برندگان و بازندگان تغییرات جوی چه کسانی هستند؟

همزمان که تغییرات آب و هوایی جهان ما را متحول می‌کند تاثیرات آن به طور نابرابر احساس می‌شود، به طوری که برخی از حیوانات برای بقا تلاش می‌کنند و برخی دیگر راه‌هایی برای غلبه بر چالش‌های ناشی از آن پیدا می‌کنند، اما چه حیواناتی می‌توانند از این بحران جهانی جان سالم به در ببرند؟

به نقل از لایوساینس، جووانی استرونا (Giovanni Strona)، بوم‌شناس و استادیار سابق دانشگاه هلسینکی (Helsinki) که اکنون محقق کمیسیون اروپا است، می‌گوید: این پدیده تحت عنوان «برندگان و بازندگان تغییرات آب و هوایی» توصیف می‌شود. استرونا در سال ۲۰۲۲ مطالعه‌ای انجام داد که در مجله «Science Advances» منتشر شده است.

این مطالعه نشان داد که در یک سناریو با انتشار کربن متوسط، تقریباً ۲۰ درصد از تنوع زیستی مهره‌داران سراسر جهان تا پایان قرن از دست خواهد رفت. در بدترین سناریو نیز این تلفات تقریباً به ۳۰ درصد می‌رسد؛ بنابراین کدام حیوانات برنده خواهند شد و در شرایط افزایش دما، خشکسالی و از دست دادن زیستگاه چگونه زندگی خواهند کرد؟

همه چیز به هم متصل است

هیچ شکی نیست که تنوع زیستی زمین در اثر تغییرات آب و هوایی و تخریب زیستگاه مورد تهدید قرار دارد. در سال ۲۰۲۲، صندوق جهانی حیات وحش (WWF) گزارش سیاره زنده را منتشر کرد که کاهش ۶۹ درصدی فراوانی نسبی گونه‌های تحت نظارت را از سال ۱۹۷۰ نشان می‌داد. در حال حاضر، یک میلیون گونه در سراسر سیاره ما با خطر انقراض مواجه هستند. شواهد فزاینده‌ای وجود دارد که نشان می‌دهد زمین در حال تجربه ششمین انقراض جمعی خود است.

تغییرات اقلیمی تحت روش‌های پیچیده‌ای که به هم مرتبط هستند به افزایش خطر انقراض کمک می‌کند. برخی از این روش‌ها هنوز ناشناخته باقی مانده‌اند. این تغییرات به طور مستقیم با ایجاد پدیده‌های آب و هوایی شدید، مانند طوفان و با افزایش دما یا کاهش بارندگی فراتر از آستانه‌ی تحمل یک گونه برای زنده ماندن و همچنین با کوچک شدن زیستگاه‌های کلیدی که حیوانات به آن‌ها وابسته هستند بر جمعیت گونه‌ها تاثیر می‌گذارند.

همانطور که تحقیقات استرونا نشان داده است تغییرات آب و هوایی همچنین می‌تواند اثرات غیرمستقیمی داشته باشد. او و تیمش چندین مدل از زمین ساختند که شامل بیش از ۱۵ هزار شبکه غذایی برای نشان دادن ارتباط هزاران گونه مهره‌دار زمینی است. سپس سناریو‌های مختلف تغییر اقلیم و کاربری زمین را در این زیست‌بوم‌ها شبیه سازی کردند.

شبیه‌سازی‌های آن‌ها نشان داد زمانی که تغییرات آب و هوایی به طور مستقیم باعث از بین رفتن یک گونه می‌شود، چندین گونه دیگر نیز که برای غذا، گرده‌افشانی یا سایر خدمات اکوسیستمی به آن گونه وابسته بوده‌اند، از بین می‌روند.

این پژوهش پیش‌بینی می‌کند که این اثر دومینو وار که با عنوان «انقراض همزمان» شناخته می‌شود، باعث کاهش تنوع گونه‌های مهره‌داران در زمین در پی تغییرات آب و هوایی پیش‌بینی‌شده خواهد شد. به گفته استرونا، از آنجایی که این مطالعه تاثیر تغییر آب و هوا بر جوامع حشرات یا گیاهان را مدل‌سازی نکرده است، این یافته‌ها احتمالاً خوش‌بینانه هستند.

پیچیدگی روابط عظیم میان حیوانات در اکوسیستم‌های طبیعی به همراه عدم اطمینان در مورد چگونگی تغییرات شدید آب و هوا بررسی این نوع داده‌ها و تعیین دقیق اینکه کدام حیوانات با گرم شدن جهان بهتر از سایرین عمل خواهند کرد را دشوار می‌کند.

