آیا برخی مواد غذایی واقعا می‌توانند به تقویت بینایی کمک کنند؟
بینایی بسیاری از مردم با دلیل بالارفتن سن ضعیف می‌شود، ولی آیا راهی برای بهبود قوه بینایی وجود دارد؟ مثلا بینایی من هیچوقت خوب نبوده. من بیشتر عمرم از عینک استفاده کرده‌ام و انتظار داشتم با بالا رفتن سن دید چشمم کمتر شود. موقعی که گروه تهیه کننده برنامه " من دکتر هستم، به من اعتماد کن" پیشنهاد کرد برای بهبود دید چشمم از مکمل‌ها (ساپلیمنت) استفاده کنم کمی تردید داشتم بخصوص این که من طرفدار مصرف آنها نیستم.
به گزارش بی بی سی، با این وجود، برای آزمایش کامل بینایی‌ام به ملاقات پرفسور جان باربور، از دانشگاه لندن رفتم. او بخصوص شبکیه یعنی بخش حساس چشم در مقابل نور را کاملا معاینه کرد. به من گفت که چندین ساعت در تاریکی یک اتاق به یک صفحه کامپیوتر خیره شوم و با نوری که به چشم من می انداخت تشخیص رنگ، دید چشمانم در شب و نیز قدرت تشخیص اشیاء کم‌نور و کوچک را اندازه گرفت.
علاوه بر این پرفسور باربور، میزان محافظت حساس‌ترین بخش چشم یعنی لکه زرد (ماکولا) را در برابر صدمه ناشی از نور آبی پرانرژی و نیز پرتو فرابنفش، اندازه‌گیری کرد. این محافظت در حقیقت یک ضد آفتاب طبیعی است که سلول‌های حساس به نور را می پوشاند و از رنگدانه‌های زرد ماکولا ساخته شده است.
نتیجه آزمایش هم جالب بود و هم نومیدکننده. قوه تشخیص رنگ‌های زرد و آبی چشمان من بی‌نهایت ضعیف بود که به عقیده پرفسور باربور احتمالا نتیجه دیابت خفیفی بود که چندین سال قبل گرفتار آن شدم. قوه دید چشمم در شب و تشخیص جزئیات نیز در مقایسه با اشخاص جوانتر، ضعیف‌تر ولی متناسب با سنم بود.
تهیه کنندگان برنامه " من دکتر هستم، به من اعتماد کن" قرص‌های مکملی را که تصور می شد به بهبود وضعیت چشمم کمک کند برای مصرف ۹۰ روزه در اختیار من گذاشتند. این قرص ها حاوی ترکیبات غلیظ شده برخی گیاه‌های رنگی بود. آنها را از گیاه همیشه بهار گرفته بودند اما دو ماده اصلی آن یعنی لوتئین و زیزانتین در بسیاری از چیزهایی که ما هر روز می‌خوریم یافت می‌شوند.
در آمریکا نوشیدنی غلیظی تولید شده به این امید که به همان اندازه مکمل‌ها، لوتئین و زیزانتین داشته باشد. این نوشدنی سنگین مخلوطی از میوه‌هایی مانند کیوی و سبزیجاتی مثل کِیل (kale) و نیز چربی‌هایی مانند شیر و روغن جوانه گندم بود که به جذب مواد اصلی کمک می‌کنند.
دوازده هفته بعد، من به دیدن پرفسور باربور رفتم تا ببینم قرص‌های مکملی که مصرف کرده‌ام تغییری در بینایی من داده یا نه. نتیجه به دست آمده حتی پرفسور باربور را هم متعجب کرد. از چند نظر بهبود قابل توجهی در دید من پیدا شده بود - تشخیص رنگ‌های آبی و زرد به حالت عادی برگشته بود و دید من در شب و تاریکی بمراتب بهتر شده بود. توان محافظت رنگدانه‌های ماکولا نیز بیشتر شده بود.
ولی این نتایج پرفسور جان نولان را که برای دیدنش به واترفورد، در جنوب شرق ایرلند رفته بودم چندان متعجب نکرد. تیم تحقیقاتی او چند سال است که روی رنگدانه‌های ماکولا تحقیق می‌کند و اخیرا یک کارآزمایی یک ساله را باشرکت بیش از ۱۰۰ نفر به پایان برده است. نتیجه آن کارآزمایی مشابه نتیجه آزمایش من بود.
