فرانسه زیر سایه رمان پوتین

دو چیز وجود دارد که روس‌ها از دولت می‌طلبند: «نظم داخلی» و «قدرت خارجی». ولادیمیر پوتینِ تخیلی در رمان «جادوگر کرملین» هم همین را می‌گوید؛ رمانی که به بررسی عملکرد درونی دولت او می‌پردازد.

این رمان فرانسوی‌ها را مجذوب خود کرده، برنده جوایز شده و بیش از ۴۳۰هزار نسخه فروخته است. «کنستانت مهوت» در گزارش ۲۱ژانویه در نیویورک‌تایمز نوشت: این رمان که اندکی پس از حمله روسیه به اوکراین در فوریه گذشته منتشر شد، به راهنمایی محبوب برای درک انگیزه‌های پوتین تبدیل شده است. این رمان همچنین نویسنده سوئیسی-ایتالیایی خود، یعنی «جولیانو دا امپولی» را به یک «کرملین‌شناس» مطلوب تبدیل کرده است که برای تحلیل تحولات جنگ به ناهار با نخست‌وزیر فرانسه و برنامه خبری صبحگاهی فرانسه دعوت شد.

این موفقیت قدرت تداوم ادبیات در فرانسه را نشان می‌دهد؛ جایی که رمان‌ها مدت‌هاست بحث‌های عمومی را شکل داده‌اند. الیزابت بورن، نخست‌وزیر از طریق یک سخنگو گفت که «از کتاب او که تخیل و واقعیت را درهم می‌آمیزد و رویداد‌های بین المللی و نگ در اوکراین را منعکس می‌کند، واقعا لذت می‌برد.»

اما در کشوری که آثار ادبی نوعی «آزمون رورشاخ» است، موفقیت این رمان نگرانی‌هایی را درباره اینکه آیا این رمان به دیدگاه فرانسه درباره روسیه شکل می‌دهد یا نه، ایجاد کرده است. مخالفان آن می‌گویند که این کتاب تصویری کاملا هوادارانه از پوتین را ارائه می‌دهد که ممکن است بر سیاست کشوری تاثیر بگذارد که پیش‌تر به‌عنوان کشوری بسیار «اغماض‌نگر» درباره رهبر روسیه، محکوم شده است.

«جادوگر کرملین» که گاهی به یک مقاله می‌ماند، حول روایتی تخیلی از یک دستیار قدرتمند و دیرینه پوتین ساخته شده که درباره انحطاط غرب، هدف ایالات متحده برای به زانو درآوردن روسیه و ترجیح روس‌ها برای یک رهبر قوی می‌اندیشد؛ نکاتی خاص کرملین که به گفته منتقدان در تمام صفحات، بدون چالش دیده می‌شود.

در بهترین حالت، محبوبیت این کتاب همان چیزی است که «ژرار آرود»، سفیر سابق فرانسه در ایالات متحده، آن را «نوعی شیفتگی فرانسوی‌ها به روسیه» می‌خواند که توسط تاریخ مشترک انقلاب، امپراتوری و شاهکار‌های فرهنگی تقویت شده است.

منتقدان می‌گویند در بدترین حالت، این نشان‌دهنده دیدگاه‌های ملایم‌تر از پوتین است که در فرانسه پایدار مانده و ممکن است موضع این کشور را در قبال جنگ شکل دهد، همان‌طور که در فراخوان‌های رئیس‌جمهور مکرون برای عدم تحقیر روسیه منعکس شده است. «سیسیل وایسی» دانشمند علوم سیاسی متخصص روسیه در دانشگاه رن۲، گفت: «این کتاب کلیشه‌های تبلیغات روسی را با چند تفاوت ظریف بیان می‌کند. وقتی موفقیت آن را می‌بینم، مرا نگران می‌کند.»

