٣٥٠‌میلیارد تومان بودجه برای زیرپا گذاشتن محیط زیست!

مهتاب جودکی | کلبه‌های شناور در ٦ تالاب گیلان رها می‌شود؛ انداختن شناور‌ها در آب یعنی بر هم زدن خواب پرنده‌های تالابی. همین دو هفته پیش یکی از این شناور‌های بزرگ را روی شانه تالاب استیل سوار کرده بودند، مدیران و معاون‌های استانی هم با لباس رسمی برای افتتاح آمده بودند. فعالان محیط زیست در اعتراض به تجاوز به زیستگاه پرندگان آستارا، زنجیره انسانی تشکیل داده بودند، اما روز‌های بعد فرماندار گفته بود که قرار است ٦ شناور فقط روی همین تالاب رها شود. این نصیب تالاب‌ها از طرح «بهره‌برداری و احیا» است؛ گردشگری بدون رعایت ضوابط محیط زیست.

«استیل»، مردابی ۱۳۸ هکتاری است در حاشیه جاده آستارا به رشت. بهشتی برای پرندگان است که یک‌سو جنگل‌های سرسبز دارد و یک‌سو درختان شناور توسکا که ریشه‌هایشان در آب است. حالا چند روزی است که به جز کلبه شناوری که گوشه‌ای از این تالاب پهلو گرفته، پاراگلایدر‌ها هم بر فراز آسمانش پرواز می‌کنند تا محیط زیست پرنده‌های مهاجری که به این تالاب پناه آورده‌اند، ناامن شود.

بیست‌ودوم اردیبهشت امسال، نخستین کلبه شناور را به تالاب استیل عباس‌آباد انداختند، تالابی که اتفاقا سال پیش هم از شرّ یک تصمیم ضد محیط زیستی دیگر رها شده بود. قرار بود در پوشش طرح گردشگری جاده‌ای از وسط تالاب استیل بگذرد، اما این اتفاق با اعتراض فعالان و چهره‌های علمی محیط زیست متوقف شد و جاده احداثی را هم برداشتند. استاندار گیلان و فرماندار آستارا به دنبال اجرای طرح تازه‌اند و دوستداران محیط زیست، فعالان و به‌ویژه پرنده‌شناسان از دو هفته پیش اعتراضشان را آغاز کرده‌اند. یونس رنجکش، فرماندار آستارا، اما بی‌توجه به اعتراضات گفته شمار شناور‌ها در تالاب استیل «با هدف احیای این تالاب» تحت نظارت شهرداری آستارا به ٦ مورد خواهد رسید و ساخت «کلبه‌های اقامتی و رستوران دریایی» که «همسو با ضوابط زیست‌محیطی است»، در تالاب‌های ویرمونی و لمیرمحله (دو آب‌بندی که تحت نظارت سازمان حفاظت محیط زیست نیستند) هم اجرا خواهد شد. کارشناسان شهرداری برآورد کرده‌اند که ساخت هر کلبه اقامتی چیزی حدود ٥٠ تا ٦٠‌میلیون تومان هزینه دربرخواهد داشت.

اداره کل محیط زیست استان هم که انتظار می‌رفت به دنبال حفظ زیستگاه پرندگان باشد، با اجرای پایلوت طرح موافقت کرده و حالا منتظر است بعد از رفع ایرادات این کلبه شناور، پناهگاه حیات وحش امیرکلایه، پارک ملی بوجاق، تالاب بین‌المللی انزلی و تالاب زربیجار هم پر شود از کلبه‌ها و ویلا‌هایی روی آب که به ظاهر زیبا هستند و گردشگران را به این مناطق می‌آورند، اما تنها گونه‌های تالابی را فراری خواهند داد.

مدیرکل محیط زیست گیلان: در چهار تالاب طرح‌های بهره‌برداری اجرا می‌کنیم
بعد از اعتراضات انجام‌گرفته به ساخت کلبه‌ها و رستوران‌های شناور بیشتر و راه‌اندازی پاراگلایدر بر فراز تالاب استیل، گویا محیط زیستی‌ها نسبت به موضعشان کوتاه آمده‌اند. قربانعلی محمد‌پور، مدیرکل محیط زیست استان گیلان که از کلبه شناور بازدید کرده حالا خبر تازه‌ای می‌دهد: «شناوری که آن‌جا در منطقه شکارممنوع استیل به صورت پایلوت به آب انداخته‌اند، نواقصی دارد، اما طرح پایلوتی است که قرار است برای کل استان اجرا شود.» او که صدای انتقادات را شنیده ادامه می‌دهد: «در حال حاضر اصلا قرار نیست تا گرفتن نظر مشاور زیست‌محیطی کلبه‌های دیگری در تالاب استیل داشته باشیم.» مسئولان محیط زیست استان، بیشتر از «احیا»‌ی تالاب‌ها، روی بهره‌برداری از آن‌ها دست گذاشته‌اند. مثل قربانعلی محمدپور، مدیرکل محیط زیست استان گیلان که به «شهروند» می‌گوید: «قرار است ما طرح احیا و بهره‌برداری از تالاب‌های استان را در امیرکلایه، بوجاق، انزلی، زربیجار و استیل داشته باشیم و بهره‌برداری از آن‌ها براساس نظر مشاور زیست‌محیطی در دستور کار قرار گرفته است.» طرحی که او از آن‌ها یاد می‌کند، کلبه‌های شناور و پس از رفع ایرادات آن، ساختن پل‌های چوبی در تالاب‌ها و جزیره‌های چوبی است.

