پایتخت رکورددار تولید زباله

براثر افزایش بی رویه جمعیت، در کنار عوامل دیگر مثل پدیده مهاجرت روستاییان به شهر‌ها در جستجوی درآمد و رفاه بیشتر، شهر‌ها به سرعت توسعه یافته و زمین‌های کشاورزی به سکونتگاه و جاده و کارخانه تبدیل شده اند.

رشد شهرنشینی موجب افزایش سرعت و شدت آلودگی هوا و آب و افزایش میزان تولید پسآب و پسماند شده است. امروزه تولید انبوه زباله از مشکلات دنیای مدرن است. در بسیاری از جوامع، مشکل اساسی تولید، توزیع و مصرف کالا نیست، بلکه مشکل اصلی از بین بردن بقایا و فضولات کالا‌های مصرفی است.

بنا بر اعلام دفتر آب و خاک سازمان حفاظت محیط زیست؛ سالانه بیش از ۱۶ میلیون تن زباله و پسماند عادی و همین طور هم سالی ۶۰ میلیون تن نخاله ساختمانی ناشی از فعالیت‌های عمرانی، خاکبرداری‌ها و زائدات باقیمانده از ساخت و ساز‌ها در کشور تولید می‌شود.

میانگین سالانه تولید زباله خانگی ۴۵ هزار تن محاسبه شده است که بیش از نیمی از آن دفن می‌شود در حالی که ۹۰ درصد از مواد موجود در زباله‌ها قابل بازیافت است. این در حالی است که هر تن زباله، حدود ۴۰۰ متر مکعب گاز گلخانه‌ای دی اکسید کربن متصاعد می‌کند و از هر تن زباله ۴۰۰ تا ۶۰۰ لیتر شیرابه خارج می‌شود که می‌تواند آثار زیست محیطی نامطلوبی بر آب و خاک داشته باشد. ایرانی‌ها سالیانه، ۵۰ هزار تن گاز گلخانه ای، ۱۰ میلیون متر مربع شیرابه از تولیدات زباله‌های خود به وجود می‌آورند.

امروزه جمع آوری، حمل و یافتن مکان مناسبی برای دفن زباله‌های شهری به یکی از چالش‌ها و مشکلات اساسی پیش روی مدیران شهری و شهرداری‌های کشور تبدیل شده است. صرف هزینه‌های هنگفت برای جمع آوری و دفع زباله در کشور ما به گونه‌ای است که عموما در حدود یک سوم بودجه شهرداری‌ها به آن اختصاص می‌یابد.

در شهری، چون تهران روزانه حدود ۷۵۰۰ تن زباله خانگی و حدود ۸۰ تن پسماند‌های بیمارستانی تولید می‌شود یعنی به طور متوسط هر فرد روزانه حدود یک کیلو گرم زباله تولید می‌کند. شهرداری تهران روزانه یک میلیارد و ۲۵۰ میلیون تومان برای جمع‌آوری و دفن زباله و پسماند این شهر هزینه می‌کند.

تولید زباله مخاطره آمیزترین مشکل زمین

مدیرکل حفاظت محیط زیست شهر تهران تولید زباله را مخاطره آمیزترین مشکل زمین عنوان کرد و گفت: در شهر تهران روزانه ۸ هزار تن زباله شهری تولید می‌شود که از این میزان حدود ۵ تا ۱۰ درصد در مبدأ تفکیک می‌شود. محمدحسین بازگیر با بیان اینکه زمین باید عاری از آلاینده‌ها به ویژه زباله‌های صنعتی و خانگی شود، گفت: در شرایط فعلی و با توجه به حجم بالای آلاینده‌ها و تولید زباله، حفظ محیط زیست از اهمیت بالایی برخوردار است که عزم ملی را برای این موضوع می‌خواهیم.

روزانه حدود ۷۵۰۰ تن زباله خانگی و حدود ۸۰ تن پسماند‌های بیمارستانی در تهران تولید می‌شود؛ یعنی به طور متوسط هر فرد روزانه حدود یک کیلو گرم زباله تولید می‌کند
بازگیر با اشاره به اهمیت مدیریت پسماند اظهار داشت: در شهر تهران روزانه ۸ هزار تن زباله شهری تولید می‌شود که از این میزان حدود ۵ تا ۱۰ درصد از آن و عمدتا توسط زباله گرد‌ها در مبدأ تفکیک می‌شود و مابقی به سایت آرادکوه منتقل می‌شود. زباله سوزی که در آرادکوه مستقر است پاسخگوی حجم زباله‌های تولیدی در تهران نیست چرا که این زباله سوز، ۲۰۰ تنی است و در مقابل حجم بالای زباله رقم اندکی است.

