میدان «هشت‌گنبد» تهران چگونه شکل گرفت؟
میدان حسن‌آباد که به چهارراه حسن‌آباد معروف بود، برخلاف امروز که در جنوب غربی تهران واقع است، در قدیم منطقه‌ای در شمال غرب تهران محسوب می‌شد.
این میدان در زمان قدیم باغی بزرگ متعلق به «میرزا یوسف آشتیانی»، صدراعظم ناصرالدین‌شاه، ملقب به مستوفی‌الممالک قاجار، بوده است. او نام این منطقه را به دلیل نام پسرش حسن، حسن‌آباد نامگذاری کرد.
تاریخچه شکل‌گیری میدان حسن‌آباد روایت جذابی دارد که «نصرالله حدادی»، تهران‌شناس، درباره‌اش اینگونه نقل می‌کند: «میرزا یوسف مستوفی‌الممالک اراضی بالادست محله سنگلج را تا فاصله بالای آب‌کرج در تملک خود داشت. در بالادست میدان، یوسف‌آباد شکل گرفت و در انتها به محله بهجت‌آباد که هموطنان مسیحی و ارمنی در آن زندگی می‌کردند، ختم می‌شد و تماماً جزو مایملک میرزا یوسف مستوفی‌الممالک بود.
وقتی میرزا یوسف مستوفی‌الممالک از دنیا رفت باغ بزرگش چندین و چند تکه شد و درخت‌ها یکی پس از دیگری به خانه‌ها تبدیل شدند و به مرور زمان با روی کارآمدن پهلوی اول در ساخت‌وسازهای جدید دوران پهلوی، وقتی خیابان‌کشی‌های متعدد به وجود آمد، چهارراه حسن‌آباد به میدانی بزرگ به شعاع ۴۵متر و مساحت ۶هزار و ۵۰۰متر تبدیل شد و از آنجا که این میدان ۴ضلع داشت و هر ضلع آن ۲گنبد، به هشت‌گنبد معروف شد. نمونه این میدان که از نظر مکانی در حدفاصل خیابان امام خمینی(ره)، حافظ و وحدت اسلامی است، در شکل و ابعاد بزرگ‌تر در همدان وجود دارد.»
حدادی ادامه می‌دهد: «میدان حسن‌آباد با معماری خاص و منحصر به فرد که ساختمان‌های چهارطرف آن توسط معماران ایرانی و ارمنی، «قلیچ باقلیان» و «لئون تادوسیان»، در سال۱۳۰۹ ساخته شد و به بهره‌براری رسید در تاریخ ۱۶فروردین سال۱۳۷۷ با شماره ثبت ۱۹۷۷ به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسید، اما متأسفانه در گذر زمان دست‌خوش حوادث طبیعی و غیرطبیعی هم قرار گرفت.
مثلاً در اوایل دهه۵۰ یکی از ساختمان‌های گنبدی‌شکل در ضلع شرقی میدان از بین رفت و از سوی دیگر در ۲۶تیر سال ۱۳۹۸ هم بخشی از ساختمان‌های میدان حسن‌آباد دچار آتش‌سوزی شد که متأسفانه در این حادثه ۲گنبد این میدان در ضلع غربی آسیب جدی دید. در قسمت غربی میدان دفترخانه‌ای وجود داشت که بسیاری از بزرگان ایران در آن کارهای خرید و فروش ملک انجام داده‌اند و اسناد زیادی از خانواده فرمانفرما و... وجود داشت که در این آتش‌سوزی از بین رفتند.»
امروزه این میدان بیشتر بافت تجاری پیدا کرده و از مغازه‌های فروش کاموا، یرق‌آلات، ابزارآلات تا وسایل چوبی و اداری در حوالی آن شکل گرفته است.
منبع: همشهری