او توضیح می‌دهد: «ما قرار است در تالاب‌ها یک‌سری پل‌های چوبی، کلبه‌های بوم‌گردی و سایت‌های پرنده‌نگری و جزیره چوبی داشته باشیم. قرار است در محل جاده خاکی که از بخش انتهایی جنوبی تالاب استیل می‌گذشت و ساخت آن متوقف شد، پل چوبی ساخته شود. طرح‌های این‌چنینی را برای این تالاب و تالاب‌های دیگر در دستور کار قرار داده‌ایم و براساس نظر مشاور در همه تالاب‌هایی که نام بردم، اجرا خواهیم کرد.»

ایراد کلبه شناور چه بود؟ محمدپور چنین جوابی دارد: «انتظار ما این بود که سقف کاملا از نی درست شده باشد، اما از ساقه برنج بود. شیشه در کلبه زیاد استفاده شده است و این برای مدیریت انرژی خوب نیست. انتظار می‌رفت عرشه کوچکتر باشد، اما خیلی بزرگتر بود. سرمایه‌گذاران باید این‌ها را رعایت کنند.» اگرچه انتظار می‌رفت مدیرکل محیط زیست گیلان درباره پرندگان ساکن این تالاب هم سخن بگوید، اما اشاره‌ای به این موضوع نکرد و در پاسخ به نگرانی فعالان محیط زیست نسبت به اجرای این طرح به‌خصوص در تالاب انزلی که حال نامساعدی دارد، می‌گوید: «این کار جدیدی نیست. ما امروز منطقه‌ای در انزلی داریم به نام حلبی‌آباد که شاید به‌قدر ٧٠٠‌سال به همین شکل بوده و حالا به دنبال این هستیم که حلبی‌آباد‌ها به سوی این کلبه‌های شناور برود و ستون‌های آهنی جمع و به جای آن فرهنگ بومی جایگزین شود و روزی برسد که در همان مناطق ما مرکز بوم‌گردی ایجاد شود.»

او که از اجرای این طرح دفاع می‌کند ادامه می‌دهد: «این تالاب سالیان‌سال صدمه دیده و از عمق ١١ متر به ٤٠ تا ٥٠ سانتی‌متر رسیده است و ما دنبال احیای آن هستیم.»

به دنبال مذاکره‌ای که دو روز پیش محیط‌زیست با مدیرکل بنادر استان گیلان داشته، قرار شده بخشی از «احیا» را به‌خصوص در حوزه‌های گردشگری و آبراه‌ها سازمان بنادر پیگیری کند. احیای شمال تالاب از طریق تهاتر با بخش خصوصی انجام خواهد شد و جنوب آن درحال انجام رسوب‌برداری است.

«شنیده‌ام ٤٠ کلبه شناور می‌آورند»
از وقتی ماجرای کلبه‌های شناور سر و صدا به پا کرده، هر کسی درباره تعداد کلبه‌ها یک عدد می‌دهد. فرماندار گفته ٦ شناور تنها برای استیل و تعداد دیگری برای دو آب بند دیگر. مدیرکل محیط‌زیست گفته همین یک شناور باقی خواهد ماند، اما طرح در چهار تالاب مهم گیلان اجرا خواهد شد. مهدی نصرتی، دبیر موسسه زیستمان آستارا، اما رقم دیگری شنیده. او به «شهروند» می‌گوید: «می‌گفتند قرار است فقط ٤٠ تا از این شناور‌ها را در تالاب استیل بیندازند، اما از افراد دیگری هم شنیدیم که رقم از این هم بیشتر است. کسی که می‌گفت: ٤٠ تا، در همان کلبه شناور استیل کار می‌کرد، اما این عدد برای ما عجیب است، چطور ٤٠ شناور در این تالاب کوچک جا می‌شود؟»

او از کم آبی در گیلان هم می‌گوید، موضوعی که ممکن است به ماجرای شناور‌ها ربط پیدا کند: «٣٠٠ تا ٤٠٠ هکتار از شالیزار‌های آستارا از تالاب استیل تأمین می‌شوند، ولی امسال آب این تالاب به دلیل کمبود بارندگی بسیار پایین آمد به‌حدی که آب یکی از رودخانه‌ها را به آن پمپاژ کردند تا سطح تالاب بتواند جوابگوی اراضی باشد. سر این ماجرا کشاورزان برای آبیاری به مشکل خورده‌اند و اگر قرار باشد این کلبه شناور بماند باید آب را در تالاب نگه داشت.» هر‌سال تابستان که می‌رسد بخش زیادی از تالاب استیل خشک می‌شود و دیگر آبی برای کلبه‌های شناور نمی‌ماند.