وی در ادامه با اشاره به سرانه تولید پسماند در تهران نیز گفت: در حال حاضر رقم سرانه تولید پسماند در تهران افزایش نداشته و همان روزانه ۷۰۰ گرم برای هر فرد است که با فرهنگسازی و آموزش می‌توان از میزان سرانه تولید زباله توسط هر شهروند کاست. از طرفی می‌بایست روش‌های تولید کمتر زباله و همچنین تفکیک زباله در منزل را به شهروندان آموزش داد و در نهایت روش جمع آوری زباله‌ها باید مناسب و اصولی باشد.

مدیرکل محیط زیست شهر تهران با بیان اینکه زباله برای زمین مخاطره آمیز است، گفت: در واقع می‌توان گفت: زباله‌ها مختل کننده بافت طبیعت هستند و وقتی وارد بافت خاک می‌شوند موجب تغییر بافت آن شده و منابع آبی را هم آلوده می‌کنند.

در کنار زباله‌های شهری معضل زباله‌های روستایی نیز یکی از بحران‌های جدی به حساب می‌آید.

در حال حاضر در بسیاری از نقاط روستایی کشور نیز معضل تولید و مدیریت زباله به یک بحران حل نشدنی شبیه است، چرا که در بسیاری از این روستاها، دهیاری‌ها یا نسبت به انجام وظایف قانونی خود کوتاهی می‌کنند و یا به دلیل نداشتن امکانات لارم شرایط برای حل مشکل را ندارند.

کدام شهر بیشترین مشکل زباله را دارد؟

آمار‌ها نشان می‌دهد میزان تولید سرانه زباله هر نفر در روستا‌های ایران ۵۰۰ گرم در روز است، در همین حال براساس نتایج سرشماری سال ۱۳۹۰ کشور، جمعیت مناطق روستایی ایران برابر با ۲۱ میلیون و ۴۴۶ هزار و ۷۸۱ نفر بوده است، این به معنای آن است که روزانه در حدود ۱۱ هزار تن زباله در روستا‌های کشور تولید می‌شود که بخش عمده‌ای از این زباله‌ها بدون داشتن شرایط دفع بهداشتی در محیط زیست رها می‌شود.

مازندران، تهران و چند استان دیگر از مناطقی هستند که با بحران زباله شهری و روستایی مواجه اند. مشکل زباله در مازندران این روز‌ها از بلای جان طبیعت فراتر رفته و تبدیل به بلای جان ساکنان این استان شده است. همچنان میلیون‌ها تن زباله در گوشه و کنار مناطق ساحلی و جنگلی مازندران رها شده و با گذشت زمان شیرابه این حجم زباله وارد رودخانه‌ها و از آنجا وارد زمین‌ها و محصولات کشاورزی و دریا می‌شود و ممکن است زندگی و سلامت تمام ایرانیانی را که از این محصولات استفاده می‌کنند، تحت تاثیر قرار بدهد. کارشناسان منابع طبیعی از جنگل‌های شمال بویژه استان مازندران به عنوان ریه تنفسی کشور یاد می‌کنند و بر این نکته تاکید دارند که برای خروج از معضل دفع زباله‌ها در جنگل‌های شمال باید برنامه ریزی اصولی صورت گیرد. بنا بر آمار آب و فاضلاب مازندران، بیش از ۹۰ درصد آب مازندران از سفره‌های زیرزمینی تامین می‌شود و این سفره‌ها از آب باران و رودخانه تغذیه می‌شوند و اگر به نحوه دفع شیرابه‌های زباله‌ها توجه نشود، بحران بهداشتی ناشی از زباله‌ها دامنگیر تمامی جمعیت استان و کشور خواهد شد.

