معمای مرگ آقای کارگردان

مرگ عباس کیارستمی، کارگردان نامدار ایرانی، پس از یک دوره طولانی درمان بحث‌برانگیز در ایران پرسش‌های زیادی در افکار عمومی ایجاد کرده است. مردم و هوادارانش می‌گویند او قربانی خطای پزشکی شده و خواستار پیگیری تخلف پزشکان خاطی هستند اما وزارت بهداشت هنوز پاسخ روشنی به این پرسش‌ها و اعتراض‌ها نداده و تنها یکی از پزشکان اصلی تیم معالج کیارستمی گفته، وزیر بهداشت با سفر این کارگردان به فرانسه موافق نبوده است.

پیکر عباس کیارستمی، کارگردان نامدار ایرانی صبح فردا درحالی از مقابل کانون پرورش فکری کودکان تشییع می‌شود که هنوز اما و اگرهای زیادی درباره علت درگذشت او وجود دارد. از اسفند پارسال که او برای انجام یک عمل جراحی در بیمارستان بستری شد تا همین امروز خبرهای متفاوت و ضد و نقیضی درباره بیماری و علت جراحی او منتشر شده است. سالی که برای او با بیماری و جراحی سخت شروع شد، آخر به نقطه پایان نرسید و یک هفته پس از سفر به فرانسه در اثر آمبولی و سکته مغزی درگذشت. خانواده‌اش می‌گویند، کیارستمی برای انجام یک عمل غیراورژانسی و درواقع درمان پولیپ روده در ایران تحت عمل جراحی قرار گرفته اما درمان نامناسب مشکلات جدیدی برای او ایجاد کرده که منجر به مرگ زودهنگامش شده است.

این درحالی است که دکتر رضا پایدار، معاون درمان دانشگاه علوم پزشکی ایران می‌گوید، جراحی کیارستمی برای جلوگیری از پیشرفت سلول‌های سرطانی بوده است. در این میان اما مردم در فضای مجازی راه خودشان را می‌روند، آنها نتیجه گرفته‌اند که کیارستمی قربانی خطای پزشکی شده و از هر طریقی اعتراضشان را نشان می‌دهند. خبرها و نظرها درباره آنچه بر کیارستمی گذشته، حجم غالب مطالبی را تشکیل می‌دهد که ایرانیان در روزهای اخیر در شبکه‌های اجتماعی به اشتراک گذاشته‌اند و در این میان آنچه «امید ربانی‌فر» مدیر مستعفی اداره کل بهداشت مسجد سلیمان و از کارکنان وزارت بهداشت یک روز پس از این اتفاق در صفحه شخصی‌اش در فیس‌بوک منتشر کرد، بر آتش این نارضایتی جمعی دمید و حالا خیلی‌‎ها چشمشان به وزارت بهداشت و البته شخص آقای وزیر است که واکنشی نشان بدهد و بگوید که دولت برای حمایت از حقوق بیماری مثل کیارستمی دقیقا چه خواهد کرد؟

دکتر «امید ربانی‌فر»، با بیان این‌که «متأسفانه سیستم پزشکی ایران نتوانست سرشناس‌ترین شهروند خودش را درمان کند»، در صفحه شخصی‌اش نوشته بود: «کیارستمی به علت عمل پولیپ روده (و نه سرطان) و به توصیه دوستانش و به اعتبار دکتر [...] در بیمارستان جم بستری می‌شود. دکتر معالج استاد را نمی‌شناسند و به جای این‌که عمل را خودشان انجام دهند، عمل را به پسرشان می‌سپارند. در ظاهر عمل موفقیت‌آمیز بوده و متخصص جراح و متخصص عفونی(دکتر [...]) درحالی ‌که بیمار هنوز بستری است، برای تعطیلات عید راهی مسافرت نوروزی می‌شوند، اما عفونت بعد عمل اتفاق می‌افتد و چون کسی نمی‌تواند دو پزشک مسئول را پیدا کند، خانم حکمت با وزیر تماس می‌گیرند که استاد دوباره تحت عمل جراحی قرار می‌گیرند و این‌بار با شک به عفونت کیسه صفرا، کیسه صفرا برداشته می‌شود. حین عمل لوله حالب هم پاره شده و سوند دبل‌جی برای ایشان تعبیه می‌شود. استاد از بیمارستان مرخص اما این‌بار برای برداشتن دبل‌‌جی در بیمارستان آراد بستری می‌شوند و بعد هم با رضایت خانواده به فرانسه اعزام و در آن‌جا به علت آمبولی (و نه سرطان) فوت می‌کنند.»

