بین محصولات ارگانیک و مواد مصنوعی فرقی نیست!

همۀ ما ارتباطی عمیق با جهان طبیعت احساس می‌کنیم. ای. اُ. ویلسن این احساس، یعنی زیست‌گرایی۱ را این‌گونه توضیح داده است: «ضرورت پیوند با دیگر شکل‌های زندگی». این حسی از ارتباط است که تشفیِ عاطفی را به‌همراه خود دارد و می‌تواند سطوح عصبانیت، تشویش و درد را کاهش دهد. بی‌تردید این حس و ارتباط، به بقاء نوعِ ما کمک کرده است؛ چراکه ما موجوداتی هستیم که به‌طور بنیادین به محیط اطرافمان و زیست‌بوم وابسته‌ایم. امّا اخیراً زیست‌گرایی شکل افراطیِ «شیمی‌هراسی» را به خود گرفته است. شیمی‌هراسی را طرد مواد شیمیایی مصنوعی دانسته‌اند.

شیمی‌هراسی مولود جنبش زیست‌محیطی مدرن است. به‌خصوص نسخه‌ای از این جنبش که کتاب بهار صامت۲ (۱۹۶۲) راشل کارسن آن را نمایندگی می‌کند. این کتاب مواد شیمیایی را به‌گونه‌ای اهریمنی جلوه داده است که آن‌ها را «منحوس و هم‌دستِ کمتر شناخته‌شدۀ تشعشعات معرفی کرده است... که وارد بدن موجودات زنده می‌شود و در یک زنجیره، سم و مرگ را از یکی به دیگری منتقل می‌کند». سخنان کارسن الهام‌بخش بنزین بدون‌سرب، برنامۀ هوای پاک امریکا، ممنوعیت استفادۀ «ددت۳» و بسیاری پیشرفت‌های زیست‌محیطیِ مهم دیگر بوده است. هرچند همین‌که جهان پاک‌تر شد، جنبش ضدشیمی چنان به دسته‌های متعارضی تقسیم شد که امروزه تمام مواد شیمیایی صنعتی، آلوده در نظر گرفته می‌شود. این فرض اشتباه به خواستۀ عمومی برای تولید محصولات «طبیعی» یا حتی «عاری از مواد شیمیایی» منجر شده است.

در جهان واقع، محصولات «طبیعی» از هر آنچه در آزمایشگاه تولید می‌شود، مواد شیمیاییِ بیشتری دارند. برای نشان‌دادن این موضوع، مواد تشکیل‌دهندۀ یک موز طبیعی را تحلیل کردم. به‌جهت اختصار، هزاران مواد اولیۀ جزیی ازجمله، «دی‌ان‌ای» را از این فهرست حذف کردم.

| نتیجه عبارت است از:
عناصر:
آب (۷۵%)؛ قند (۱۲%): گلوکز (۴۸%)، فروکتوز (۴۰%)، ساکارز (۲%)، مالتوز (کمتر از ۱%)؛ نشاسته (۵%)؛ فیبر (۳%)؛ اسیدهای آمینه (کمتر از ۱٪): گلوتامیک اسید (۱۹%)، آسپارتیک اسید (۱۶%)، هیستیدین (۱۱%)، لوسین (۷%)، لیزین (۵%)، فنیل آلانین (۴%)، آرژینین (۴%)، والین (۴%)، آلانین (۴%)، سرین (۴%)، گلیسین (۳%)، ترئونین (۳%)، ایزولوسین (۳%)، پرولین (۳%)، تریپتوفان (۱%)، سیستین (۱%)، تیروزین (۱%)، متیونین (۱%)؛ اسیدهای چرب (۱%): پالمیتیک اسید (۳۰%)، اسید چرب امگا۶: لینولئیک اسید (۱۴%)، اسید چرب امگا۳: لینولنیک اسید (۸%)، اولئیک اسید (۷%)، پالمیتولئیک اسید (۳%)، استریک اسید (۲%)، لوریک اسید (۱%)، میریستیک اسید (۱%)، کاپریک اسید (کمتر از ۱%)، خاکستر (کمتر از ۱%)
باقی مواد:
فیتواسترول، E515، اگزالیک اسید، E306، توکوفرول، فیلوکینون، تیامین، رنگ (زرد-نارنجیE101 (ریبوفلاوین)، زرد، قهوه‌ایE۱۶۰a)، طعم‌ها (۳-متیل‌بوت-۱-ایل ‌اتانوآت، ۲-متیل‌بوتیل ‌اتانوآت، ۲-متیل‌پروپان-۱-ال، ۳-متیل‌بوتیل-۱-ال، ۲-هیدروکسی-۳-متیل‌اتیل ‌بوتانوآت، ۳-متیل‌بوتانال، اتیل‌ هگزانوآت، اتیل ‌بوتانوآت، پنتیل‌ استات)، ۱۵۱۰، گاز اتیلن.

