معضلی که قلعه باستانی «زیویه» دارد

«زیویه» نام یکی از محوطه‌های باستانی کردستان است که سال‌های زیادی به حال خود رها شده بود و غارت‌های گسترده‌ای در آن انجام شده است، این در حالی است که بنا بر اظهارات جدید معاون میراث فرهنگی کردستان، شرایط «زیویه» این روز‌ها خوب است، اما به حفاظت نیاز دارد.

قلعه «زیویه» که کارشناسان آن را یک ارگ حکومتی می‌دانند، در ۵۵ کیلومتری جنوب شرقی شهر سقز در استان کردستان، در نزدیکی غار کرفتو بر فراز تپه‌ای بلند با همین نام قرار دارد. گفته می‌شود که قدمت این تپه قلعه باستانی به نیمه‌ی دوم سده هفتم قبل از میلاد و دوران ماد‌ها و ماننا‌ها می‌رسد.

این محوطه عظیم باستانی ظرفیت زیادی برای کاوش‌های باستان‌شناسی داشته و اولین دوره کاوش‌های باستان‌شناسی در زیویه آغاز می‌شود و بعد از انقلاب نیز در هشت فصل این کاوش‌ها ادامه می‌یابد، اما به گفته معاون میراث فرهنگی کردستان این محوطه کاوش‌های خود را پشت سر گذاشته و در حال حاضر به حفاظت نیاز دارد.

این در حالی است که این محوطه باستانی از سال ۱۳۲۰ و تا آغاز کاوش‌های باستان‌شناسی مکرر با غارت‌های گسترده مواجه شده و در سال‌های اخیر آن‌چه این محوطه باستانی را بیشتر در معرض تخریب قرار داده است، حفاری‌های غیرمجاز و فرسایش عوامل طبیعی بوده است.

این تپه قلعه باستانی که سال‌های زیادی به حال خود رها شده و بار‌ها درباره وضعیت حفاظتی آن هشدار داده شده بود، به گفته معاون میراث فرهنگی کردستان اکنون وضعیت خوبی دارد و لایه‌های مختلف حفاظت برای آن انجام شده است.

محمد امینیان درباره وضعیت حریم محوطه باستانی «زیویه» گفت: حریم «زیویه» کاملا مشخص است، باستان‌شناسان بزرگی در این محوطه فعالیت کردند و نسبت به حجم این محوطه، حریم‌گذاری مناسب و خوبی انجام شده است و شرایط حریم «زیویه» خیلی مناسب است و با توجه به این‌که این منطقه حفاظت شده است، مشکلات جدی درحال حاضر در حریم آن نداریم، هرچند همیشه چالش‌هایی در حریم محوطه‌های تاریخی وجود دارد.

او افزود: بیشتر آثار تاریخی کردستان که در روستا‌ها و محدوده‌های کشاورزی قرار دارد، با توجه به این‌که منافع مشترک بین مالکان و میراث فرهنگی پیش می‌آید، چالش‌هایی را برای آثار تاریخی ایجاد می‌کنند. یکی از مباحثی که در کشور ما وجود دارد، مالکیت ارثی است، در خیلی از مواقع وقتی می‌خواهیم زمینی را تملک کنیم و جوابگوی مالی مالک باشیم، می‌بینیم که ۶٠ ورثه وجود دارد، همین کار را دشوار می‌کند، مثلاً در سقز تپه‌ای به نام «کوشک کله» داریم، در حریم آن زمین‌هایی است که قابلیت آزادسازی دارند، اما متاسفانه به دلیل ورثه‌ای بودن زمین‌ها، اختلافاتی بین وراث به وجود می‌آید و این یکی از مشکلات اساسی ماست که نمی‌دانیم با چه کسی طرف حساب هستیم و باید این مسأله در قوانین کشور حل شود. مسأله بعدی ما این است که بیشتر این زمین‌ها تعیین حدود دقیق نشدند و بنچاق هستند، همین موضوع هم چالش‌هایی را به وجود می‌آورد. در محوطه «زیویه»، اما تا حدودی این چالش کنترل شده است و به دلیل این‌که زمین‌های اطراف آن اربابی بوده، نحوه تقسیم آن نسبت به جا‌های دیگر مشکلات کمتری دارد.

معاون میراث فرهنگی کردستان درباره کاوش‌های محوطه باستان «زیویه» که مدت هاست متوقف شده، اظهار کرد: زیویه یک قلعه شهر است و دورتا دور آن محوطه باستانی عظیم قرار گرفته است، در واقع یک مادرشهر دوران باستانی است. کاوش‌هایی در این محوطه انجام شده است، اما همیشه کاوش راه‌حل اصلی برای حفاظت از محوطه‌های باستانی نیست. به قول باستان‌شناسان بزرگترین حافظ آثار تاریخی، خاک است.

او اضافه کرد: اتفاقا بزرگترین معضل ما در محوطه‌های باستانی با قسمت‌هایی است که حفاری شده‌اند، از طرفی به کاربردن مصالح خشتی برای مرمت این محوطه‌های حفاری شده، در منطقه پربارانی مانند کردستان یک معضل است. امروز بیشتر از هر مساله‌ای، موضوع حفاظت از محوطه باستانی، مانند «زیویه» مطرح است، این حفاظت لایه‌های مختلفی دارد و احیای منطقه می‌تواند نوعی حفاظت باشد.

امینیان در ادامه بیان کرد: در مورد محوطه‌هایی مانند «زیویه»، دیگر از مراحل کاوش عبور کرده‌ایم و بیش از هر چیز محافظت از آن برای ما اهمیت دارد. برای این اقدام هم با پایگاه‌های ملی هماهنگی‌هایی انجام داده‌ایم. پایگاه این محوطه تاریخی فعال است و نگهبان‌های دائمی برای حفاظت از این محوطه همیشه در این مکان مستقر هستند. در واقع لایه‌های مختلف حفاظت از این محوطه در حال اجراست. همچنین در حال ایجاد کمپ‌ها گردشگری در آن منطقه هستیم که شامل محوطه‌سازی و ساخت سرویس‌های بهداشتی است، اما نه در خود قلعه، این ساخت‌وساز‌ها نیز با توجه به حریم محوطه انجام می‌شود. برای مثال در روستای نزدیک به آن زمینی برای کمپ گردشگری تملک شده است، کف‌سازی محوطه و اقدامات این چنینی در آن انجام شده است و در حال تکمیل است.

منبع: ایسنا