جیران؛ کفایت جذابیت در یک نگاه!

تا به امروز ۴۱ قسمت از سریال جیران از سامانه فیلیمو پخش شده است. اگرچه در میانه پخش یک وقفه چند هفته‌ای به دلیل شکایت حقوقی درباره فیلمنامه پیش آمد، اما همچنان هر هفته مخاطبان آن را دنبال می‌کنند.

شاید اشاره به چند نکته درباره دلیل جذابیت سریال جیران و بررسی اجمالی آن‌ها خالی از لطف نباشد:

«ناصرالدین شاه و حرمسرای او»

ناصرالدین شاه قاجار تنها پادشاه این سلسله است که همواره درباره او نزد مخاطبان کنجکاوی وجود دارد، شاهی که ۵۰ سال حکومت کرد، جدای از پادشاهی بسیار اهل هنر بود، از نقاشی و موسیقی تا شعر و ادبیات.

همیشه داستان‌هایی درباره روابط پیچیده و شایعات عجیب و غریب حرمسرای ناصرالدین شاه وجود داشته و همین قضیه می‌تواند یک سوژه جذاب برای یک سریال تاریخی باشد. شخص خدیجه تجریشی (جیران) و چگونگی ورود او به دربار یکی از اتفاقات تاریخی پر فراز و فرود است که سازندگان سریال جیران هم مجاب شده‌اند تا چنین انتخابی انجام دهند.

جیران

۳ روایت درباره ورود جیران به دربار وجود دارد: روایت اول این که جیران ابتدا برای فراگرفتن رقص و آواز به حرم‌سرای شاهی آورده شد و نخستین‌بار ناصرالدین‌شاه او را اندکی پس از قتل امیرکبیر در جمع ملازمان مهدعلیا دید و همان‌جا به او دل بست.

روایت دوم که داستان سریال برداشتی از آن است و در کتاب اعلم‌السطلنه (تقی دانشور) نحوه ملاقات ناصرالدین‌شاه با جیران به این صورت ذکر شده است:

«شاه روزی در اطراف شمیران و تجریش سواره به شکار بلدرچین رفته بود. غفلتاً چند بلدرچین روی درخت توتی پریدند و شاه برای زدن آن‌ها زیر درخت توت رفت. دختری دهاتی بالای درخت رفته و مشغول خوردن توت بود. دخترک اعتنایی به شاه نکرد. ولی شاه فریفته جمال دختر دهاتی شد و بر سبیل مزاح خطاب به وی گفت: دختر! زن من می‌شی؟ دخترک شانه‌هایش را بالا انداخت و بدون آنکه بداند طرف صحبتش شاه مملکت است، گفت: تو که داخل آدم نیستی. من زن شاه می‌شم! و بعد با لفظ برو گم شو! مکالمه را تمام شده حساب کرده بود.

اما وقتی ملازمان شاه ترسان و لرزان او را شیرفهم کردند که این مرد با این لباس و این خدم و حشم شاه مملکت است، جیران از درخت پایین پرید و با رفتاری مؤدب و شرمسار، عذرخواهی کرده بود. شاه جوان که از همان ابتدا شیفته سکنات و وجنات او شده بود، او را به ارگ سلطنتی دعوت کرد و از او خواست تا با شاه ازدواج کند.»

اما روایت سوم از حسین لعل در کتاب «قبله عالم» است که این دیدار را کاملاً متفاوت از دیگران نقل می‌کند، او نوشته است: ناصرالدین‌شاه در دوران پیری‌اش با جیران دیدار کرده و سوار بر کالسکه‌ای به‌طرف صاحبقرانیه در حرکت بوده که ناگهان صدای آواز دلنشینی می‌شنود؛ از کالسکه پیاده شده و به دنبال صدا می‌گردد تا این‌که به دیوار باغی می‌رسد و نهایتاً صاحب صدا (جیران) را می‌یابد و همان‌جا یک دل نه، صد دل عاشق جیران می‌شود؛ جیران هم مدهوش زرق‌وبرق و لباس پرطمطراق شاه شده به‌سرعت همسری او را می‌پذیرد.

اما اتفاق اصلی از زمانی است که جیران به حرمسرا و دربار رفته و در آنجا دچار چالش با مهدعلیا (مادر شاه) و سایر زنان دربار می‌شود. از نظر درباریان و به‌خصوص زنانِ حرمسرا که بیش‌تر آن‌ها رگ و ریشه‌های پادشاهی و مناصب دولتی داشتند، حضور یک دختر «دهاتی» - به قول آن‌ها - به‌عنوان سوگلی شاه پذیرفتنی نبود. از سوی دیگر نحوه رفتار و اقدامات جیران در سال‌های بعد از ورود به حرمسرا باعث شد کینه‌های بیش‌تری علیه او شکل بگیرد.