با این حال، تحقیقات استرونا یک روند کلی را نشان داد. او توضیح می‌دهد: ما دریافتیم که گونه‌های بزرگ‌تر و گونه‌هایی که در سطوح تغذیه‌ای بالاتر در زنجیره غذایی قرار دارند تحت تاثیرات نامطلوب بیشتری قرار خواهند گرفت؛ بنابراین حیواناتی که موقعیت‌های پایین‌تری در زنجیره غذایی دارند، مانند حشرات یا جوندگان، ممکن است در دنیای گرم‌تر زندگی بهتری داشته باشند.

حیوانات سازگار

گونه‌های بزرگ‌تر تولید مثل کندتری دارند و این سرنخ دیگری است که محققان آن را به آسیب‌پذیری در مقابل تغییرات آب و هوایی مرتبط دانسته‌اند.

مطالعه جدید دیگری که در مجله «Global Change Biology» منتشر شده است، به بررسی ۴۶۱ گونه جانوری در شش قاره پرداخت و اثرات مخرب استفاده از خشکی‌های زمین و تغییرات دما را بر جمعیت آن‌ها تحلیل کرد.

گونزالو آلبالادجو روبلز (Gonzalo Albaladejo Robles)، نویسنده ارشد این مطالعه، زیست‌شناس حفظ منابع طبیعی در کالج دانشگاهی لندن می‌گوید: آنچه در مطالعه خود دریافتیم این است که گونه‌هایی که واقعا سریع تولید مثل می‌کنند، در بهره‌برداری از زیستگاه‌های جدید عملکرد خوبی دارند. آن‌ها انرژی را دریافت و تولید مثل می‌کنند.

تولید مثل سریع‌تر ممکن است برای گونه‌هایی که در شرایط آب و هوایی متغیر زندگی می‌کنند، مفید باشد، زیرا آن‌ها با تغییر زیستگاه سازگارتر هستند. آلبالادجو روبلز توضیح داد که چرخه‌های تولید مثل سریع به این گونه‌ها فرصتی برای زنده ماندن می‌دهد. در همین حال، حیواناتی که تولید مثل کندتری داشتند روندی معکوس را در این مطالعه نشان دادند و جمعیت آن‌ها با تغییر دما و زیستگاه کاهش یافت.

سایز موجودات نیز یکی عواملی است که می‌تواند بر علیه گونه‌ها عمل کند. آلبالادجو روبلز گفت، برای مثال، حیوانات بزرگتر ممکن است بیشتر تحت تاثیر تغییرات آب و هوایی قرار بگیرند، زیرا آن‌ها معمولاً به بخش‌های بزرگ‌تری از زیستگاه و همچنین غذای بیشتری نیاز دارند که به راحتی توسط تغییرات آب و هوایی تحت خطر قرار می‌گیرد.

آلبالادجو روبلز می‌گوید: اگر شما یک فیل باشید، به احتمال زیاد نسبت به سایر گونه‌های کوچک‌تر که به منابع کمتری نیاز دارند، نسبت به خشکسالی‌های شدید و همچنین جنگل‌زدایی حساس‌تر خواهید بود. به‌طور کلی، احتمال بیشتری وجود دارد که گونه‌های کوچک در نتیجه‌ی تغییرات ناشی از فعالیت‌های انسان، مانند تغییرات آب و هوا و تغییر کاربری زمین، جان سالم به در ببرند.

گونه‌هایی که رژیم غذایی خاص دارند مانند پاندا‌ها و کوالا‌ها نیز ممکن است تحت تاثیر تغییرات محیطی در معرض خطر بیشتری قرار بگیرند. در مقابل، رژیم غذایی گسترده موجودات همه‌چیزخوار، مانند کلاغ‌ها و راکون‌ها، طیف وسیعی از غذا‌ها را در اختیار آن‌ها قرار می‌دهد تا در صورت ناپدید شدن یک منبع غذایی، از منابع دیگر استفاده کنند.

توانایی مهاجرت و سازگاری با زیستگاه‌های مختلف نیز می‌تواند حیوانات را در برابر آینده نامعلوم بیمه کند. به عنوان مثال، بسیاری از موجوداتی که فقط در عرض‌های جغرافیایی یخ زده یا صخره‌های مرجانی می‌توانند زنده بمانند، مواردی که در اثر گرم شدن مداوم کاهش می‌یابند، با خطرات بیشتری روبرو هستند.