این تمرین نکتۀ مهمی را برای ما بازگو می‌کند: اینکه تمایز بین مواد شیمایی طبیعی و مصنوعی نه‌تنها مبهم است، بلکه اساساً وجود ندارد. به همین سبب، صرف اینکه مواد اولیۀ محصولی مصنوعی باشد به‌خودیِ‌خود خطرناک نمی‌شود؛ چنان‌که اگر مواد اولیۀ محصولی طبیعی باشد، آن را سالم نمی‌سازد. سم بوتولینوم، که باکتری‌ای که در عسل رشد می‌کند آن را تولید می‌کند، ۱.۳میلیارد برابر از سرب سمی‌تر است. به همین دلیل است که کودکان هرگز نباید عسل بخورند. یک لیوان دانۀ سیب به اندازه‌ای سیانور طبیعی دارد که قادر است انسان بالغی را بکشد. مواد شیمیایی طبیعی می‌تواند سودمند باشد؛ امّا بی‌خطربودن یا زیان‌بخشی آن بستگی به دُز و چگونگی استفادۀ آن دارد، درست مانند مواد شیمیایی مصنوعی. اینکه یک مادۀ شیمیایی «طبیعی» است، نباید مؤلفه‌ای برای ارزیابی سلامت باشد.

قراردادن مواد طبیعی و شیمیایی در مقابل همدیگر و کج‌فهمی در این باره ممکن است پیامدهای ویرانگری داشته باشد. بلاتکلیفی دربارۀ «فرمالدهید۴» گواهی بر این موضوع است. فرمالدهید به‌طور طبیعی در میوه، سبزیجات، گوشت، تخم‌مرغ و برگ درختان به‌وجود می‌آید. این ماده با تراکم بالایی در این مواد غذایی یافت می‌شود: خوراک مرغابی (۱۲۰ میلی‌گرم در هر کیلوگرم)، قزل‌آلای دودی (۵۰ میلی‌گرم در هر کیلوگرم) و گوشت فرآوری‌شده (۲۰ میلی‌گرم در هر کیلوگرم) که جزیی از فرایند سنتی پخت‌وپز است. به‌طور طبیعی در بدن سالم چیزی حدود ۲ میلی‌گرم در هر کیلوگرم، از این ماده یافت می‌شود که همین مقدار نقشِ بسیار مهمی در تولید «دی‌ان‌ای» ایفا می‌کند. فرمالدهید همچنین در صنایع به‌عنوان نگهدارنده کاربرد وسیعی دارد.

مردم اکثراً منابع طبیعیِ فرمالدهید موجود در اطرافشان را پذیرفته‌اند؛ امّا ردِّ کوچکی از نمونۀ مصنوعیِ آن در واکسن‌ها و لوازم بهداشتی فریادشان را در آورده است. این باتوجه‌به این موضوع است که همۀ فرمالدهیدها به‌لحاظ شیمیایی مشابه هم هستند: CH2O. اتفاقاتی اینچنینی در سال ۲۰۱۳ شرکت «جانسن اند جانسن» را مجبور کرد ده‌میلیون دلار برای فرمول‌بندیِ مجدد محصولات مراقب پوست خود هزینه کند. اگرچه این شرکت این کار را کرد، مقدار فرمالدهید در محصولاتش چنان اندک بود که انسانی عادی باید روزانه ۴۰میلیون بار با آن‌ها استحمام می‌کرد تا برایش تهدیدی محسوب می‌شد.

فرمالدهید درون واکسن‌ها نیز بسیار اندک است. باوجوداین برخی افراد به‌سبب نگرانی از وجود فرمالدهید واکسن نمی‌زنند؛ بااینکه فرمالدهید موجود در واکسن (۱۰۰ میکرو‌گرم) ۸۰ برابر کمتر از میزان این ماده در یک گلابی (۱۲۰۰۰ میکرو‌گرم) است. این میزان در واکسن به‌قدری اندک است که حتی قادر نیست تراکم (طبیعی!) این ماده را در خون یک کودک تغییر دهد. مقادیر فرمالدهید موجود در واکسنْ بی‌ضرر است؛ اما بر خلاف آن، نزدن واکسن سبب تلفاتی شده است که واقعاً نگران کننده است؛ ازجملۀ این تلفات، شیوع سرخک در برخی مناطقِ کالیفرنیا، آلمان و ولز در سال‌های اخیر بوده است.