در کنار زباله‌های شهری و روستانی نگرانی از انباشت و چگونگی امحای پسماند‌های بیمارستانی یکی از چالش‌های این روز‌های کارشناسان محیط زیست است. در ایران به ازای هر تخت بیمارستانی نیز نزدیک به سه کیلوگرم زباله تولید می‌شود که این رقم در کشور‌های پیشرفته به یک کیلوگرم هم نمی‌رسد. گفتنی است، ۲۰ تا ۳۰ درصد زباله‌های هر تخت بیمارستانی را پسماند‌های عفونی تشکیل می‌دهند. بر اساس برآوردی که انجام شده حدود ۴۵۰ تن پسماند پزشکی در کشور و ۸۰ تن زباله بیمارستانی در تهران تولید می‌شود که ۲۵ درصد آن زباله‌های عفونی است که در زمینه ضدعفونی، جمع آوری و دفع آن‌ها مشکلات بسیاری وجود دارد. هنوز تعدادی از بیمارستان‌ها و اکثر درمانگاه‌ها در کشور فاقد سیستم ضدعفونی کردن و نیز امحاء زباله‌های عفونی هستند و شهرداری‌های نیز فاقد زیر ساخت‌ها و تجهیزات لازم برای جمع آوری و دفع زباله‌های بیمارستانی و عفونی هستند و با توجه به نبود اعتبارات مورد نیاز وزارتخانه‌های بهداشت و کشور هر یک مسئولیت را دیگری محول می‌نمایند و سازمان حفاظت محیط زیست هم تنها وظیه نظارت را برای خود قائل می‌باشد.

محمد بازگیر در این باره گفت: بحث مدیریت پسماند و زباله‌های بیمارستانی نیز یکی دیگر از موارد پایش است که به طور کامل در مراکز درمانی و بیمارستان‌ها انجام می‌شود. در این مسیر برخی مراکز درمانی که فاقد استاندارد در بخش دفع پسماند‌های عفونی هستند شناسایی می‌شود.

معضل همیشگی زباله بیمارستانی

وی با تأکید براینکه پسماند‌های بیمارستانی باید به درستی امحا شود، گفت: اگر این پسماند‌ها به درستی جداسازی و امحا نشوند، خطرآفرین خواهد بود و عواقب بدی به دنبال دارد. در میان پسماند‌های بیمارستانی بخشی از پسماند‌ها عفونی هستند و در بخش دیگری نیز پسماند‌های تیز و برنده وجود دارد که باید از یکدیگر تفکیک شوند.

مدیرکل محیط زیست شهر تهران با اشاره به وجود برخی مراکز درمانی متخلف در بخش تفکیک پسماند‌های بیمارستانی گفت: برخی واحد‌های درمانی در سطح تهران هنوز قانون تفکیک پسماند‌ها را انجام نمی‌دهند و در این زمینه کم کاری می‌کنند که سازمان محیط زیست بر اساس ضوابط موجود به این واحد‌های درمانی متخلف تذکر می‌دهد چرا که این پسماند‌ها خطرناک است و بار میکروبی و آلودگی بالایی دارد که برای سلامت مردم خطرآفرین است. در سال گذشته حدود ۱۰ مرکز درمانی فاقد استاندارد در مدیریت پسماند بودند که به آن‌ها اخطار داده شد و بازرسی از این واحد‌های درمانی آغاز شده است.

رئیس مرکز سلامت محیط و کار وزارت بهداشت نیز با اعلام اینکه ۱۰ درصد بیمارستان‌ها از استاندارد مدیریت پسماند برخوردار نیستند، گفت: ۴۰ درصد پساب‌های بیمارستانی عفونی هستند. در حال حاضر اکثر بیمارستان‌ها کار تفکیک زباله را به خوبی انجام می‌دهند، اما ۱۰ درصد بیمارستان‌ها عملکرد خوبی در زمینه مدیریت پسماند ندارند که این موضوع یکی از چالش‌های بیمارستان‌ها در رابطه با بحث عفونت‌های بیمارستانی است.

تأثیر محیط بیمارستان در افزایش عفونت‌هایی که ناشی از این محیط هستند بر سلامت پرسنل و بیماران بسیار اهمیت دارد که باید به آن توجه شود از این رو بیمارستان‌ها ملزم به مدیریت پسماند‌های خود هستند که در تفاهم نامه‌ای هم که با سازمان حفاظت محیط زیست در رابطه با پسماند‌های بیمارستانی داشتیم، قرار شد این موضوع در سریعترین زمان ممکن به وضعیت مطلوب خود دست یابد. دستگاه‌هایی که در حال حاضر در بیمارستان‌های مجهز وجود دارد به تأیید سازمان محیط زیست رسیده است، اما پس از تفکیک زباله باید شهرداری نیز به عملکرد خوب به درستی عمل کند، اما متأسفانه شهرداری در این رابطه به خوبی عمل نمی‌کند.