کالبدشکافی سیاست برای «دا امپولی» چیز جدیدی نیست. او که معاون سابق شهردار فلورانس ایتالیا و مشاور نخست‌وزیر ایتالیا بود، تاکنون ده‌ها مقاله سیاسی به زبان‌های ایتالیایی و فرانسوی منتشر کرده است؛ از جمله مقاله‌ای درباره نامزدی ریاست جمهوری باراک اوباما در سال۲۰۰۸.

اما «دا امپولی» می‌خواست داستان‌های تخیلی را بیازماید و از شیوه‌ای که قدرت روسیه تبلیغ می‌شود، «همراهی» داشت؛ بنابراین او راوی اولین رمان خود را از یکی از جذاب‌ترین چهره‌های کشور، «ولادیسلاو ی. سورکوف»، الگوبرداری کرد. «دا امپولی» گفت: «چالش کتاب در نظر گرفتن دیدگاه شیطان است.»

تا همین اواخر، سورکوف، ایدئولوگ ارشد پوتین و یکی از معماران کنترل متمرکز شدیدی بود که توسط پوتین اعمال می‌شد. همین امر باعث شهرت او به‌عنوان یک عروسک‌گردان و لقب «راسپوتین پوتین» به او شد.

«دا امپولی»، مردی ۴۹ساله آرام و خوددار که اکنون در دانشگاه «سیانس پو» در پاریس تدریس می‌کند، گفت: «ماهیت نسبتا رمان‌گونه این شخصیت مرا شگفت‌زده کرد.» وی افزود که چهار بار به روسیه سفر کرده است و در طول تحقیقات خود مقالات متعددی درباره سیاست این کشور و رژیم پوتین خوانده است. راوی، عملکرد‌های درونی دولت پوتین را شرح می‌دهد. او با بازیگران واقعی کرملین مانند «یوگنی وی. پریگوژین»، پایه‌گذار گروه واگنر تعامل داشت. «دا امپولی» دو سال پیش، دست‌نوشته خود را به «گالیمار»، ناشر خود تحویل داد.

او گفت که برای اولین تلاش خود در داستان‌نویسی انتظار زیادی نداشته است. سپس حمله روسیه به اوکراین پیش آمد. این رمان که مدت‌ها قبل برای انتشار در بهار برنامه‌ریزی شده بود، یکی از اولین نگاه‌های جدید به پوتین بود. خیلی زود این موضوع به موضوع بحث‌ها در شهر تبدیل شد.

«هلن کارر د انکاوس» متخصص تاریخ روسیه که جنگ را محکوم کرده، اما پیش‌تر از پوتین نیز دفاع می‌کرد، می‌گوید: «من بدون ارائه کتاب به شام یا ناهار نمی‌روم. این کلید درک پوتین است.» «اوبر ودرین»، وزیر امور خارجه سابق فرانسه هم گفت که «کلام به قدری خوب بود» که وی ناچار به خواندن این رمان شد؛ رمانی که او آن را «فوق‌العاده باورنکردنی» توصیف کرد.

«جادوگر کرملین» پنجمین کتاب پرفروش فرانسه در سال۲۰۲۲ بود. این کتاب جایزه‌ای از «آکادمی فرانسه» دریافت کرد و پس از ۱۴دور رای‌دهی، تنها با یک رای از جایزه «گنکور»، معتبرترین جایزه ادبی فرانسه فاصله گرفت.

سیاستمداران و دیپلمات‌های ارشد علنا از این رمان تمجید کردند. «ادوار فیلیپ» نخست‌وزیر سابق، از آن به‌عنوان «تامل در قدرت» استقبال کرد. «دا امپولی» در هر برنامه گفتگو برای تحلیل درگیری‌های فعلی دعوت می‌شد. «دا امپولی» که رمان خود را بیشتر به‌عنوان یک داستان سیاسی می‌بیند تا راهنمایی برای درک روسیه، می‌گوید: «شرایط آشکارا نحوه دریافت کتاب را تغییر داده است. من لزوما چنین انتظاری نداشتم.» او تنها کسی نبود که شگفت‌زده شد.