واقعیت این است درشرایطی که مردم سوگوار از دست دادن نامدارترین کارگردان معاصر ایران بودند، حرف‌های ربانی‌فر طوفانی در شبکه‌های اجتماعی به راه انداخت. شخصیت‌ها و چهره‎‌های هنری هر یک به نوعی در پیام‌ها و اظهارنظرها آنچه بر کیارستمی گذشته بود، را ناعادلانه و جبران‌ناپذیر خواندند و خیلی‌ها با استناد به همین حرف‌ها نوشتند که او به مرگ طبیعی نَمُرده و قربانی خطا و بی‌مسئولیتی پزشکان شده است.

تازه‌ترین واکنش به این خبرها را دیروز خانواده کیارستمی نشان دادند. «احمد کیارستمی»، فرزند این کارگردان که برای پیگیری مسائل مربوط به انتقال پیکر پدرش به ایران در فرانسه به سر می‌برد، به رادیو فرانسه گفت که «موضوع فقط شخص پدرش نیست، بلکه این یک معضل بزرگتری است که باید به آن معضل نگاه شود و این‌که چگونه می‌شود این معضل برطرف شود و حل این «معضل پزشکی»، جزو وظایف وزارت بهداشت است.»

فرزند کیارستمی با تأکید بر این‌که مرگ پدرش بر اثر «آمبولی» (لخته‌شدن خون) و سکته وسیع مغزی بوده است، ابتلای او را به سرطان قویا رد کرده و گفته است که از این پس «از راه درست» به اطلاع‌رسانی بیشتر در زمینه پرونده پزشکی عباس کیارستمی خواهند پرداخت و «برخورد احساسی» در این زمینه به کسی کمک نخواهد کرد.

احمد کیارستمی همچنین گفته؛ امیدوار است پرونده پدرش به‌عنوان «یک مشکل همگانی» به صورت «درست‌تر و ریشه‌ای‌تر» پیگیری شود. او پیش از این مصاحبه رادیویی هم در یادداشتی در صفحه فیس‌بوکش از روند درمان پدرش انتقاد کرده و نوشته بود: «به ‌دلیل درمان بسیار نامناسب صدمه‌هایی غیرقابل برگشت ایجاد شد که عمدتا به دلیل اشتباه پزشکان معالج بود.»

برخی از دوستان و نزدیکان کیارستمی هم پس از درگذشتش نقل‌قول‌هایی از او منتشر کردند که گویای آن است که کیارستمی از نتیجه جراحی و عملی که در ایران داشته، رضایت نداشته است. محمد شیروانی با انتشار صحبت‌های بریده عباس کیارستمی در صفحه فیس‌بوک خود، به نقل از این کارگردان فقید نوشت: «تا مهرماه باید در تخت بستری باشم و چندبار دیگه بعد از بهبودی جراحی بشم...یکی از دوستام همین عمل رو انجام داد و روز پنجم در سالن سینما داشت فیلم می‌دید...قرار بود دکتر {...} من رو عمل کنه. بعدا فهمیدم که پسرش من رو عمل کرده و تازه در شأنش نبودم و عمل رو سپرده به دستیار ٥٠ساله‌اش!... هرجا اعتماد می‌کنی، بکن ولی به اونایی که پدرشون مشهور بوده؛ نکن. خواستن و نتونستن... وقتی دکترم اخبار رو در روزنامه‌ها خوند و فهمید این بیمار خیابونی نبوده؛ دستپاچه شد و مصاحبه کرده و گفته گویا بیمارم شهرتی دارد و درخارج او را می‌شناسند... من باورم نمیشه دیگه بتونم روی پا وایسم و فیلم کار کنم. اون تو رو داغون کردند... شنیدم مهران مدیری با دکترها شوخی کرده ولی این رفتار تراژدیه نمیشه باهاش شوخی کرد؛ چراکه پای جان یک انسان درمیونه.»

فرزند کیارستمی: پدرم قربانی خطای پزشکی شد
مردم خواهان پیگیری پرونده درمان عباس کیارستمی هستند و صدای این اعتراض و درخواست بلند است. دقیقا به همین دلیل هم کمپین پیگیری پرونده پزشکی عباس کیارستمی را تشکیل داده‌اند. هدف این کمپین پیگیری روند درمان عباس کیارستمی در ایران و فرانسه است و قصد دارد مشخص کند آیا در روند درمان این کارگردان قصوری از طرف تیم پزشکی رخ داده یا خیر؟ تشکیل‌دهندگان این کمپین گفته‌اند؛ نمی‌خواهند حکم بدهند که حتما قصوری از طرف تیم معالج عباس کیارستمی در ایران رخ داده است اما از آنجایی که عباس کیارستمی شخصیتی ملی و جهانی بود و علاقه‌مندان بسیاری داشت، حق پرسشگری درباره وضع درمان وی را حق خود می‌دانند.

