«آخرالزمان باستانی»؛ چرا مستند تازۀ نتفلیکس جنجالی شده است؟

فرادید | مستند تازۀ شبکۀ نتفلیکس با عنوان «آخرالزمان باستانی» به تازگی (۲۰ آبان) در هشت قسمت منتشر شده است. این مستند علاوه بر اینکه بسیار پربیننده شده، بحث و جنجال‌های زیادی را نیز در میان منتقدان و باستان‌شناسان برانگیخته است. این جنجال به خاطر محتوای خاص و می‌شود گفت عجیب و غریب این مستند است.

به گزارش فرادید؛ این مستند را گراهام هنکاک ساخته است؛ یک نویسندۀ انگلیسی که به خاطر نظریات عجیب و شبه‌علمی‌اش دربارۀ تمدن‌های باستانی معروف است. هنکاک آدمی است که دانشمندان و باستانشناسان نظریاتش را جعلی و بی‌پایه می‌دانند و البته او هم معتقد است که باستانشناسان دوست ندارند شما واقعیت را بدانید! حالا این واقعیتی که هنکاک ادعای دانستنش را دارد چیست؟ همان چیزی که مستند «آخرالزمان باستانی» قرار است به ما بگوید.

ادعای اصلی این مستند این است که در گذشتۀ بسیار دور یک تمدن بسیار پیشرفته و شگفت‌انگیز (چیزی مثل آتلانتیس افسانه‌ای) وجود داشته که در حدود ۱۲۰۰۰ هزار سال قبل در اثر بارش‌های شهابی و وقوع یک سیلاب بزرگ از بین رفته است. هنکاک در قسمت‌های مختلف مستند به مناطق مختلفی از کرۀ زمین سفر می‌کند تا آثار به جا مانده از این تمدن را به بیننده نشان بدهد؛ آثاری که از نظر او به وفور یافت می‌شوند، اما جامعۀ خودبزرگ‌بین دانشگاهی می‌خواهد روی آن‌ها سرپوش بگذارد!

هنکاک ما را به آمریکا، مالت، ترکیه، مکزیک و اندونزی می‌برد تا با جستجوی نشانه‌های مختلف به ما بقبولاند که همه چیزمان را در عرصه‌های مختلف علم و فرهنگ مدیون آن تمدن باستانی هستیم. این مستند با همین ادعا‌ها توانسته در این یکی دو هفته به یکی از پربیننده‌ترین برنامه‌های نتفلیکس در اروپا و آمریکا تبدیل شود؛ در حالیکه باستانشناسان آن را نمونه‌ای از تئوری توطئه می‌دانند که می‌خواهد خودش را در لباس علم به مخاطب قالب کند. محتوای این مستند را می‌شود اینطور خلاصه کرد: «آن‌ها می‌خواهند شما فلان طور فکر کنید، ولی واقعیت یک طور دیگر است»!

منتقد روزنامۀ گاردین این مستند را یک جور چاپلوسی شبکۀ نتفلیکس از طرفداران نظریه‌های توطئه قلمداد کرده و پرسیده است که این توهم‌پردازی کجا متوقف خواهد شد؟ اگر ما بخواهیم بدون دلایل علمی و دارای ضبط و ربط هر چیزی را بپذیریم، آیا بعد از پذیرفتن وجود تمدن آتلانتیس نوبت به انواع نظریات عجیب و غریب دیگر نمی‌رسد؟ این منتقد نوشته است که تماشای این مستند احساسی مثل صحبت کردن با طرفداران نظریۀ «زمینِ مسطح» دارد!

منتقد وبسایت Slate هم گفته است که اولا ادعا‌های این مستند از نظر باستانشناسانِ واقعی بی‌معنی و چرند است و ثانیا یک جور نگاه مبتنی بر برتری نژاد سفید هم در آن وجود دارد که باعث می‌شود حتی نتوانیم آن را یک سرگرمی بی‌ضرر به حساب بیاوریم.

سوالی که خیلی‌ها پرسیده‌اند این است که چرا نتفلیکس اجازۀ ساخت و پخش چنین مستندی را داده است؟ گاردین گفته است که شاید دلیلش این باشد که یکی از مدیران ارشد بخش سناریو‌ها در نتفلیکس در واقع پسر هنکاک است! این می‌تواند دلیل مهمی باشد، اما به نظر می‌رسد دلیل اصلی پول باشد؛ تئوری‌های توطئه جذاب هستند و توجه مخاطب را جلب می‌کنند؛ به عبارت دیگر این تئوری‌ها با وجود غیرعلمی بودنشان فروش خوبی دارند و ظاهرا نتفلیکس نتوانسته در برابر وسوسۀ این فروش خوب مقاومت کند.

حالا با همۀ این حرف‌ها آیا این مستند ارزش دیدن دارد؟ پاسخ این سوال بستگی به این دارد که دنبال چه چیزی باشید. اگر واقعا دنبال دانستن یک حقیقت باستان‌شناسی هستید، «آخرالزمان باستانی» آن چیزی نیست که دنبالش می‌گردید. اما اگر دنبال یک قصۀ جالب و خیال‌انگیز باشید، این مستند قصۀ جذابی را برایتان روایت می‌کند؛ فقط مواظب باشید که قصه‌گویی و توهم‌پردازی را با علم و تاریخ اشتباه نگیرید.