تحقیقات همچنین شواهدی را کشف کرده است که نشان می‌دهد حیواناتی مانند طوطی، خفاش‌ها و حشره‌خوار‌ها در طول نسل‌ها تغییر شکل می‌دهند و منقار، بال‌ها و دم‌های بزرگتری به دست می‌آورند که به آن‌ها کمک می‌کند در شرایط آب و هوایی گرم به طور موثرتری خنک و سازگارتر شوند.

همه این‌ها نشان می‌دهد که حیواناتی که در برابر تغییرات زیستگاه و دما انعطاف‌پذیرتر هستند، به احتمال زیاد در جهان گرمتر رشد می‌کنند. برای به دست آوردن سرنخ‌هایی در مورد اینکه کدام گونه‌ها در آینده ممکن است جان سالم به در ببرند، کافی است نگاهی به گونه‌هایی بیاندازید که تولید مثل سریعی دارند و در نامناسب‌ترین زیستگاه‌های سیاره ما یعنی شهر‌ها حضور دارند. این موجودات شامل سوسک‌ها، موش‌ها، کلاغ‌ها، کبوتر‌ها و برخی از شکارچیان، میمون‌ها و راکون‌ها می‌شوند.

البته چنین سناریویی با این فرض است که ما به سطوح فاجعه‌بار گرمایی که فراتر از تحمل این گونه‌ها است، نرسیم.

اگر گرما فراتر از آن برود، جهانی را خواهیم دید که پر از موجودات سخت‌جانی همچون خرس‌های آبی است. این موجودات کوچک می‌توانند به حالت خواب زمستانی بروند که تقریباً به طور کامل متابولیسم آن‌ها را متوقف می‌کند و آن‌ها را قادر می‌سازد تا سرمای شدید منفی ۱۹۶ درجه سانتیگراد و گرمای ۱۵۰ درجه سانتیگراد را تحمل کنند.

با این وجود، براساس برخی از تحقیقات پیشین استرونا، بدن‌های به ظاهر غیرقابل تخریب آن‌ها نیز محدودیت‌هایی دارد. این مطالعه که در ژورنال «Scientific Reports» منتشر شده است، چگونگی عملکرد خرس‌های آبی در سرما و گرمای شدید را به تنهایی شبیه‌سازی می‌کند. این تحقیق نشان داد که خرس‌های آبی می‌توانند در برابر دمای به شدت بالا و پایین جان سالم به در ببرند. اما زمانی که محققان ارتباط گونه‌های دیگر که بر اکوسیستم خرس‌های آبی تاثیر دارند در نظر گرفتند، متوجه شدند که خرس‌های آبی تحت دما‌های به شدت بالا آسیب‌پذیر هستند و جوامع آن‌ها کاهش می‌یابد.

استرونا می‌گوید: خرس‌های آبی به خودی خود بسیار مقاوم هستند، اما برای زنده ماندن به گونه‌های دیگر نیاز دارند.

به جای اینکه به زنده ماندن برخی گونه‌ها هنگام تغییرات آب و هوایی امید داشته باشیم، باید از کل اکوسیستم‌ها محافظت کنیم. کارشناسان می‌گویند که این به معنای کاهش گرمایش هوا با کاهش مصرف سوخت‌های فسیلی، محدود کردن تخریب زیستگاه‌ها و کاهش تاثیر سایر فعالیت‌های انسانی بر حیات وحش است.

این پیش‌بینی‌ها می‌توانند با ایجاد تمرکز بر حیوانات آسیب‌پذیری که به توجه فوری ما نیاز دارند کمک کننده باشند.

استرونا: تصور من این است که بازنده‌ها بسیار بیشتر از برندگان خواهند بود و در نهایت، ممکن است ما نیز جزو این بازندگان باشیمدر کنار تحقیقاتی مانند تحقیقات اخیر که زیستگاه‌های در معرض خطر را شناسایی می‌کنند می‌توانیم فعالانه از کل اکوسیستم‌هایی که گونه‌ها را به هم مرتبط نگه می‌دارند، محافظت کنیم.

استرونا می‌گوید: شاید «برندگانی» وجود داشته باشند. اما به نظر من آنچه مهم است، توازن خالص است. تصور من این است که بازنده‌ها بسیار بیشتر از برندگان خواهند بود و در نهایت، ممکن است ما نیز جزو این بازندگان باشیم.