افزون براین در روزهای اخیر شمار زیادی از ایرانی‌ها در فیس‌بوک و توئیتر، در تلگرام و دیگر شبکه‌های اجتماعی اعتراض‌شان را با هشتگ#خطای پزشکی به اشتراک گذاشته‌اند. این هشتگ درواقع شکی از یک اعتراض اجتماعی و مجازی به خطای پزشکی است. کسانی که پیشنهاددهنده راه‌اندازی این کمپین دوم بودند، از مردم خواستند تا با پیوستن به آن تجربیاتی که خود یا نزدیکانشان درباره خطای پزشکی دارند، را با همین هشتگ در شبکه‌های اجتماعی منتشر کنند و درواقع یک کنش اجتماعی درباره خطای پزشکی به راه افتاده است.

مهران با همین هشتگ نوشته: «دکتر برای من دوقطبی تشخیص داد و لیتیوم نوشت... بعد از یه هفته اوضاع افتضاح شد، رفتم پیش دکتر دیگه، گفت کدوم... چنین تشخیصی داده؟»

و آرزو هم به تجربه‌ای که دایی‌اش پشت سرگذاشته، اشاره کرده: «دایی من سرطان لوزالمعده گرفت، دکتر به اشتباه عملش کرد و باعث شد فعالیت غده سرطانی سرعت بگیره و با رنج زیاد ما رو ترک کنه...»

علی به خطای دیگری اشاره کرده: «شوهرخاله من چندین‌ سال بیماری دیابت دارن، چندماه پیش پاشون زخم شد و طی دو روز کبود شد و سریعا باید بستری می‌شدن چون امکان قطع عضو بود، به بیمارستان عیسی بن مریم اصفهان مراجعه کردند ولی متأسفانه با کلی دارو و سرم هیچ تاثیری در بهبوديشون ایجاد نمی‌شد و زخم بدتر می‌شد. بعد از ۴روز بستری بودن تازه متوجه شدن که به ايشون سرم قندی تزریق می‌کردن!»
کاربر دیگری با همین هشتگ از تجربه عمل جراحی همسرش برای برداشتن سنگ کلیه نوشته و آورده است: « بعد از عمل درد همچنان ادامه داشت، به دکتر که مراجعه کردیم، درکمال ناباوری مشاهده شد هیچ سنگی جابه جانشده! شکایت کردیم و دو‌سال هم پیگیری اما درنهایت پزشک را تبرئه کردند!»

در این میان بعضی کاربران هم به این کمپین و موجی که در جامعه به راه افتاده، واکنشی از نوع دیگر نشان داده‌اند، مثلا علی که نوشته: «چرا من هر چی اینور اونور می‌خونم #خطای زشکی کیارستمی رو نمی‌بینم چی بوده؟ آمبولی که خطای پزشکی نیست، پیش میاد در روند جراحی و کاریشم نمیشه کرد...»

حرف‌های مردم در انتقاد به خطاهای پزشکی از اینها هم فراتر رفته و شکل طنز هم به خود گرفت، یکی از آنها همین جمله که دست به دست می‌شد و صدها ‌هزار لایک و ویو دریافت کرد: «اگر به‌عنوان همراه بيمار بودید، خیلی خیلی هواي خودتون رو داشته باشيد، اشتباهي جاي بيمار عمل نشيد.»

فرزند کیارستمی برای سفر اصرار داشت
با وجود این‌که واکنش‌های اجتماعی به درگذشت کیارستمی فراگیر بوده و خبر احتمال قصور پزشکی در این زمینه در رسانه‌های جهان بازتاب گسترده‌ای داشته، وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی هنوز نسبت به این خبرها واکنشی نشان نداده است. از میان مقامات دولتی، حجت‌الله ایوبی معاون وزیر ارشاد، در گردهمایی سینماگران به مناسبت درگذشت این کارگردان در موزه‌ سینما در تهران گفته است: «اگر قصوری در پرونده‌ پزشکی عباس کیارستمی رخ داده باشد، وزارت بهداشت خود به این موضوع رسیدگی می‌کند و نیازی نیست ما در ارشاد پرونده را پیگیری کنیم.»

البته رضا پایدار، معاون درمان دانشگاه علوم پزشکی ایران که درچند ماه اخیر از نزدیک درجریان اقدامات درمانی انجام شده، برای کیارستمی بوده هم در مصاحبه‌ای گفته است که وزیر بهداشت با سفر کیارستمی به فرانسه موافق نبوده است. او البته دلیل اصلی جراحی کیارستمی را برخلاف آنچه خانواده‌اش گفته‌اند، پیشگیری از پیشروی سرطان اعلام کرد و گفت که فروردین امسال با وخامت حال کیارستمی، وزیر بهداشت شخصا روند درمان او را پیگیری می‌کرد.

