محرم در ایران به روایت نخستین زن جهانگرد

ثریا روزبهانی | مادام «کارلا سرنا» نخستین زن جهانگردی است که سال۱۲۵۶ به ایران سفر کرد. سفر او به ایران با ایام محرم مصادف شد. به همین دلیل در سفرنامه‌اش خاطرات خواندنی از آداب و رسوم عزاداری ایرانی‌ها برای سالار شهیدان روایت می‌کند که بخشی از آن را مرور می‌کنیم.

این زن جهانگرد ایتالیایی درباره اهمیت محرم و عزاداری ایرانیان اینگونه نوشته است: «در ایام دهه اول ماه محرم، شاه و رعایایش لباس عزا به تن می‌کنند.

رنگ‌های سیاه نماد سوگواری شناخته می‌شود، ولی بسیاری از مردم کمربند‌هایی به همین رنگ با نقش‌های نارنجی دور کمر می‌بندند. مردان طبقات پایین به عنوان علامت عزا، دامن پیراهن خود را بیرون گذاشته و دکمه یقه آن را باز می‌کنند.»

همچنین «مادام کارلاسرنا» در بخش دیگر مشاهداتش به ساختار و تزیینات داخلی تکیه دولت، یعنی محل برگزاری تعزیه در ماه محرم، اشاره می‌کند: «نحوه تزیین و آرایش تکیه در اوقات برگزاری تعزیه، در نوع خود تماشایی است. از قالی‌ها، پارچه‌های منقش دیواری، منسوجات، گل‌های مصنوعی، آیینه‌ها، شمعدان‌های چندشاخه و چلچراغ‌ها برای زیباتر جلوه دادن آن استفاده می‌شود. دیوار‌ها با نقاشی‌هایی به سبک عجیب و غریب و با رنگ‌های مختلف تزیین شده است.»

او در بخش دیگری می‌نویسد: «در وسط تکیه نیز جایگاه بلندتری به نام سکو قرار دارد که آنجا را با فرش‌هایی پوشانده‌اند که صحنه نمایش است و به بازیگر‌ها اختصاص دارد. جایگاه‌هایی برای نشستن افراد خاص، مانند شاه و زنان حرمسرایش، در تکیه تدارک دیده شده و تماشاچی‌ها در صحن تکیه، در قسمت در ورودی عمومی آن، روی زمین می‌نشینند. یک طرف تالار برای مرد‌ها و یک طرف دیگر آن برای زن‌هاست.

تعداد زیادی بچه هم برای تماشا به آنجا می‌آیند. سقا‌ها سبو به دوش و کاسه به دست به یاد تشنه لبان خاندان علی (ع) میان مردم آب قسمت می‌کنند.»

اکنون بیش از یک قرن از ساخت نخستین تکیه دولت می‌گذرد. این ساختمان که حالا اثری از آن نمانده از سالن اپرای لندن الهام گرفته شده بود.

ساخت این تکیه که بزرگ‌ترین تماشاخانه تهران هم محسوب می‌شود به سال ۱۲۴۸ برمی گردد که در آن دوران به دستور ناصرالدین شاه و با مشورت و همراهی دوستعلی خان معیرالممالک، با سرمایه‌ای ۳۰۰ هزار تومانی، در کنار عمارت بادگیر کاخ گلستان آغاز شد و تا سال۱۲۵۳ طول کشید.

براساس اسناد تاریخی موجود پیش از ساخت تکیه دولت، تعزیه و نوحه‌خوانی در چادر‌های بزرگی برپا می‌شد. در محرم سال۱۲۴۲ طوفانی شدید چادر‌ها را واژگون کرد و پس از آن، فکر ایجاد تکیه‌ای ثابت و متصل به ساختمان اصلی کاخ شکل گرفت.

منبع: همشهری آنلاین