صادق نیت با تأکید بر اینکه ۴۰ درصد پساب‌های بیمارستانی عفونی هستند، گفت: آلودگی این پساب‌ها با استفاده از دستگاه‌های تصفیه باید کاهش پیدا کرده و بی خطر شود.

رئیس مرکز سلامت محیط و کار وزارت بهداشت درباره نظارت وزارت بهداشت بر عملکرد بیمارستان‌ها در حوزه پسماند نیز توضیح داد: نظارت کارشناسان بهداشت مستقر در بیمارستان‌ها از عملکرد بیمارستان‌ها در رابطه با تفکیک زباله‌ها انجام می‌شود و در مرحله بعدی این بیمارستان‌ها اعتبارسنجی می‌شوند تا مشکل پسماند‌های بیمارستانی حل شود.

چرا طرح جامع پسماند اجرایی نمی‌شود

همایون هاشمی عضو کمیسیون بهداشت و درمان مجلس با بیان این که طرح مدیریت پسماند در همه تمامی کشور‌های دنیا از جمله ایران دارای اهمیت ویژه‌ای است گفت:: تمامی زباله‌های صنعتی و خانگی دارای مضراتی برای محیط زیست هستند. با یک نگاه جامع نگر و یک رویکرد منطقی می‌توان طرح جامع مدیریت پسماند را اجرایی کرد، طرح جامع مدیریت پسماند هزینه براست و به احتمال بسیار شهرداری به دلیل هزینه‌های آن تاکنون نتواسته طرح را اجرا کند، بنابراین سرانه و بودجه لازم باید براساس مناطق شهری و تعداد خانوار‌ها درجهت اجرای طرح را لحاظ کند؛ ضمن اینکه تنها جمع آوری پسماند‌ها مشکل را حل نمی‌کند.

تولید زباله در کشور بسیار زیاد است و این میزان علاوه بر تولید گاز‌های گلخانه‌ای و شیرابه موجب از بین رفتن ۱۰۰۰ هکتار زمین برای دفن آن می‌شود.

وی ادامه داد: اگر به بحث آموزش، پژوهش و فرهنگ‌سازی توجه کافی شود، معضل پسماند با مدیریت جامع باید از مرحله تولید تا مرحله نهایی دفع مورد بررسی قرار گیرد و با انتخاب روش‌های نوین در فرایند تفکیک زباله، انتقال و جابجایی آن و در نهایت چگونگی ساماندهی و دفع آن، معضل پسماند را حل کرد.

دفن پسماند‌ها در محیط زیست ابتدایی‌ترین و بدترین شکل ممکن حل مشکل پسمانداست و مدیریت درست پسماند باید از مرحله تولید تا امحا صورت گیرد و در صورت مدیریت صحیح، بخش عمده‌ای از پسماند‌ها قابلیت بازگشت به چرخه اقتصاد به عنوان کود یا مواد اولیه تولید را دارند.

اگر بتوانیم از سطوح پایین‌تر سنی کار آموزش حفظ محیط زیست را انجام دهیم، به نتایج قابل قبولی در بهبود شرایط محیط زیست در آینده خواهیم رسید، زیرا این افراد هم نسل آینده کشور را می‌سازند و هم تاثیرگذاری خوبی در خانواده‌ها دارند.

محمدعلی شاعری عضو کمیسیون کشاورزی مجلس هم در این رابطه گفت:: سالانه حدود ۱۶ میلیون تن پسماند در کشور تولید می‌شود، بخش عمده پسماند‌ها بدون مدیریت و فرآیند بازیافت در طبیعت رهاسازی و موجبات آلایندگی شدید منابع آب، خاک و حتی هوای کشور را فراهم می‌کند.

تولید زباله در کشور بسیار زیاد است و این میزان علاوه بر تولید گاز‌های گلخانه‌ای و شیرابه موجب از بین رفتن ۱۰۰۰ هکتار زمین برای دفن آن می‌شود. وقتی آلودگی به هوا می‌رود با باران دوباره به زمین باز می‌گردد که این مساله می‌تواند بار‌ها و بار‌ها هم اتفاق بیفتد، زیرا ابر‌هایی که حاوی مواد آلاینده هستند به وسیله باد جابه جا می‌شوند.