چندین کارشناس روس از استقبال مشتاقانه از رمان ابراز ناراحتی کرده‌اند. آن‌ها می‌گویند که این کتاب بیشتر درباره پوتین است و او را به‌عنوان الیگارشی مبارزه‌جو به نفع مردم به تصویر می‌کشد که در برابر تحقیر غرب «روسیه را دوباره روی پا‌های خود قرار می‌دهد.» در یکی از قسمت‌ها، راوی غرور روس‌ها را پس از اطلاع از اینکه پوتین در اول ژانویه ۲۰۰۰، اولین روز ریاست‌جمهوری خود، از نیرو‌هایی که در چچن می‌جنگند، بازدید غافلگیرانه‌ای کرده است، توصیف می‌کند. او می‌گوید: «باز هم یک رهبر مسوول به وجود آمد.» «فرانسوا تام»، استاد تاریخ روسیه در دانشگاه سوربن گفت که این توصیفات «بُعد کثیف واقعیت پوتین را کاملا پنهان می‌کند» و «به تصویر تبلیغاتی روسیه بسیار نزدیک است.»

وایسی، کارشناس علوم سیاسی این را صریح‌تر بیان کرد. او با اشاره به کانال تلویزیونی که توسط کرملین حمایت مالی می‌شود و نیز نخبگان ادبی فرانسوی در پاریس گفت: «برای «سن ژرمن دو پره» کمی شبیه روسیه امروز است.» چندین دیپلمات فرانسوی مخالف بوده و استدلال می‌کردند که این رمان نگاهی مفید به تفکرات دولت پوتین است (البته اگر مفید باشد). «سیلوی برمن»، سفیر سابق فرانسه در مسکو گفت: «ما باید این سخنرانی را نیز بشنویم.

این به این معنی نیست که ما با آن موافقیم.» گروه‌های راست‌گرای فرانسه مدت‌هاست که از پوتین ستایش می‌کنند. روشنفکران برجسته، مانند خانم «کارر دانکاوز» دیدگاه کرملین را تایید کرده‌اند که غرب روسیه را پس از پایان جنگ سرد تحقیر کرد. در شرایط عادی، «جادوگر کرملین» ممکن است به یک دعوای ادبی بی‌ضرر دامن بزند که به‌طور دوره‌ای گریبان‌گیر فرانسه می‌شود.

بحث بر سر این کتاب درست زمانی رخ می‌دهد که اختلافات در اروپا بر سر نحوه برخورد با پوتین ادامه دارد. درحالی‌که کشور‌های اروپای شرقی مانند لهستان می‌گویند که او باید کاملا شکست بخورد، کشور‌های اروپای غربی مانند فرانسه بین حمایت بی‌چون و چرای مالی و نظامی از اوکراین و نزدیک شدن به پوتین دچار تردید شده‌اند. «الکساندر ملنیک»، دیپلمات سابق روسی که مخالف پوتین است، گفت: «این کتاب تقریبا به یک کتاب درسی تاریخ و سیاست برای رهبران فرانسوی تبدیل شده است.» او به اظهارات مکرون اشاره کرد که به نظر می‌رسید با نارضایتی روسیه همدرد است.

سه مشاور رئیس‌جمهور حاضر نشدند بگویند (یا گفتند نمی‌دانند) که آیا مکرون این رمان را خوانده است یا خیر؟ ودرین، وزیر خارجه سابق که گاهی به مکرون درباره روسیه مشاوره می‌دهد، اذعان کرد که اگر رئیس‌جمهور فرانسه این کتاب را بخواند، او را به اتخاذ موضع تهاجمی در قبال روسیه سوق نخواهد داد.

«جادوگر کرملین» تابستان گذشته به زبان ایتالیایی منتشر شد و حدود ۲۰هزار نسخه فروخت و در ایتالیا به‌عنوان یک رمان عالی تحسین شد. نزدیک به ۳۰ ترجمه منتشرشده یا در راه ترجمه و انتشار است از جمله به انگلیسی، اما نه به روسی یا اوکراینی.

منبع: دنیای‌اقتصاد