بی‌نظمی با روان‌مان کار دارد

فرادید | آیا شما هم برای بیرون رفتن از خانه باید از میان انبوه لباس‌های تلنبار شده روی هم لباسی را که می‌خواهید بیرون بکشید یا باید از روی میز شلوغ آشپزخانه به سختی کلید و کیف پولتان را پیدا کنید یا شاید درب گاراژ را تا آخر باز نمی‌کنید، چون پشت آن کوهی از جعبه‌هاست؟

به گزارش فرادید؛ احتمالاً بار‌ها به خودتان گفته‌اید بالاخره یک روز به این بی‌نظمی‌ها سروسامان می‌دهم، اما زمان می‌گذرد و خانه و دفتر کار و ماشین شما همچنان شلخته و نامرتب است. اگر هر یک از این فرضیات در مورد شما یک واقعیت است، بدانید که تنها نیستید.

نکته‌ی مهمی که درباره‌ی این موضوع وجود دارد اینست که بسیاری از افراد از ارتباط بین بی‌نظمی و سلامت روان بی‌خبرند. در این مطلب به تعریف بی‌نظمی، تاثیر آن بر سلامت روان، اختلال احتکار و همچنین روش‌های مدیریت و نظم بخشیدن به محیط زندگی پرداخته‌ایم.

تعریف بی‌نظمی

بی‌نظمی به اقلامی اشاره دارد که به شکل نامنظمی در محیط پراکنده شده باشند. به طور کلی، بی‌نظمی ناشی از مجموعه اقلامی‌ست که مردم در خانه‌هایشان تلمبار می‌کنند و لزوماً از آن‌ها استفاده نمی‌کنند بلکه فقط نگهبان آن‌ها هستند. اگر پاسخ شما به هر یک از پرسش‌های زیر «بله» است این احتمال وجود دارد که پایِ بی‌نظمی به خانه‌ی شما هم کشیده شده باشد:

- آیا چیزی هست که اصلاً از آن استفاده نمی‌کنید یا دیگر به آن نیاز ندارید مثلاً لباس‌هایی که دیگر اندازه‌تان نیستند یا وسایل برقی قدیمی؟
- آیا یک کشو خرت و پرت دارید پر از وسایلی که فکر می‌کنید شاید روزی به آن‌ها نیاز پیدا کنید، اتفاقی که هرگز نمی‌افتد؟
- آیا اقدام به خرید اقلام جدیدی می‌کنید که مشابه آن‌ها را در خانه گم کرده‌اید؟
- آیا به فضا‌های خاصی از خانه‌تان دسترسی ندارید مثلاً نمی‌توانید درب انباری را باز کنید یا ماشین را در گاراژ پارک کنید؟
- آیا از مهمان ناخوانده می‌ترسید، چون وضعیت خانه‌تان بی‌نظم و نابسامان است؟

بی‌نظمی می‌تواند از نوع دیجیتال هم باشد مثلاً رسیدگی نکردن به صندوق ورودی ایمیل یا سروسامان ندادن به اسناد و پوشه‌های مختلف لپ‌تاپ. شاید حتی با فکر کردن به حجم زیادِ بی‌نظمی فایل‌هایی که در کامپیوتر دارید نگران و آشفته شوید.

بی‌نظمی فضای فیزیکی را به وضوح تحت تاثیر قرار می‌دهد، اما برخی افراد تشخیص نمی‌دهند که بی‌نظمی روی سلامت روان هم اثر منفی دارد. البته همه‌ی افراد به یک شکل متاثر از بی‌نظمی نیستند. برای مثال، کسی که گرایشات کمال‌گرایانه دارد ممکن است نسبت به دیگران از بی‌نظمی استرس بیشتری بگیرد.

