اینجا بهشت سماق ایران است

زمین‌های اطراف روستای «کوله‌سه» سردشت، اکنون به یکی از قطب های تولید سماق در این منطقه تبدیل شده است و بخش زیادی از درآمد و اقتصاد اهالی این روستا حول برداشت محصول سماق می‌چرخد.

سماق در شهرستان مرزی سردشت در مزارع شیب‌دار و دیمی و به صورت نهال و پاجوش کشت می‌شود که به دلیل رنگ و طعم مطبوع آن از سماق‌های بسیار مرغوب در کشور است.

مردم این منطقه پیش از فرا رسیدن فصل پاییز (شهریور ماه) خوشه‌های خشک سماق را از درختان جدا کرده و پس از آماده کردن آن را به بازار مصرف عرضه می‌کنند، هر چند ایام برداشت این محصول زیاد طولانی نیست اما قیمت مناسب و نیاز نداشتن به آبیاری و مراقبت خاص باعث توسعه باغات سماق در این منطقه شده است.

بارش سالانه مناسب، مقاومت نسبت به خشکسالی، نبود آفتی برای سماق باعث شده که این محصول به صورت دیم تولید شود و علاوه بر آن انسان در کاشت بخشی از باغات سماق این منطقه دخالتی نداشته است.

اما زیباترین بخش برداشت سماق در این منطقه، چیدن خوشه های سماق با همکاری و تعاون اهالی روستاها که به آن «هه‌ره‌وه‌ز» می گویند، بوده و در قالب این تعاون هر روز سماق محدوده مزارع یکی از اهالی برداشت می شود و پس از پایان یک مزرعه، برداشت در مزرعه دیگر آغاز می شود این کار تا پایان فصل برداشت به صورت چرخشی در روستاها ادامه دارد.

البته در برخی مناطق هم برداشت توسط کارگران روز مزد انجام می شود و به این کارگران ‌«ترشه‌وان» به معنی کسی که سماق برداشت می کند و در زبان محلی این منطقه به سماق «ترش» گفته می شود.

تعاون و همکاری اهالی یک روستا در برداشت یک محصول دیم که هیچ نیازی به کود و سموم دفع آفات ندارد سوژه خوبی برای تهیه یک گزارش میدانی بود که پس از هماهنگی با «حاجی محمد خلیفه» از اهالی روستای «کوله‌سه» سردشت، صبح زود از مهاباد به سمت سردشت راه افتادم.

جاده مهاباد- سردشت به طول ۱۲۰ کیلیومتر دارای ۲ گردنه «جه‌واله‌ره‌شان» و «زمزیران» است که به دلیل پیچ های تند آن، به یکی از جاده های سخت‌گذر و پر حادثه در جنوب آذربایجان غربی مشهور است اما تماشای جلوه های زیبای این منطقه در این فصل از سال ارزش دیدن و تحمل این جاده سخت را هم دارد.

از روستای «کاولان» کم‌کم جنگل های بلوط زاگرس نمایان می شود و پس از طی کردن سربالایی گردنه «زمزیران»، دنیای متفاوتی از شاهکار زیبای طبیعت نمایان می شود، پس از توقف کوتاه در قهوه‌خانه «گویزان» و دیدن سنجاب های ایرانی که از درختان گردو بالا و پایین می آیند و با حضور مسافران در این مکان انُس گرفتند، خستگی راه را دیگر احساس نمی کنید.

دیدن سد زیبای سردشت که موج های آبی آن تا پای جنگل‌های بلوط کشیده شده است، ناخوداگاه انسان را مجبور به ایستان و تماشای زیبایی های خود می کند و چندین دستگاه خودرو دیگر نیز در همان مسیر برای گرفتن عکس و ثبت این همه زیبایی توقف کرده بودند.

مسیر رفتن به روستای «کوله‌سه» را از چند نفر از مردم بومی و باغداران این منطقه پرسیدم و پس از طی حدود ۱۵ کیلومتر در حاشیه سد سردشت و جاده باریکی که از بین جنگل های بلوط عبور می کرد به باغ سماق «حاجی محمد خلیفه» رسیدم.

۱۰ نفر از اهالی روستا به همراه «حاجی محمد خلیفه» مشغول برداشت سماق بودند، بیشتر آنان بدن های چابکی داشتند و در هر شیب و ارتفاعی به راحتی حرکت می کردند و خوشه های سماق را از درختچه ها نه چندان بلند آن می‌چیدند.

