چرا طاق‏‏‌بستان ثبت جهانی نمی‌شود؟

گرچه از سال ۲۰۰۷ پرونده ثبت جهانی طاق بستان به یونسکو ارجاع داده شده، اما همچنان پس از گذشت ۱۵ سال این کار به سرانجام نرسیده است. دلیل این امر به گفته «حمیدرضا کرمی» کارشناس گردشگری در کرمانشاه به دو عامل اغذیه فروشی‌ها و ساختمان‌هایی در اطراف آن برمی گردد که باعث شده منظر این اثر تاریخی مخدوش شده و نتواند شرایط لازم را برای این امر به دست آورد. با این حال در تازه‌ترین اظهارنظر، محمدرضا سهیلی مدیرکل میراث فرهنگی کرمانشاه از تدوین پرونده ثبت جهانی طاق‌بستان تا پایان سال جاری خبر داده‌است.

اسم کرمانشاه با طاق بستان گره خورده است، محوطه‌ای تاریخی که قدمت سنگ نوشته و سنگ نگاره‌های آن به دوره ساسانی و قرن سوم میلادی بازمی‌گردد. ۱۵ دی ۱۳۱۰ خورشیدی طاق بستان ثبت ملی شد، با این حال با گذشت ۹۰ سال همچنان این اثر در همان ثبت ملی محدود مانده و نتوانسته است، جایگاهی را که شایسته آن است به دست آورد.

کرمی در گفتگو با «دنیای‌اقتصاد» با اشاره به اینکه طاق بستان از نظر تاریخی ارزش بالایی دارد و تلفیقی از معماری هلنی (یونانی) و ایرانی است، می‌گوید: این محوطه همچنین راوی وقایع تاریخی دوره ساسانی و باور‌های مرتبط به آیین مهر و زرتشتی است. ما نماد‌هایی از الهه مهر یا میترا، الهه آب‌ها یا آناهیتا را در طاق بستان داریم ضمن اینکه شاهد سنگ‌نوشته‌های با خط پهلوی و مرتبط با وقایع پادشاهی خسروپرویز، پیروز، اردشیر اول و دوم هستیم. در این سنگ نوشته‌ها نام «ایران» ذکر شده و سندی است از اینکه در این دوره زمانی مردم سرزمین خود را ایران می‌خواندند.

به گفته کرمی انیمیشن سنگی شکار گراز و گوزن که مربوط به دوره خسرو پرویز ساسانی است از دیگر سنگ نگاره‌های دوره ساسانی است که در طاق بستان به چشم می‌خورد. او می‌گوید: ما طاق کوچک و بزرگ را در این محوطه داریم. علاوه بر آن گورستان اشکانی که بخش‌هایی از آن کاوش شده و از دیگر مکان‌های واجد اهمیت تاریخی است در حوالی این سنگ نگاره‌ها قرار گرفته است. در کنار آن شهری مرتبط با عصر آهن را همان اطراف داریم که کاوش‌هایی در آن پیش از انقلاب و در دهه ۹۰ شمسی انجام شده است.

این کارشناس گردشگری استان کرمانشاه از چشمه آناهیتا و دریاچه عمادالدوله به عنوان جاذبه‌های طبیعی این منطقه نام می‌برد و اضافه می‌کند: درخت کهنسال رحمت که عمر آن حداقل ۷۰۰ سال است نیز در این محوطه قرار گرفته است. او با بیان اینکه در این محوطه ما شاهد نقش گل نیلوفر هستیم که بر کوه قرار گرفته است، می‌گوید: نام کرمانشاه با طاق بستان گره خورده و هر جا نام این شهر به میان می‌آید، تصویری از این محوطه را هم داریم که در ذهن‌ها زنده می‌شود.

تعارضات، مانع ثبت جهانی طاق بستان

کرمی در پاسخ به این پرسش که با وجود اهمیت تاریخی محوطه طاق بستان چرا تاکنون نتوانسته است در فهرست آثار ثبت جهانی یونسکو ثبت شود، عنوان می‌کند: ما معارضاتی را در بیرون محوطه داریم. نمونه آن‌ها حضور گسترده اغذیه فروشی هاست که منظر محوطه را مخدوش می‌کنند. علاوه بر آن، دود حاصل از کبابی‌ها در بلندمدت به نقوش و سنگ نوشته‌ها آسیب می‌زند. اگر شب هنگام به طاق بستان بروید ملاحظه می‌کنید که دود از فراز این کبابی‌ها وارد طاق بزرگ می‌شود.