• افزایش سطوح استرس : در حالت ایده‌آل، خانه مکان استراحت و آرامش ماست بنابراین بی‌نظمی پیش از هر چیز مخل آسایش ماست. در طول روز سطح هورمون استرس کورتیزول در زنانی که بی‌نظمی بیشتری در خانه‌هایشان وجود دارد بالاتر از زنان دیگر است.
  - اختلال در تمرکز : بی‌نظمی می‌تواند تجربه‌ی گیج‌کننده‌ای باشد. مغز ما تنها می‌تواند روی میزان محدودی از محرک‌ها بطور همزمان تمرکز کند. برای مثال اگر می‌خواهید دورکاری کنید، اما دوروبر شما را بی‌نظمی احاطه کرده امکان دارد تمرکز و تفکر واضح بواسطه‌ی بی‌نظمی محیط برای شما دشوارتر شود.
  - به تعویق انداختن : کسانی که خانه‌های بی‌نظم دارند معمولاً کار‌های مهم را به تعویق می‌اندازند مثلاً برای پرداخت قبوض باید یک خروار کاغذ را زیرورو کنند یا شاید حجم لباس‌های کثیف‌شان آنقدر زیاد باشد که فکر انداختن آن‌ها در ماشین‌لباسشویی هم برایشان غیرقابل‌تحمل باشد.
  - مشکل در روابط : طبیعی‌ست زوج‌ها یا هم‌اتاقی‌ها بر سر بی‌نظمی یکی از طرفین مشاجره کنند. اگر بی‌نظمیِ یکی از طرفین برای فردی که با او زندگی می‌کند آزاردهنده باشد، این بی‌نظمی فشار مضاعفی را به رابطه وارد می‌کند. افزون بر این، اگر این بی‌نظمی مانع دعوت از دوستان به خانه‌تان شده باشد، احساس انزوای اجتماعی یا حتی شرم را دیر یا زود تجربه خواهید کرد.
  - مشکل در کنترل انگیزه‌های ناگهانی : یک محیط بی‌نظم به علاوه‌ی یک ذهنیت خارج از کنترل منجر به روی آوردنِ فرد به به عادت‌های غذایی ناسالم می‌شود. به عبارت دیگر، زمانی که سلامت روان، محیط زندگی و کار شما استرس‌زا یا بی‌نظم باشد کنترل انگیزه‌های ناگهانی برای شما دشوار می‌شود.
  - پایین آمدن کیفیت زندگی : بی نظمی به راحتی شما را دچار احساس ناامیدی دائمی می‌کند، چون همیشه برای انجام کار‌های روزانه دست و پایتان را گم می‌کنید. زمانی را می‌توانید صرف وقت‌گذارنی با دوستان و عزیزانتان، رسیدگی به خودتان یا حتی آسودگی و استراحت محض کنید فدای پیدا کردن اشیاء گمشده یا تلاش برای سروسامان دادن به بی‌نظمی‌های زندگی خود می‌کنید. بی‌نظمی به ویژه میان افراد مسن میزان رضایت کلی آن‌ها را از زندگی کاهش می‌دهد.

مردم چرا دچار بی‌نظمی می‌شوند؟

برخی افراد دلیل آن را تنبلی می‌دانند، اما بی‌نظمی و بهم ریختگی دلایل روانی هم دارد که در ادامه می‌خوانید:

• غرقه‌گی فکری : معمولاً خلاص شدن از شر چیزی هم از نظر فیزیکی و هم از نظر روانی کار خسته‌کننده‌ای‌ست. در کوتاه‌مدت، تغییر ندادن شرایط انتخاب راحت‌تری‌ست.
  - اشیاء برای فرد یادآور اهداف مهمی هستند : مردم لباس‌هایی را که دیگر اندازه‌شان نیست نگه می‌دارند، چون امیدوارند در آینده وزن‌شان را کم کنند. آن‌ها بروشور‌های قدیمی سفر را دور نمی‌اندازند، چون دلشان سفر می‌خواهد. با این حال نگه داشتن اشیایی که یادآور اهداف شماست شما را به رسیدن به آن اهداف نزدیک‌تر نمی‌کند.
  - اشیاء ارزش عاطفی دارند : افراد اشیاء دوران کودکی‌شان را نگه می‌دارند، چون یادآور خاطرات خوش آن دوران است. اگر عزیزی را از دست داده باشید، دور ریختن یادگاری‌های او کار سختی‌ست.
  - ترس از رها کردن : مردم معمولاً از حس گناهی که ممکن است با دور ریختن اشیاء به سراغشان بیاید می‌ترسند به ویژه در مورد یادگاری‌هایی که ارزش عاطفی دارند. فکر اینکه با دور ریختن آن شی دیگر به آن دسترسی ندارند برایشان ترسناک است. اگه بعداً به آن نیاز پیدا کنند چطور؟
  - دارایی‌ها به آن‌ها احساس آسایش می‌دهد : رها کردن اقلام مادی اگر برای صاحبش نفع و ارزشی نداشته باشد کار سختی نیست. اما برای برخی افراد حتی اگر از دارایی‌شان استفاده نکنند برای آن‌ها احساس امنیت و آسایش ایجاد می‌کند بنابراین رها کردنشان تصمیم سختی‌ست.