مبارزۀ انسان با ترس‌هایش سخت است؛ امّا نشدنی نیست. کمیتۀ عملی، شیمی‌هراسی را مانند بیگانه‌هراسی «قضاوت غیربالینی۵» توصیف کرده است که عبارت است از نوعی بیزاریِ آموخته‌شده و نه هراسی پزشکی. چنین نگاهی به موضوع، چند راهبرد نویدبخش نیز ارائه می‌دهد.

بسیاری از راه‌حل‌ها از مدرسه شروع می‌شوند. معلمان شیمیِ دبیرستان و کالج نباید به‌گونه‌ای رفتار کنند که گویی محیط‌های آزمایشگاهی آلوده‌اند و میکروب تولید می‌کنند؛ همان‌گونه که زمانی دانش‌آموزی به من گفت: «اگر نمی‌توانم در آزمایشگاه به‌سبب ترس از آلودگی چیزی بخورم، پس چگونه امکان دارد غذای تولیدشده در آزمایشگاه سالم باشد؟» امکان ندارد که هشدارهای ایمنی را از کلاس‌های شیمی حذف کنیم. این پیام‌ها امری اساسی و از ملزومات کار من هستند. امّا باید آن‌ها را دقیقاً توضیح دهیم. معلمان باید از کنترل کیفیت صنعتی و تکنیک‌های تصفیه‌ای صحبت کنند که پیش از تأییدیۀ سلامت مصرف محصولات شیمیایی، این محصولات را به استاندارهای بالایی از نظر سلامت می‌رساند.

آموختن این موضوع به مصرف‌کنندگان که محصولات «طبیعی» همیشه سالم نیستند، می‌تواند آن‌ها را تشویق کند که مراقبت‌های بهداشتی را هوشمندانه‌تر انتخاب کنند. مقررات سخت‌گیرانه‌تر در عرصۀ بازاریابی نیز در این مسیر اهمیت دارد. پیش‌بینی شده است که بازار جهانی محصولات بهداشت فردیِ «طبیعی» و «ارگانیک» تا سال ۲۰۲۰ به ۱۹میلیارد دلار خواهد رسید؛ هر چند، این مزیتی دالِ بر سلامت این محصولات در مقابل مشابه «مصنوعی» شان نیست. اصطلاح «خالص» باید فقط به محصولات تک‌عنصری اطلاق شود. محصولات «طبیعی» باید همان‌گونه که در طبیعت به وجود می‌آیند، به فروش برسند؛ لفظ «طبیعی» نیز به‌عنوان لفظی بازاریابانه باید از محصولات آرایشی و دیگر محصولات برچیده شود. دست آخر، استفاده از برچسب «عاری از مواد شیمیایی» روی محصولات باید متوقف شود؛ چراکه چنین چیزی منطقاً غیرممکن است.

شیمی‌هراسی مسئله‌ای بسیار ریشه‌ای و عمیق است. ما به‌طرزی غیرعقلانی تمایل داریم دربارۀ خطرات این نوع محصولات اغراق کنیم. احتمال اینکه امریکایی‌ها از امراض قلبی بمیرند، ۳۵.۰۰۰ برابر بیشتر از تروریسم است. باوجوداین تروریسم در صدر لیست نگرانی‌های آن‌ها قرار دارد. لذا تنها از طریق آگاهیِ بهتر از شیمی و سم‌شناسی است که می‌توانیم خطرات مواد شیمیایی را به‌طریقی عقلانی و سلامت‌بخش ارزیابی کنیم. در این صورت است که می‌توانیم شیمی‌هراسی را به‌سمت زیست‌گرایی برگردانیم؛ یعنی خلق این آگاهی که انسان‌ها به‌لحاظ شیمیایی به دنیای اطرافشان گره ‌خورده‌اند.

پی‌نوشت‌ها:
* جمیز کندی (James Kennedy) در دانشگاه کمبریج در رشتۀ علوم طبیعی تحصیل کرده است. او در دانشگاه‌های بین‌المللی بیجینگ و شانگهای تدریس کرده است. هم‌اینک نیز به تدریس شیمی در ملبورن استرالیا مشغول است.
[۱] Biophilia، (همچنین طبیعت‌بارگی)
[۲] Silent Spring
[۳] دیکرو دیفنیل تری کلرواتان یا ددت، به عنوان معروفترین عامل شیمیایی مبارزه با آفات همیشه مطرح بوده‌است. (ویکیپدیا)
[۴] formaldehyde
[۵] non-clinical prejudice


| جیمز کندی
ترجمۀ: مهدی منتظری
مرجع: aeon