جنگ شيوخ!

فرادید | تنش میان قطر و عربستان سرانجام به نقطه حساس رسید و عربستان ‌سعودی در اقدامی غیرمنتظره همه روابط خود را با قطر به حال تعلیق درآورد.

پس از عربستان کشورهای مصر، بحرین و امارات متحده عربی، مالدیو به‌عنوان تنها کشور غیرعرب و نیز به تبع آنها دولت موقت لیبی و دولت مستعفی یمن و جزایر موریس با وارد‌کردن این اتهام به قطر که باعث بی‌ثباتی در منطقه می‌شود و از گروه‌های «تروریستی» حمایت می‌کند، روابط دیپلماتیک با این کشور را قطع کردند و حریم هوایی، دریایی و زمینی خود را به روی قطر بستند.

خبرگزاری رسمی عربستان همچنین از مسدودشدن حریم هوایی، دریایی و زمینی عربستان به قطر و ممنوعیت ورود و عبور قطری‌ها از عربستان بنا به دلایل امنیتی پیشگیرانه خبر داده بود. عربستان شهروندانش را از سفر به قطر و اقامت در این کشور یا رفت‌وآمد از طریق این کشور منع کرده است.

این کشورها قطر را به حمایت از گروه‌های تروریستی ازجمله اخوان‌المسلمین متهم کرده‌اند. عربستان‌سعودی اعلام کرده است: این حرکت برای حفاظت در برابر «تروریسم و افراط‌گرایی» لازم است. گفته می‌شود عربستان همه نیروهای قطری را از ائتلاف عربی در جنگ در یمن خارج کرده است. ریاض همه کشورهای «برادر و دوست خود» را هم دعوت به چنین کاری کرده است.

خبرگزاری بحرین نیز گزارش داد، وزارت خارجه بحرین به افراد هیأت دیپلماتیک قطر ۴۸ ساعت فرصت داده خاک این کشور را ترک کنند. دولت بحرین نیز حریم هوایی خود را به روی هواپیماهای قطری و نیز بنادر و آب‌های منطقه‌ای‌اش را به روی قطر بسته است. منامه همچنین به افراد مسافر و قطری‌های مقیم بحرین ۱۴ روز مهلت داده تا این کشور را ترک کنند.

این کشور که تابع عربستان است و از آن دستور می‌گیرد بلافاصله همین شیوه عربستان را اجرا کرده و به دلیل اجازه‌ندادن به شهروندان قطری برای ورود به خاکش یا عبور از این کشور پوزش خواسته است.

بحرین همچنین شهروندانش را از سفر به قطر و اقامت در این کشور بازداشته است. امارات نیز بیانیه عربستان و بحرین را در زمینه قطر تأیید کرده است. خبرگزاری امارات نیز گزارش داد، دولت امارات به افراد مقیم و مسافران قطری ۱۴ روز فرصت داده خاک این کشور را به بهانه تدابیر پیشگیرانه ترک کنند. وزارت خارجه مصر نیز در بیانیه‌ای اعلام کرد كه مصر حریم هوایی و بنادر دریایی خود را به روی تمامی هواپیماها و کشتی‌های قطری در راستای حفظ امنیت ملی خود بسته است.

در این بیانیه آمده است، تدابیر لازم را به کشورهای دوست و برادر خود و شرکت‌های عربی و بین‌المللی ابلاغ خواهد کرد تا همین تدابیر را در مورد کشتی‌ها و وسایل نقلیه دریایی خود که رهسپار دوحه هستند، اجرا کنند. دولت عبد ربه منصور‌هادی، رئیس‌جمهوری مستعفی یمن نیز با تأیید اقداماتی که ائتلاف تحت سرکردگی عربستان مبنی بر پایان‌دادن به حضور نیروهای قطری در این ائتلاف اتخاذ کرده از قطع روابط خود با دوحه خبر داد. دولت یمن نیز از تصمیم گرفته‌شده از سوی کشورهای عربستان، امارات، مصر و بحرین حمایت كرد. دولت مستعفی یمن در بیانیه‌ای اعلام کرد، از گام ائتلاف سعودی علیه یمن در پایان‌دادن به حضور نیروهای قطری در این ائتلاف حمایت می‌کند.