احتکار چیست؟

بی‌نظمی در خانه و داشتنِ اختلال احتکار دو چیز متفاوت هستند، با این حال تشخیص نشانه‌های احتکار در خودتان و عزیزان‌تان مهم است. اختلال احتکار یک وضعیت روانپزشکی است که با ناتوانی فرد در خلاص شدن از دارایی‌هایش تشخیص داده می‌شود. کسانی که دچار اختلال احتکار هستند با نظم دادن به دارایی‌هایشان هم مشکل دارند.

نشانه‌های اختلال احتکار

• آن‌ها فضای زندگی را تنگ و بهم‌ریخته می‌کنند. تمام اتاق یا بخش‌هایی از خانه ممکن است مملو از وسایلی باشد که آن‌ها استفاده نمی‌کنند.
  - آن‌ها به برخی جا‌های خانه دسترسی ندارند، مثلاً ممکن است به تختخواب خودشان دسترسی نداشته باشند، چون وسایل اضافه راهِ دسترسی آن‌ها را به تختخواب گرفته است.
  - آن‌ها ممکن است متوجه مشکل بی‌نظمی خودشان نباشند.
  - آن‌ها اقلام را بدون توجه به جایی که زندگی می‌کنند جمع‌آوری می‌کنند حتی اگر در خانه‌ی شخص دیگری اقامت داشته باشند.
  - آن‌ها با دورریختن اشیاء مشکل دارند و معمولاً از فکر این کار هم ناراحت می‌شوند.
  - تجمع غذا یا آشغال شرایط زندگی آن‌ها را ناسالم و غیربهداشتی می‌کند.
  متخصصان هنوز از علت دقیق احتکار مطمئن نیستند. احتکار احتمالاً ترکیبی از عوامل مختلف است از جمله شخصیت (بسیاری از احتکارکنندگان دودل و بلاتکلیف هستند)، سابقه‌ی خانوادگی و اتفاقات استرس‌زای زندگی مثل مرگ یک عزیز یا از دست دادن اموال در آتش‌سوزی. اختلال احتکار با وضعیت‌های روانپزشکی دیگر هم ارتباط دارد مثلاً اختلال وسواس فکری عملی (OCD) و اختلال کم توجهی بیش‌فعالی (ADHD).

چگونه بی‌نظمی را کنار بگذاریم؟

کنار گذاشتن بی‌نظمی همیشه به سادگیِ دور ریختن اشیاء نیست و لازمست به اندازه‌ی تجربیات عاطفی به آن توجه کرد. شاید روان شما در حال تجربه‌ی احساسات دشواری نظیر اضطراب، استرس و حتی افسردگی باشد. اگر احساس می‌کنید ریشه‌ی بی‌نظمی شما اینست حتماً با پزشک یا متخصص سلامت روان صحبت کنید.

برنامه‌ریزی زمانی کنید : مثلاً هر روز عصر یک ساعت از وقت‌تان را به منظم کردن یک بخش از خانه اختصاص دهید. کند پیش می‌روید؟ اشکالی ندارد. همانطور که در عرض یک روز اینهمه وسیله‌ی اضافه و بی‌مصرف را جمع نکرده‌اید، قرار هم نیست در عرض یک روز به همه‌ی آن‌ها نظم بدهید. می‌توانید برای هر بخش خانه مهلت تعیین کنید مثلاً ۲ هفته برای اتاق نشیمن، ۳ هفته برای گاراژ. حتی می‌توانید از یک دوستِ مورد اعتماد برای انجام این کار کمک بگیرید.