به گفته پایدار پس از این‌که وزیر بهداشت نخستین‌بار از وخامت حال کیارستمی خبردار شد، تیمی از دانشگاه‌های علوم پزشکی ایران، تهران و شهید بهشتی برای این کار مأمور شدند که این تیم متشکل از متخصص جراحی عمومی، فوق‌تخصص جراحی عروق، متخصص بیهوشی و فلوشیپ ‌آی‌سی‌یو، فوق‌تخصص ریه و متخصص عفونی بود. همه اعضای تیم‌ درمانی انتخاب شده از پزشکان صاحب‌نام کشور بودند که از آن جمله می‌توان دکتر فاضل، دکتر حریرچی و دکتر ظفرقندی را نام برد. درطول مدت درمان آقای کیارستمی در بیمارستان جم، تمام مسائل درمانی با این گروه چک می‌شد و دستورات پزشکی تحت نظارت همین تیم برای بیمار انجام می‌شد.

به گفته پایدار وزیر بهداشت و پزشکان دیگری پس از مرخصی کیارستمی در منزل او را ویزیت و روند درمان را کنترل می‌کردند و وزیر بهداشت هم دوبار برای عیادت به خانه کیارستمی رفته بود: «تیم پزشکی ما در مدت بیماری و حضور آقای کیارستمی در ایران، هیچ‌گاه از وضع درمان وی غافل نبود، به‌طوری که من به‌عنوان یکی از اعضای این تیم، ٣٢بار در مقاطع مختلف وی را ویزیت کردم.»

پایدار همچنین درباره مخالفت وزیر بهداشت با سفر کیارستمی به فرانسه، گفته: «ما با اعزام وی به خارج کشور موافق نبودیم، چراکه تمام اقدامات لازم برای او درکشور انجام شده بود و این جابه‌جایی لزومی نداشت اما آقای کیارستمی با توجه به تمایل خود تصمیم به سفرخارج از کشور گرفتند و براساس منشور حقوق بیمار وی مختار برای رفتن بود، ما نیز به تصمیم او احترام گذاشتیم. قبل از سفر وزیر بهداشت مجددا از وی عیادت کردند و گفت‌وگویی را نیز درهمین مورد با هم انجام دادند؛ دکتر‌ هاشمی به آقای کیارستمی گفتند که شخصا با این سفر مخالفند ولی اختیار تصمیم‌گیری در این موضوع را به خود ایشان دادند. ما درخصوص انتقال آقای کیارستمی با پسر وی نیز گفت‌وگو کردیم ولی او به ما گفت که پدر برای انجام این سفر درمانی اصرار دارد. دکتر‌هاشمی برای رفاه حال آقای کیارستمی پیشنهاد کردند که با وجود اعتماد کامل به تیم درمانی کشور، به جای سفر آقای کیارستمی، امکان سفر هر پزشک مورد نظر وی به کشور وجود دارد. درهمین رابطه پسر و چند نفر از دوستان وی، یک متخصص اورولوژی برای این کار معرفی کردند. وزارت بهداشت با توجه به اختیارات و امکانات خود مشغول فراهم کردن مقدمات سفر این متخصص به ایران بود که مطلع شدیم آقای کیارستمی با یک فروند آمبولانس هوایی به فرانسه منتقل شدند.»

همچنین محسن تدین‌فر، مدیر بیمارستان «جم» در پاسخ به مطالبی که درباره قصور بیمارستان جم در قبال عباس کیارستمی منتشر شده، گفته است: «ما تمام اطلاعات پیرامون درمان عباس کیارستمی را در زمان حیات این کارگردان از طریق دانشگاه علوم پزشکی اطلاع‌رسانی کرده‌ایم. تمامی اطلاعات در دفتر دکتر رضا پایدار موجود است و هرکس ابهامی دارد، می‌تواند از طریق روابط عمومی دانشگاه علوم پزشکی درجریان جزییات درمان ایشان قرار بگیرد.»

مدیرعامل بیمارستان جم در پاسخ به این پرسش که اگر شایعات افزایش یابد، بیمارستان خود را ملزم به ارایه توضیحات بیشتر نمی‌داند، گفته است که: «همان زمان هم از طریق وزارت بهداشت توضیحات کامل ارایه شد و اطلاعات کامل همان است ما توضیح تازه‌ای نداریم!»

صبح فردا پیکر کیارستمی از مقابل کانون پرورش فکری کودکان، همان جایی که نخستین فیلمش را ساخت، تشییع می‌شود، او را طبق وصیتش در ترک مزرعه در لواسان به خاک می‌سپارند، درحالی ‌که هنوز پرسش‌های زیادی از روند درمان کارگردان طعم گیلاس در ذهن‌ها باقی‌ مانده است.