«انتخاب بازیگر و بازیگران مناسب»

فارغ از جذابیت داستان جیران یکی دیگر از نکات قابل توجه سریال بازیگران و البته مهم‌تر از آن بازیگرانی است که برای نقش‌ها انتخاب شده‌اند. شاید به جرات بتوان گفت هر بازیگری برای هر نقشی بسیار خوب انتخاب شده است از بهرام رادان (ناصرالدین شاه)، مهدی پاکدل (سلمان)، امیر حسین فتحی (سیاوش)، امیر جعفری (آقاخان نوری) و ... گرفته تا پریناز ایزدیار (جیران)، مریلا زارعی (مهد علیا)، رعنا آزادی‌ور (تاج‌الدوله)، ستاره پسیانی (نقره)، رؤیا تیموریان (کفایت‌خاتون)، غزل شاکری (ملک‌زاده)، سمیرا حسن‌پور (گلین) و ...

چند ماه پیش همکارمان مهرداد خدیر در یادداشتی با عنوان «مریلا زارعی؛ تیک‌آف «جیران» با بازی درخشان/ مادرانه، مکارانه و عاشقانه» درباره بروز ظرفیت‌های بازیگری مریلا زارعی در جیران نوشته بود، اما انصافا با نگاهی دقیق می‌بینیم که اکثر بازیگران در ایفای نقشی که به عهده دارند موفق هستند.

مثلا نقش‌هایی، چون ننه آشوب (بهناز نازی)، خواجه روشن (مرتضی اسماعیل کاشی)، فرضی فضول (امیر کربلایی‌زاده)، اسدالله (سینا رازانی) و ... در نوع خود شکل و شمایلی جدید و غیر تکراری در فضای سینما و تلویزیون ایران به تصویر کشیده‌اند.

طبیعتا این مهم وقتی حاصل می‌شود که انتخاب بازیگر به درستی برای هر نقش صورت گرفته باشد. حسن فتحی برای نقش‌هایی که در مجموعه داشته است بسیار خوب عمل کرده و با اشراف بر بازیگران موجود در فضای تئاتر، سینما و تلویزیون دست به گزینشی زده که نتیجه هم برای کارگردان و هم برای بازیگران موفقیت‌آمیز است.

«تصویر و صدای استاندارد»

اگر تصویر را حاصل ترکیب فیلمبرداری، طراحی صحنه و لباس، گریم، رنگ و نور بدانیم و طبیعتا صدا هم به همین شکل محصول دیالوگ، صدای محیط، موسیقی است در سریال جیران در این دو زمینه هماهنگی و سطح کیفی استانداردی به چشم می‌خورد.

«دیالوگ‌های جذاب و استفاده از ظرفیت زبان فارسی»

در بخش دیالوگ‌ها حسن فتحی و احسان جوانمرد به عنوان نویسندگان مجموعه با ظرافت و نکته سنجی عمل کرده‌اند که حتی علاقه‌مندان به ادبیات فارسی را هم بیشتر به سوی خود جذب می‌کند برای نمونه در همین قسمت ۴۱ ناصرالدین شاه در جایی اشاره می‌کند: «ما ظل الله شدیم که خطا نکنیم. شاهی که هر روز و هر ساعت، مشغولِ خُسران باشه و محتاجِ جُبران، ناصرالدین ه یا خاسرالدین؟!» یا نقره به روشن می‌گوید: «این قدر روشنی که طلا شد نقره» یا «توفیر داره تسخیر با تحقیر».

«کارگردانی متوازن»

شکی نیست که کارگردان هر اثر شخص اول و آخر مسئول در قبال تمام اتفاقات هنری آن است و حسن فتحی با توجه به سابقه طولانی در زمینه سریال سازی به این قضیه اشراف کامل دارد. می‌داند که چگونه مخاطب را با مجموعه‌اش همراه کند و این ذوق و شوق را برای مخاطب نگه دارد که ادامه سریال را ببیند.

درباره قابلیت‌های سریال می‌توان بیشتر نوشت و البته که نقاط منفی قابل نقد هم در جیران وجود دارد مانند طولانی شدن برخی از صحنه‌ها مثل ابراز عشق‌های سیاوش با سارای گرجی یا ناراحتی و بی تابی‌های جیران و ...، ولی بعد از ۴۱ قسمت ماحصل کار قابل دفاع است و مخاطب با دیدن این مجموعه احساس نمی‌کند که مغبون شده است.