اعتصاب بازار

انقلاب ناموفق 1905 روسیه تاثیرات سیاسی و اقتصادی مهمی در ایران داشت. به‌دلیل حجم زیاد تجارت با روسیه وضع اقتصادی ایران در 1905 (1284ه.ش) خراب شد و تورم بالا گرفت. قیمت کالاهای اساسی، از قبیل شکر و گندم به ترتیب 33 درصد و 90 درصد افزایش یافت و این امر نارضایتی مردمی را در پی داشت.

اعمال عوارض گمرکی در فوریه 1903 (بهمن 1281) اوضاع اقتصادی دشوار تهران را وخیم‌تر کرد که به سلسله اعتراض‌های تاجران در 1905 (1284ه.ش) منجر شد.

از بهار 1905 (1284ه.ش) تا تابستان 1906 (1285ه.ش) سه دسته اعتصاب و اعتراض، گاه مقارن هم در تهران، حرم حضرت عبدالعظیم و قم در گرفت. هر اعتصاب عده بیشتری را به خود جلب کرد. ایده اولیه عدالتخانه و حکومت انتخابی گسترش یافت و نهایتا این امر به تشکیل نهاد دموکراسی بسیار وسیع‌تر یعنی مجلس منتهی شد.

نخستین سلسله اعتصاب‌ها به‌طور استراتژیک برای محرم (مارس 1905- اسفند 1283) در نظر گرفته شده بود؛ یعنی زمانی‌که دسته‌های مذهبی در خیابان‌ها سرازیر می‌شدند. بهبهانی تصویری را از ژوزف نوز و همقطاران بلژیکی‌اش در لباس روحانیت که دو سال پیش در یک مهمانی بالماسکه گرفته بودند، به مردم نشان داد و موج اعتراض‌‌ها بالا گرفت، مردم خواستار برکناری نوز شدند.

این اعتراض سبب نزدیکی بیشتر دو روحانی برجسته یعنی طباطبایی و بهبهانی شد. در آوریل 1905 (1284ه.ش) بازار بسته شد. عده‌ای از بازاریان و کسبه به حرم حضرت عبدالعظیم رفتند و بست نشستند و بقیه کسبه و اصناف به پشتیبانی از آنها در تهران اعصاب کردند.

مظفرالدین شاه در آستانه سفری دیگر به اروپا بود و محمدعلی میرزا ولیعهد که با عین‌الدوله صدراعظم توافق نداشت از جانب بست‌نشینان مداخله کرد. او به آنها قول داد که بعد از بازگشت شاه شخصا مداخله کند و موجبات اخراج ژوزف نوز را فراهم آود. مخالفان با این امید که به مقصود رسیده‌اند، متفرق شدند.

منبع: آفاری، ژانت، انقلاب مشروطه ایران، ترجمه رضا رضایی، نشر بیستون، 1385.