براساس محاسبات انجام شده تنها ۸ درصد زباله‌ها در کشور بازیافت می‌شود و بقیه به آلاینده‌ها تبدیل می‌شود. این میزان پسماند در صورت بازیافت شدن، قابلیت تبدیل به ۳ تا ۴ میلیون تن کود و قابلیت بازگشت به مواد اولیه را دارد.

محمد نعیم امینی فرد، عضو کمیسیون بهداشت و درمان مجلس هم معتقد است: سیستم مدیریت پسماند مجموعه‌ای از فعالیت‌هایی است که برای سامان‌دادن پسماند‌های جامعه به روش‌های مهندسی و بهداشتی صورت می‌گیرد.

از مهم‌ترین معضلات و مشکلات سواحل، نبود مدیریت مناسب پسماند است. شهر‌های ساحلی کشور با مشکل جدی دفع پسماند‌ها مواجه‌اند.

او ادامه داد: مدیریت غیراصولی پسماند، نوار ساحلی استان مازندران را با معضل جدی دفع پسماند‌ها مواجه کرده و این مناطق را در معرض آسیب‌های زیست‌محیطی قرار داده است. از این رو برای یافتن راه‌حل‌های مناسب، وضعیت موجود مدیریت پسماند بررسی شد.

به دلیل نبود ضوابط و دستورالعمل‌های مدیریت پسماند در مناطق ساحلی در ایران، در این پژوهش با بررسی ضوابط و دستورالعمل‌های موجود در مناطق ساحلی کشور‌های توسعه‌یافته، ویژگی‌های کلی این دستورالعمل به دست آمد. سپس، مطالعات تطبیقی به‌عمل آمد و دستورالعمل مدیریت پسماند در نوار ساحلی مازندران تهیه شد.

متعاقباً پیشنهاد‌های کاربردی ارائه شده است. با توجه به نتایج، عوامل اصلی تخریب محیط‌زیست نوار ساحلی عبارت‌اند از: ازدیاد مکان‌های تلنبار پسماند و پراکندگی آن‌ها، کارایی ناکافی عناصر موظف مثل کاهش از مبدأ و پردازش، انتشار شیرابه به محیط و کمبود فضا برای یافتن مکان مناسب به منظور دفن بهداشتی پسماند. در نهایت با در نظر گرفتن تمام جنبه‌های ارزیابی آثار زیست‌محیطی، راهکار‌های اصولی برای دفع مناسب پسماند معرفی و بر اساس آن احداث چهار واحد ورمی کمپوست برای شهر‌های کم‌جمعیت و چهار نیروگاه زباله‌سوز با ظرفیت ۷۰۰ تن در روز برای سایر شهر‌ها توصیه شد.

بحران زباله در استان مازندران باید جدی گرفته شود
به گفته وی بحران زباله در استان مازندران باید جدی گرفته شود، متاسفانه بحران زباله استان مازندران از سوی وزارت کشور جدی گرفته نمی‌شود؛ بنابراین باید مسئولان نگاه و نگرش ملی به مشکلات استان مازندران به ویژه مسائل زیست محیطی مانند معضل زباله و پسماند‌ها داشته باشند.

زباله چالش بزرگ استان مازندران است، هر چند زباله طلای کثیف محسوب می‌شود و با استفاده از تکنولوژی می‌توان از آن کسب سرمایه کرد، اما به این کار توجهی نشده در حالی که استان مازندران به دلیل شرایط منحصر به فرد و ظرفیت‌های توریستی و گردشگری متعلق به تمامی مردم کشور است.

در راستای حفظ محیط زیست، سلامت مردم، نگرانی و دغدغه‌هایی که در آینده وجود دارد به ویژه آلودگی منابع زیرزمینی، آب و خاک، دستگاه‌های متولی باید به این موضوع ورود جدی و نهایت اهتمام خود را برای رفع این مشکل داشته باشند.

وزارت نیرو باید نسبت به مهار آب استان مازندران توجه بیشتری داشته باشد، این شیوه و روش فعلی آلودگی آب‌های زیرزمینی را به دنبال خواهد داشت؛ در واقع امید است برای مدیریت زباله و پسماند در استان مازندران از پیشرفته‌ترین امکانات روز دنیا استفاده شود.