٣٥٠‌میلیارد تومان بودجه برای کلبه‌های شناور
اگرچه مدیرکل محیط‌زیست استان می‌گوید فعلا قرار نیست شناور دیگری به تالاب‌ها اضافه شود، اما ماهان مهرو، عضو شورای هماهنگی شبکه تشکل‌های غیردولتی محیط‌زیست و منابع طبیعی استان گیلان خبر می‌دهد که چهار روز پیش سرمایه‌دارانی برای عقد قرارداد به بازدید تالاب امیرکلایه در محدوده لاهیجان رفته‌اند.

او می‌گوید: «حدودا ٣٥٠‌میلیارد تومان بودجه برای کلبه‌های شناور در نظر گرفته شده است که سهم لاهیجان چیزی حدود ٥٠ تا ٥٧‌میلیارد تومان است. آن‌ها مصرانه دنبال اجرای این برنامه هستند. این درحالی است که اداره حفاظت محیط‌زیست به‌عنوان دستگاهی که باید متولی حفظ تالاب باشد، تا امروز کمال همکاری را داشته است.»

مدیرعامل انجمن رفتگران طبیعت با اشاره به این‌که دو سه سالی است که گیلان در فصل کشاورزی تنش آبی دارد، ادامه می‌دهد: «آورد سد سفیدرود کم شده چرا که در مسیرش از زنجان به گیلان سد‌های زیادی زده‌اند و در شهر‌های دیگر هم مثل آستانه اشرفیه، بعضی از روستا‌ها یا حتی شاندرمن در شهر ماسال در سال‌های پیش مشکل آب داشته است. شالیزار‌های آستارا هم خشک شده و آب کمی به آن می‌رسد.»

این شرایط در آستارا درحالی است که هرساله بخشى از آب تالاب براى بخش کشاورزى باز می‌شود و حدود ٤٠٠ هکتار از اراضى از این تالاب که نیم‌متر عمق دارد تامین می‌شوند. بعضی منابع می‌گویند متولیان طرح تازه براى اینکه بتوانند کلبه‌ها را بر روى آب نگه دارند سهمیه آب کشاورزان را کم کرده‌اند، هر چند مدیرکل محیط‌زیست گیلان این موضوع را غیرعلمی می‌داند. با این همه احتمال تنش بر سر آب باعث شده، منتقدان از این موضوع سخن بگویند.

مه‌رو معتقد است، متولیان اجرای طرح کلبه‌های شناور، تنها اجازه دارند در آب‌بند‌ها این طرح را اجرا کنند، نه در تالاب‌ها. هرچند او خود خبر می‌دهد که خود استاندار گیلان برای اجرای این طرح از تالاب انزلی و امیرکلایه بازدید کرده است؛ «انزلی عملا رو‌به‌نابودی است و وضع آن از بحران هم رد شده. به جای این‌که طرح احیا را در تالاب‌ها دنبال کنند، افتاده‌اند پی بهره‌برداری و گردشگری.» هفته پیش که استاندار به اتفاق مدیرعامل آب منطقه‌ای، مدیرکل محیط‌زیست، دو سه نفر از معاونان و نماینده انزلی به دفتر معاون وزیر نیرو رفتند و خبر آمد که حریم ساخت‌وساز تالاب انزلی برداشته شده است؛ یک مشکل به مشکلات دیگر این تالاب اضافه شد، حاشیه‌نشینان می‌توانند در زمین‌های خشکیده این تالاب ساخت‌وساز کنند.

این فعال محیط‌زیست با اشاره به اصرار محیط‌زیست و نهاد‌های دیگر برای بهره‌برداری به جای احیا، می‌گوید: «بحث اصلی این است که کارکرد‌های اکولوژیکی تالاب دیده نشده است. آن‌ها فقط گردشگری را دیده‌اند. ورود بیشتر از ٢٠٠‌هزار پرنده‌ای که هر سال به تالاب‌های گیلان می‌آیند، جاذبه گردشگری است. این‌که کلبه شناور وسط تالاب رها شود، امنیت پرنده را به هم می‌زند.» به‌گفته او مشکل تالاب استیل این است که فقط شکار ممنوع است و جزو مناطق چهارگانه نیست. استیل آب‌بندانی بوده که ١٥٠ تا ٢٠٠‌سال پیش مردم محلی برای آبیاری کشاورزی‌شان ساختند و رفته‌رفته تبدیل به یک زیستگاه مهم برای پرندگان شد؛ برای باکلان بزرگ و کوچک و حواصیل‌های زرد و کوچک و درنهایت تبدیل شد به بزرگترین کلونی فعال پرندگان در بهار و زمستان.