درختچه های سماق دیم اغلب ارتفاع زیادی ندارند و بیشتر ارتفاع آن به ۲ متر می رسد و به همین دلیل برداشت آن آسان است اما شیب زمین و کنترل بدن در شیب های ۶۰ و ۷۰ درصد برای من که علاوه بر اینکه کفش و لباس مناسب رفتن به این مناطق شیب دار را نداشتم و از اضافه وزن هم رنج می برم کمی سخت بود.

یکی از اهالی روستا که به کمک «حاجی محمد خلیفه» آمده بود گفت: مردم روستای ما هم محصول انگور سیاه دارند و هم سماق اما انگور با قیمت بسیار پایینی خریداری می شود و چیدن آن هم نیاز به کارگر، جعبه، حمل و نقل دارد اما سماق برای مردم ابن منطقه بهره‌ خوبی دارد.

کاک رسول افزود: در این فصل که برداشت محصولات این منطقه از جمله انگور، سماق و گلابی شروع می شود، کارگر بسیار کم است و به همین خاطر اهالی روستا بردشات را به صورت «هه‌ره‌وه‌ز» و با همکاری هم انجام می‌دهند.

سماق ها را با چاقو یا دست از بلندترین نقطه درختچه برداشت می کردند و هر نفر یک گونه در اختیار داشت و پس از پُر شدن گونی آن را به گونی بزرگ‌تری منتقل می کرد تا با یک دستگاه خودرو سایپا آن را محل جمع آوری منتقل کنند.

با یکی از کارشناسان کشاورزی هم برای بازدید از برداشت سماق در این منطقه آمده بود هم کلام شدم وی گفت: سماق این منطقه به صورت ریشه رونده رشد و توسعه پیدا کرده است و بدون آبیاری و استفاده از کود و سموم تولید می شود و یکی از ارگانیک ترین محصولات باغی در جهان است.

لقمان مولانژاد افزود: میانگین بارش سردشت بیش از ۹۰۰ میلی‌متر در سال است که بیش از ۲ یا سه برابر میانگین کشور است و همین امر باعث می شود که درختچه های سماق بدون آبیاری و با ریشه های رونده در شیب های تند هم رشد کنند و حتی در برخی مناطق شیب دار برای برداشت سماق با طناب خود را درختچه های می‌رسانند.

وی اظهار کرد: توسعه درختچه های سماق در این منطقه علاوه بر بهره اقتصادی برای اهالی این منطقه، باعث جذب بیشتر آب باران و برف در خاک و از فرسایش خاک و رانش زمین هم جلوگیری می کنند.

کار برداشت در نوبت صبح تمام شده بود و «ترشه‌وانان» (کارگران برداشت سماق) برای صرف نهار و استراحت کوتاه دست از کار کشیدند و هر کدام از آنان در کنار آتش کتری سیاه کوچکی را برای درست کردن چای گذاشته بودند.

رسم بین اهالی روستا این گونه بود که هر کدام از اهالی غذایی برای نهار خود آورده بودند تا هزینه ای بیشتری متوجه صاحب باغ نشود، سماق های برداشت شده را برای پاکسازی و جدا کردن ساقه بر روی نایلون پهن می کردند.

از فرصت استفاده کردم و مصاحبه کوتاهی هم با «حاجی محمد خلیفه» انجام دادم که وی با زبان کُردی مطالب را بیان کرد.

از طرفی دیگر با صادرات این محصول کشاورزان این منطقه ترغیب می شوند که بیشتر نهال سماق بکارند و سماق دیم این منطقه نیازی به آبیاری ندارد و به متراکم شدن جنگل های بلوط این منطقه هم کمک می کند.

سردشت رتبه نخست تولید سماق در آذربایجان‌غربی

مدیر جهاد کشاورزی سردشت گفت: این شهرستان با حدود یک هزار هکتار باغ سماق رتبه نخست آذربایجان‌غربی و همچنین منطقه را در اختیار دارد و بیش از ۹۰ درصد محصول سماق تولید شده سردشت، در بازار سایر استان‌های کشور عرضه می‌شود.

احمد علی‌پور با اشاره به اینکه میانگین برداشت این محصول حدود ۲.۵ کیلوگرم در هر هکتار است، افزود: سردشت با توجه به شرایط خاص توپوگرافی و اقلیم آب و هوایی یکی از مناطق مستعد کشور برای کشت و توسعه مزارع سماق به شمار می‌رود.

مدیر جهاد کشاورزی سردشت با بیان اینکه سماق این شهرستان به صورت کاملا طبیعی و بدون سموم و کود کشاورزی پرورش و تولید می‌شود، اضافه کرد: سماق سردشت دارای طعم و بوی مطبوع و رنگ زیبایی است به همین خاطر طرفداران زیادی در سطح کشور دارد.

منبع: ایرنا