گروه تحقیقاتی پرفسور نولان، دریافته بودند که اضافه کردن لوتئین، زیزانتین و مزوزیزانتین به رژیم غذایی، محافظت از ماکولای حساس و نیز قوه بینایی به میزان قابل توجهی بهتر می‌کند.
همچنین شواهدی وجود دارد مبنی بر این که چنین مکمل‌هایی ممکن است روند استحاله ماکولا به علت افزایش سن (AMD) -عامل اصلی نابینایی در بریتانیا- را کند کند هر چند که در باره هنوز بحث و اختلاف‌نظر هست.
به این ترتیب آیا ما باید برای محافظت و بهبود قوه بینایی‌مان از مکمل‌ها کمک بگیریم یا نه؟
شکی نیست که تحقیقات نشان می‌دهند مکمل‌ها موثرند. مکمل‌ها حتی برای کسانی مثل من - که تغذیه نسبتا سالم دارم و سبزی و میوه زیاد می‌خورم- و میزان برخی مواد در خونشان پایین نیست هم مفید بوده است. با این وجود شماری از پژوهشگران معتقدند که تغذیه درست به تنهایی کافی است.
برای روشن شدن بهترین منبع خوراکی برای سه رنگدانه اصلی ماکولا به تحقیقات بیشتری نیاز است.
لوتئین، ماده زرد رنگی است که فقط در گیاهان یافت می‌شود. گیاهان برای فتوستنز و جذب انرژی از نور خورشید، نیاز به جذب نور آبی دارند و به همین دلیل لوتئین تولید می‌کنند. حیوانات با خوردن گیاهان لوتئین به دست می آورند. کیل سبز و اسفناج و زرده تخم مرغ منابع مهم لوتئین هستند.
از لوتئین به عنوان مکمل برای پرورش مرغ‌های ماشینی استفاده می شود تا زرده تخم‌مرغ آنها پررنگ‌تر شود.
زیزانتین هم رنگدانه زردی است، تقریبا مشابه لوتئین، و گیاهان برای جذب نور آن را تولید می‌کنند. زیزانتین همان ماده‌ای است که باعث رنگ زرد ذرت، زعفران و فلفل دلمه‌ای می‌شود.
مزوزیزانتین، نوعی زیزانتین است که معمولا در گیاهان یافت نمی‌شود اما بدن ما آن را از لوتئین می‌سازد اما در باره چگونگی تبدیل لوتئین به مزوزیزانتین باید تحقیقات بیشتری صورت گیرد.
این ماده در بعضی از ماهی‌ها - بخصوص در پوست آنها- وجود دارد. در مکمل‌هایی که حاوی عصاره گیاه همیشه بهار هستند هم وجود دارد. به نظر می‌رسد که فرآوری صنعتی این گیاه باعث تولید مزوزیزانتین می‌شود. از این رو در مکمل‌های حاوی عصاره همیشه‌بهار، مزوزیزانتین یافت می‌شود حتی اگر روی برچسب ان نوشته نشده باشد.
البته در داوطلبانی که برای افزایش لوتئین و زیزانتین، نوشیدنی‌های گیاهی مصرف می‌کردند، میزان لوتئین افزایش یافت ولی میزان زیزانتین تغییری نکرد. روشن است که باید تحقیقات بیشتری در باره طرز تهیه این نوشیدنی صورت گیرد اما با توجه به نتایج فعلی، این از موارد نادری است که من ممکن است استفاده از مکمل‌ها را توصیه کنم، بخصوص برای کسانی که مقدار کافی سبزیجات سبزرنگ نمی خورند و نیز افراد مسن که بدنشان مواد مغذی را خوب جذب نمی کند.
ولی پیام من برای کسانی که مادرانشان و مادربزرگ‌هایشان به آنها گفته‌اند هویج برای بینایی‌شان را خوب است، این است- اگر چه لوتئین، زیزانتین و مزوزیزانتین، در گروه مواد موسوم به کاروتنوئیدها قرار می‌گیرند، یعنی همان ماده‌ای که باعث رنگ زرد هویج می‌شود اما باید توجه داشت که این مواد عمدتا در قسمت‌های سبز رنگ گیاه که بیرون از خاک است، وجود دارد.
از این رو اگر می‌خواهید دید چشمشان را تقویت کنید، باید بگویم بهترین راه خوردن سبزیجات سبزرنگ (همراه با کمی چربی برای کمک به جذب مواد شیمیایی مورد نظر) است.