وسایل را دسته‌بندی کنید : سعی کنید ۴ دسته درست کنید: ۱ وسایلی که نگه می‌دارید، ۲ وسایلی که می‌بخشید یا اهدا می‌کنید، ۳ وسایلی که دور می‌ریزید ۴ وسایلی که نمی‌دانید با آن‌ها چکار کنید. حین این دسته‌بندی از خودتان بپرسید آیا در یک سال گذشته از فلان وسیله یا لباس استفاده کرده‌اید یا نه؟ اگر پاسخ نه است، بدون درنگ آن را اهدا کنید. گزینه‌ی دیگر فروش اقلامی‌ست که در شرایط خوبی هستند. به این وسیله انگیزه‌ی بیشتری هم برای نظم بخشیدن به خانه پیدا می‌کنید.

به وسایل سروسامان بدهید : سعی کنید وسایل را بر اساس استفاده‌ی روزانه‌تان سروسامان بدهید مثلاً وسایلی که باید در دسترس شما باشند در کشوی بالایی قرار دهید. پیشنهاد ما اینست که سعی کنید سطوح (کانتر آشپزخانه و میز کار) را خالی از وسایل نگه دارید و از تقسیم‌کننده‌های کشو برای آشپزخانه یا اتاق خواب استفاده کنید فقط در خرید آن‌ها زیاده‌روی نکنید.

نظم فضا را حفظ کنید : حفظِ نظم به اندازه‌ی خودِ نظم بخشیدن به محیطِ پیرامون اهمیت دارد در نتیجه باید «ثبات» را هم تمرین کنید. در اینجا هم اختصاصِ زمانِ نظم‌دهی به صورت منظم برای تمرین ثبات مفید است مثلاً ۱۰ دقیقه‌ی پایان هر روز را به گذاشتن هر وسیله در جای خودش اختصاص بدهید. قبل از خرید فکر کنید آیا مشابهِ آن وسیله یا لباس را در خانه دارید یا نه؟ آیا واقعاً از آن استفاده خواهید کرد؟ یک اتاق تمیز و مرتب حسِ در دست داشتن کنترلِ محیط را به شما می‌دهد و آرامش شما را تقویت می‌کند. اگر پیش از آوردنِ هر جنسی به خانه فکر کنید هم به فضای زندگیتان و هم به سلامت روان‌تان احترام می‌گذارید.

با خودتان مهربان باشید : وقتی متوجه بی‌نظمی واختلال احتکار خودتان شدید شاید با تعجب از خودتان بپرسید من چطور این همه خرت و پرت را جمع کردم، اما نباید به خودتان سخت بگیرید. سرزنش کردنِ خودتان موقعیت کنونی شما را تغییر نمی‌دهد. مهربانی با خودتان را تمرین کنید و بیاد آورید که با گذشت زمان و صبر می‌توانید دوباره به زندگیتان نظم ببخشید. گام‌های کوچک بردارید و هربار که بخش کوچکی از بی‌نظمی پیرامون‌تان را سامان دادید به خودتان پاداش بدهید.

از متخصص کمک بگیرید : اگر تمیز کردن خانه و رهایی از اختلال احتکار برای شما به تنهایی میسر نیست از یک متخصص سلامت روان کمک بگیرید. یک روش درمان CBT یا رفتاردرمانیِ شناختی است که به کمک آن افکار و احساسات نهفته‌ی شما آشکار می‌شوند تا شما و درمانگر بتوانید به هر چیزی که مانع ایجاد تغییرات مثبت در زندگی شما می‌شود رسیدگی کنید. به علاوه، درمانگر برای مقابله با اضطراب، استرس یا احساس گناهی که ممکن است ناشی از دور ریختن وسایل باشد مکانیسم‌های سالمی را به شما آموزش می‌دهد.

منبع: verywellmind

مترجم: زهرا ذوالقدر