومی بخشهایی از شرق آفریقا هستند. نام سواحیلی گونه دوم «آسکاری وا کیفارو» است، یعنی «نگهبان کرگدن».
برخی پژوهشگران معتقد بودند این پرندگان بیشتر مزاحماند تا محافظ، اما تحقیقات جدید نشان میدهد این نام بومی توصیف دقیقی از رابطه آنها با کرگدنهاست.
مدتها تصور میشد گاوبانها در یک رابطه دوطرفه سودمند، از کنههای روی بدن کرگدن تغذیه میکنند: پرنده غذا میگیرد و کرگدن از شر انگلها خلاص میشود.
با این حال، مطالعات نشان دادهاند که این پرندگان در عمل تعداد کنهها را کاهش نمیدهند. حتی نوک زدن آنها به زخمها میتواند روند ترمیم را کند کرده و به کرگدن آسیب بزند. یکی از مقالات علمی در این باره نتیجه میگیرد: «این نتایج نشان میدهد رابطه گاوبان و پستانداران پیچیدهتر از آن چیزی است که پیشتر تصور میشد».
گاوبانها علاوه بر خوردن کنهها، از خون پستانداران هم تغذیه میکنند؛ آنها با نوک زدن پوست، زخمهای تازه ایجاد کرده و خون را میمکند. اگر چنین است، این رابطه چه سودی برای کرگدن دارد؟ پژوهشی در سال ۲۰۲۰ پاسخ جالبی به این پرسش داد.
دانشمندان دانشگاه ویکتوریا در استرالیا، کرگدنهای سیاه را در پارک هلوهلوه ایمفولوزی در آفریقای جنوبی زیر نظر گرفتند. آنها متوجه شدند حضور گاوبانهای نوکقرمز، بهطور چشمگیری شانس کرگدنها را برای شناسایی و دوری از انسانها و دیگر حیوانات افزایش میدهد.
دکتر روآن پلاتز، نویسنده اصلی این پژوهش و بومشناس رفتاری، توضیح میدهد: «کرگدنهای سیاه تقریباً نابینا هستند. بویاییشان فوقالعاده است و شنوایی خوبی دارند، اما بیناییشان بسیار ضعیف است. در شرایط مناسب میتوان خیلی به آنها نزدیک شد».
به گفته پلاتز و همکارانش، گاوبانها عملاً نقش یک سیستم هشدار را برای این کرگدنهای کمبینا بازی میکنند. هر وقت خطری نزدیک میشود، پرندگان با صدای هشدار، کرگدن را باخبر میکنند.
در این پژوهش مشخص شد کرگدنهایی که گاوبان نداشتند، فقط در ۲۳ درصد موارد نزدیک شدن انسان را تشخیص میدادند. اما کرگدنهایی که این پرندگان را همراه داشتند، در ۱۰۰ درصد آزمایشها متوجه حضور انسان شدند، آن هم از فاصله میانگین ۶۱ متری؛ یعنی تقریباً چهار برابر زمانی که تنها بودند. هرچه تعداد گاوبانها بیشتر بود، فاصله تشخیص خطر هم افزایش مییافت.
کرگدنها در واکنش به این هشدارها رفتار هوشمندانهای نشان میدادند. پس از شنیدن صدای هشدار پرنده، معمولاً طوری میایستادند که باد از روبهرو بوزد؛ چون بویایی آنها در جهت مخالف باد ضعیف است. پلاتز میگوید: «کرگدنها نمیتوانند شکارچیان را از سمت بادپشت بو کنند و این آسیبپذیرترین وضعیت آنهاست؛ بهویژه در برابر انسانها که اغلب از همین جهت شکار میکنند».
بنابراین با وجود اینکه گاوبانها با نوک زدن و باز کردن زخمها به کرگدن آسیب میزنند، به نظر میرسد این بهایی است که ارزش پرداختن دارد. مانند هر رابطه زیستی دیگر، این پیوند هم بر پایه تعادل ظریفی میان هزینهها و فایدهها شکل گرفته است.
پلاتز میگوید: «گاوبانها، و در کل همه گونههایی که در یک رابطه همزیستی هستند، گاهی مرز میان سود و زیان را جابهجا میکنند».
او در پایان توضیح میدهد: «مشاهدات من نشان میدهد کرگدنهای سیاه، با اینکه اجازه میدهند پرندگان از زخمهایشان تغذیه کنند، این وضعیت را میپذیرند چون در عوض از یک نگهبان هوشیار بهرهمند میشوند. آن هم در زمانی که انسانها این گونه را تا مرز نابودی پیش بردهاند».