دولت مستعفی یمن ابراز اطمینان کرد که اعضای ائتلاف سعودی تمام تلاش خود را برای کمک به نیروهای این دولت به کار خواهند گرفت.

دولت موقت لیبی نیز روابطش را با قطر قطع کرد. محمد الدایری، وزیر خارجه دولت موقت لیبی در گفت‌وگو با شبکه اسکای‌نیوز عربی گفت: لیبی تصمیم گرفته است در همبستگی با بحرین، عربستان، امارات و مصر روابطش را با قطر قطع کند. به این ترتیب این ششمین دولتی است که به کمپین قطع روابط با قطر ملحق می‌شود.

این در حالی است که وزارت خارجه قطر در بیانیه‌ای به این موضع‌گیری کشورهای عرب حوزه خلیج فارس واکنش نشان داد و اعلام کرد: متاسفیم که این چهار کشور در این مرحله چالشی مهمتر از هجمه علیه قطر نیافتند. وزارت خارجه قطر اعلام کرد، ادعاها تلاشی علنی است دال بر این‌که طرح از پیش طراحی شده برای هجمه رسانه‌ای وجود داشته که دربرگیرنده افتراهای بیشتری است.

وزارت خارجه قطر تصریح کرد: تدابیر هدفمند برای تحمیل خواسته‌ها بر ما نقض حاکمیت ما به‌عنوان یک کشور است و این قطعا امری مردود است.

بر اساس بیانیه وزارت خارجه قطر، هدف از این اقدامات اتخاذ‌شده با هماهنگی مصر روشن است و آن تحمیل خواسته‌ها بر قطر است. دلیل‌تراشی برای اتخاذ تدابیری علیه کشوری دوست در شورای همکاری خلیج‌فارس دلیلی روشن بر نبودن توجیهات قانونی برای این تدابیر است. این وزارتخانه افزود، این هجمه رسانه‌ای در قانع‌کردن مردم منطقه و کشورهای عرب حوزه خلیج‌فارس شکست خورده و بیانگر این است که تنش ادامه دارد. وزارت خارجه قطر تأکید کرد: این افتراها دال بر نیات درونی برای ضربه‌زدن به قطر است و این ادعاها همه ساختگی است. ما برای به شکست‌کشاندن این تلاش‌ها و تأثیرگذاری آن بر جامعه و اقتصاد قطری‌ها تلاش خواهیم کرد و این تدابیر بر روند زندگی عادی مردم و افراد مقیم قطر تأثیر نخواهد داشت.

روابط دوحه با همسایگان عربش از دو هفته پیش تیره شد زمانی که رسانه‌های قطری اظهاراتی منسوب به تمیم بن حمد، امیر قطر را منتشر کردند که گفته شده دربرگیرنده خطوط کلی سیاست قطر بود و هیچ هماهنگی با دیدگاه شورای همکاری خلیج‌فارس نداشت؛ در حالی ‌که قطر عضو آن بوده و باید به سیاست‌های آن پایبند باشد. امیر قطر در این اظهارات گفته بود، دوحه پایگاه آمریکایی «العدید» را به علت حمایتش از طمع‌ورزی‌های کشورهای همسایه‌ عربش در خود جای داده و این پایگاه تنها فرصت آمریکا برای داشتن نفوذ نظامی در منطقه است. امیر قطر ایران را وزنه منطقه‌ای و اسلامی توصیف کرده بود که نمی‌توان آن را نادیده گرفت. وی افزوده بود، کشورش روابط قوی‌اش را با آمریکا و ایران در آن واحد حفظ خواهد کرد. درگیری با ایران به‌ویژه به این دلیل که آن قدرت بزرگ منطقه است، مصلحت نیست.

