(عکس) قورخانه قجری تهران؛ از خاطرات آتش‌بازی تا ساخت اسلحه و سازوبرگ جنگ
قورخانه تهران که با نام‌های زرادخانه، تخشایی، اسلحه‌خانه، جبه‌خانه، جیبه‌خانه و جباخانه خوانده می‌شود، پیشینه تاریخی خواندنی و جالبی دارد.
قورخانه تهران ساختمانی بزرگ در محدوده طهران قدیم، محل ساختن اسلحه و مهمات و ساز و برگ نظامی و جنگی بود. در این ساختمان بزرگ در عصر قاجار، علاوه بر تهیه سلاح و مهمات جنگی، وسایل آتش‌بازی برای نمایش در شب‌های اعیاد و جشن‌های مذهبی و ملی تولید می‌شد. قورخانه نظامی تهران از جمله آثار تاریخی ارزشمند و باقی‌مانده دوران قاجار است.
این مطلب توصیفی قدیمی از قورخانه تهران است: «کمی پایین‌تر از کافه لقانطه [کافه‌ای در ابتدای خیابان باب همایون] اداره قورخانه بود که مرکز اصلی آن در سمت غرب اواسط خیابان با دری بزرگ و جلوخانی نیم‌هلال دیده می‌شد و هنوز هم در و جلوخان و سردر آجری آن برجای بوده و کم و بیش دکان‌های بسته‌ای در ردیف آن که بعضی از آنها در سال یکی دو ماه جهت فروش خوراکی‌هایی مانند توت تازه و خرید و فروش گنجشک‌های خواننده، امثال قناری و سهره و بلبل، در تابستان‌ها باز شده دوباره تعطیل می‌گردید.»
این بنا که با نام‌های زرادخانه، تخشایی، اسلحه‌خانه، جبه‌خانه، جیبه‌خانه و جباخانه خوانده می‌شود، در زمان ناصرالدین‌شاه به‌عنوان نخستین کارخانه صنعتی ایران بنا و در دوران پهلوی اول و به دست مهندس آلمانی به نام «گرهارد هارتمن» احیا و در سال ۱۳۵۹ از وزارت دفاع به شهرداری واگذار شد و در نهایت در سال ۱۳۸۳ به‌عنوان ورودی ایستگاه مترو مورد استفاده قرار گرفت. بخش عمده‌ای از بنا به علت فقدان نگهداری، فرسوده و بخشی هم توسط شرکت مترو تخریب شده بود و تنها سردر و یک دیواره ۸۰ متری در دو طرف سردر قورخانه و یک دیواره ۳۰ متری در شمالی واقع در خیابان امام خمینی(ره) باقی مانده بود که در زمان ثبت اثر تنها حصار غربی در پرونده گنجانده شد.
قسمت غربی قورخانه در زمره آثار ملی جای گرفته بود. این سردر در خیابان خیام واقع شده و امتداد آن به خیابان امام خمینی(ره) می‌رسد. سردر قورخانه تهران، به‌عنوان یکی از آثار تاریخی دوران قاجار، مرداد ۱۳۷۶ ثبت ملی شده است.
منبع: همشهری