روستایی که در اطراف محوطه قرار گرفته دیگر معارضی است که در این منطقه وجود دارد، این کارشناس گردشگری کرمانشاه با بیان این مطلب می‌افزاید: گفته می‌شود زیر روستا از زمان‌های پیش و پس از اسلام نشانه‌ها و آثاری وجود دارد، در حفاری‌های انجام شده هم موارد کشف شده‌ای را داشته ایم که نمونه آن‌ها یک سنگ قبر دوره ایلخانی است. در حوالی این روستا هم می‌توانید کوزه شکسته و مواردی از این قبیل را پیدا کنید که نشان می‌دهد مجموعه‌ای از آثار باستانی در زیر‌زمین وجود دارد.

او اضافه می‌کند: ناصرالدین شاه در یکی از سفر‌های خود به عتبات عالیات و زیارت کربلا به این روستا اشاره کرده و گفته است که باید این روستا را از مسیر برداشت. این گفته که مربوط به سده‌های گذشته است نشان می‌دهد این روستا در محل نامناسبی قرار گرفته، هر چند که امروز با توسعه شهری، جزئی از فضای آن شهری شده است. کرمی معتقد است این روستا و کبابی‌ها از نظر منظر محوطه طاق بستان را مخدوش کرده و اشکال در این پارامتر باعث عدم‌ثبت جهانی آن شده است.

او می‌گوید: طاق بستان از لحاظ ارزش هنری، معماری و تاریخی جزو آثار برجسته ایران و نزدیک به دو دهه است که پرونده آن برای ثبت جهانی یونسکو در جریان است. متاسفانه در این بازه زمانی باتمام تلاش ها، توفیقی حاصل نشده است. ثبت این محوطه به خواست ملی نیاز دارد که تملک زمین‌ها و ساختمان‌های اطراف را بگیرد و بتواند با ساماندهی آنها، زمینه ثبت جهانی طاق بستان را به ثمر برساند. به گفته این فعال گردشگری آنچه در حال حاضر برای ثبت جهانی طاق بستان پیگیری می‌شود در نظر گرفتن آن به عنوان زنجیره‌ای از مسیر ساسانی است، در حالی که این محوطه به تنهایی ارزش ثبت شدن در فرهنگ میراث جهانی یونسکو را دارد.

منوی رستوران‌ها نشانه‌ای از شهر خلاق غذا ندارد

کرمانشاه در ماه‌های گذشته عنوان شهر خلاق غذا را به دست آورد، از آن زمان تاکنون چه اقدامی برای معرفی این شهر در این راستا صورت گرفته است؟ کرمی می‌گوید: زمانی که از عنوان شهر خلاق سخن می‌گوییم به پتانسیلی بالقوه اشاره داریم که باید به شرایط بالفعل برسد. ما در کرمانشاه انواع غذا، شیرینی، آداب و رسوم را داریم که باعث ثبت آن به عنوان شهر خلاق شده است، با این حال اگر در حال حاضر و ماه‌ها پس از این ثبت به کرماشاه بیایید تنها همان خوراک سابق را در شهر می‌بینید.

او اضافه می‌کند: در کرمانشاه کباب، خورشت خلال و چند شیرینی پیش از این ثبت، عرضه می‌شد و اگر امروز گردشگری به این شهر سفر کند با همین اقلام محدود مواجه می‌شود و ما شاهد تغییری در منوی رستوران‌های این شهر یا نشانه‌ای که تبلیغ کرمانشاه به عنوان شهر خلاق غذا باشد را نداریم. این کارشناس گردشگری ادامه می‌دهد: در اصفهان، گردشگر علاوه بر خرید صنایع دستی، می‌تواند در کارگاه‌ها حضور پیدا کرده و در مواردی در ساخت مشارکت داشته باشد، اما در کرمانشاه چنین گزینه‌ای در نظر گرفته نشده و نیازمند بررسی و توجه بیشتر هم در صنایع دستی و هم در سایر مواردی است که جزو نقاط قوت آن به لحاظ توریسم محسوب می‌شود.