این سخنان امیر قطر با تماس تلفنی‌اش با حسن روحانی ادامه یافت و در این تماس تلفنی امیر قطر صراحتا اعلام کرد که قطر هیچ مانعی را در مسیر افزایش روابط با ایران نمی‌بیند. امیر قطر همچنین به نهادهای حاکمیتی قطر دستور داده است تا راه‌های افزایش روابط با ایران را بررسی کنند. پس از این تماس تلفنی بود که بسیاری از رسانه‌های عربی وابسته به عربستان شمشیر انتقاد را به روی قطر گشودند و این مسأله را مطرح کردند که قطر با نزدیک‌شدن به ایران قصد دارد در شورای همکاری خلیج‌فارس شکاف ایجاد کند.

برخی از تحلیلگران منطقه‌ای البته معامله ١٠٠‌میلیارد دلاری تسلیحاتی آمریکا به عربستان‌سعودی را یکی از دلایل نگرانی قطر از سیاست‌های عربستان می‌دانند. روز گذشته آمریکا نیز به بحران دیپلماتیک در میان کشورهای حاشیه خلیج‌فارس واکنش نشان داد و وزیر خارجه آمریکا از کشورهای حوزه خلیج‌فارس خواست تا متحد بمانند و برای از میان برداشتن اختلاف نظرها با یکدیگر همکاری کنند. رکس تیلرسون، وزیر خارجه آمریکا در سیدنی استرالیا گفت: ما همگی به تمامی طرف‌های حوزه خلیج‌(فارس) تأکید می‌کنیم تا با یکدیگر بر سر میز مذاکره بنشینند و این اختلاف نظرها را مورد بررسی قرار دهند. به نظر ما تنها مسأله مهم برای این کشورها همکاری و متحد ماندن است.

وی ادامه داد: ما نمی‌خواهیم شورای همکاری خلیج‌(فارس) از هم بپاشد. رکس تیلرسون در واکنش به اقدام عربستان‌سعودی و برخی از کشورهای حوزه خلیج‌فارس مبنی بر قطع روابط دیپلماتیک با قطر در پاسخ به سوالی مبنی بر این‌که آیا این اقدام تأثیری در مبارزه علیه داعش خواهد داشت، گفت: من فکر نمی‌کنم این بحران دیپلماتیک تأثیری بر مبارزه با داعش بگذارد.

در این‌سو سخنگوی وزارت امور خارجه ایران نیز راه‌حل اختلافات میان کشورهای منطقه و ازجمله اختلاف فعلی میان سه دولت همسایه قطر با این کشور را تنها از طریق روش‌های سیاسی و مسالمت‌آمیز و گفت‌وگوهای شفاف و صریح میان طرفین دانست. بهرام قاسمی، سخنگوی وزارت خارجه ایران افزایش تنش در روابط میان دولت‌های همجوار را در شرایطی که منطقه و جهان همچنان از تبعات گسترده تروریسم و افراط‌گرایی رنج می‌برند به ضرر تمامی دولت‌ها و ملت‌های منطقه دانسته و کشورهای منطقه را به دوری از احساسات، رجوع به عقلانیت و تدبیر، خویشتنداری و حرکت در جهت کاهش تنش و بازگشت آرامش دعوت کرد. البته تنش بین قطر با عربستان و امارات اگر چه ریشه تاریخی و درازمدت دارد، اما از چند روز پیش شدت گرفته بود؛ زمانی که سخنانی از امیر قطر درباره منطقه در رسانه‌ها منتشر شد و طی آن وی برخلاف سیاست‌های کشورهای عربی منطقه خلیج‌فارس درباره حماس، سوریه، حزب‌الله و ایران مواردی را ذکر کرد. این سخنان به‌رغم آن‌که بعد تکذیب شد، اما با حملات گسترده و بی‌سابقه رسانه‌ای کشورهای امارات و عربستان مواجه شد و بسان زخمی می‌ماند که دوباره باز شده است.

می‌توان گفت که این کشورهای عربی با دستاویز قراردادن چنین بهانه‌هایی درصدد تسویه‌حساب با دوحه برآمده‌اند؛ زیرا آنان با قطر به دلیل میزبانی از رهبران جنبش مقاومت اسلامی حماس و در رأس آنها خالد مشعل و ابومرزوق و همچنین رهبران جماعت اخوان‌المسلمین و در رأس آنها قرضاوی خصومتی دیرینه داشته و دارند.

از سوی دیگر قطر همواره در طول تاریخ خود به دور از سیاست‌های ترسیم‌شده از سوی ریاض در روابط خود با کشورهای جهان به‌طور مستقل سیاست خارجه خویش را در پیش گرفته است و همین امر برای آل‌سعود بسیار سنگین و گران آمده است؛ زیرا ریاض خود را برادر بزرگ سایر کشورهای عضو شورای همکاری خلیج‌فارس یعنی کویت و قطر و امارات و بحرین و عمان می‌داند و معتقد است که آنها باید بی‌هیچ قید و شرط دنباله‌رو اوامرش باشند.

علاوه‌بر موارد یاد‌شده به اختلاف مرزی عربستان و قطر نیز می‌توان اشاره کرد. پیشینه اختلاف‌های مرزی دو کشور به اواسط قرن نوزدهم بازمی‏‌گردد که باریکه‌ای از زمین‌های جنوبی قطر را در برمی‌گیرد. عربستان مدعی مالکیت بر ٢٣ مایل از سواحل جنوب شرق قطر است‏ و دو کشور در مورد مرزهای جنوب غربی و خلیج «سلوا» واقع در این منطقه نیز با یکدیگر اختلافات ارضی دارند. بنا بر این اختلافات مرزی میان دو کشور از خلیج «سلوا» واقع در جنوب غربی قطر آغاز شده و تا «خورالعدید» واقع در جنوب خاوری قطر امتداد می‏‌یابد.

این اختلاف سیاسی و مرزی شامل اختلافات عربستان با مصر، امارات و بحرین هم می‌شود، ولی به نظر می‌رسد که این چهار کشور هم‌اکنون اختلافات سیاسی و مرزی خود را کنار گذاشته و با یکدیگر علیه دوحه متحد شده و تصمیم دارند تا به زانو درآمدن قطر در برابر خواسته‌هایشان به حملات رسانه‌ای و سیاسی و دیپلماسی خود علیه این کشور ادامه دهند و به منظور تحت فشار قراردادن این کشور روابط سیاسی خود را با دوحه قطع کردند و مرزهای زمینی دریایی و هوایی خویش را بر روی قطر بستند.

عربستان از قطر می‌خواهد روابط خود را با حماس و حزب‌الله و اخوان‌المسلمین به‌طور کامل قطع کند و به تعهدات خود که در بیانیه‌های مشترک شورای همکاری خلیج‌فارس آنها را به امضا رسانده عمل کند؛ ازجمله ریاض مدعی است که قطر برخلاف تعهدات خود در این شورا به شهروندان سایر کشورهای خلیج‌فارس حق تابعیت می‌بخشد.

بدین ترتیب با توجه به موارد یاد شده هم‌اکنون هیچ امیدی به حصول همچنین با توجه به سفر روز یکشنبه عادل الجبیر، وزیر خارجه سعودی به قاهره و دیدار و گفت‌وگویش با سامح شکری، وزیر خارجه مصر این احتمال وجود دارد که عربستان مصر را به درون این بحران سوق دهد؛ زیرا ریشه‌کن‌شدن اخوان‌المسلمین در حال حاضر هدف مشترک دو کشور است.

بدیهی است جنگ رسانه‌ای کنونی میان عربستان و امارات از یک سو و قطر از سوی دیگر به هیچ وجه همانند جنگ‌های رسانه‌ای شعله‌ور‌شده میان دو طرف در گذشته نیست؛ زیرا این بار جنگ رسانه‌ای روز به روز در حال شعله‌ورتر شدن است و تا مرز مبادله اتهامات پیش رفت و در همین رابطه عربستان قطر را به «خیانت» به سایر اعضای شورای همکاری خلیج‌فارس و تلاش جهت ایجاد شکاف در ساختار این شورا متهم کرد.

در همین رابطه کویت که همواره در طول تاریخ خود همچون آتش‌نشان آتش اختلاف شعله‌ور‌شده میان اعضای شورای همکاری خلیج‌فارس را خاموش کرده است، این بار با توجه به موارد یاد شده بعید به نظر می‌رسد بتواند میان دوحه و ریاض آشتی برقرار کند و این آتش شعله‌ور‌شده میان آن دو را خاموش کند.