نگاهی به نمایش "کلنل"

گروه تئاتر نقاب یکی از گروه‌های جوان و خوش‌فکر تئاتری است که فعالیت مستمری در تولید و اجرای تئاتر دارند و البته در سینما و تلویزیون نیز فعال هستند. ویژگی خوب این گروه که البته ازجمله نیازهای هر گروهی نیز هست، استفاده از بازیگران و عوامل ثابتی است که در بیشتر پروژه‌های نمایشی‌شان حاضر هستند.

خیرالله تقیانی‌پور نویسنده بیشتر آثار این گروه است و خود او در کنار جواد نوری کارگردانی اغلب این آثار را بر عهده دارد. نمایش‌های «دو روی روایت نادری»، «طروپ طرب»، «پری» و «تعبیر یک رؤیا» ازجمله آثار نمایشی این گروه است.

نمایش قبلی این گروه با عنوان «بوقلمون» نوشته و کار خیرالله تقیانی‌پور بعد از موفقیت در سی‌وسومین جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر، در سال ٩٤ در اجرای عمومی نیز مورد استقبال خوب مخاطبان قرار گرفت و نگارنده معتقد است آن نمایش یکی از آثار شاخص خیرالله تقیانی‌پور و گروه تئاتر نقاب است و حالا تقیانی‌پور در آخرین اثر خود به سراغ تاریخ - که یکی از دل‌مشغولی‌های اوست- رفته و الگوهای موردعلاقه خود در نمایش‌های ایرانی-سنتی را مجددا در اجرا مورد استفاده قرار داده است.

تقیانی‌پور در این اثر به سراغ دوره قاجار و عصر مشروطه رفته است. عین‌الدوله طبق تاریخ، بعد از به قدرت‌رسیدن مظفرالدین‌شاه، حاکم تهران و سپس صدراعظم می‌شود.

او از مخالفان و دشمنان مشروطه‌خواهان بود که بقای خود را در نابودی مشروطه می‌دانست. در نمایش «کلنل» عین‌الدوله (با بازی حسین پاکدل) برای سرکوب مشروطه‌خواهان و حفظ قدرت خود، از عشق عزیز به پری استفاده می‌کند تا با حذف سیدعلی اوسط (با بازی آرش آصفی) که از سرکردگان مشروطه‌چیان است، کماکان قدرت را در دست داشته باشد.

عزیز (با بازی شهرام حقیقت‌دوست) از کودکی دل‌سپرده پری (با بازی مونا فرجاد) دخترعموی خود بوده ولی پری با سیدعلی اوسط ازدواج می‌کند ولی این عشق برای عزیز فراموش نمی‌شود.

حالا عزیز می‌خواهد از غیبت سید که مدتی پنهان است استفاده کند تا دوباره به پری نزدیک شود و.... نمایش «کلنل» یک روایت عاشقانه را در بستری تاریخی روایت می‌کند و نشان می‌دهد که عشق چگونه به دست قدرتمندان به مسلخ می‌رود و قربانی می‌شود.

در اینجا عشق عزیز به پری و پری به سیدعلی اوسط تبدیل به عشق به وطن، خاک و ناموس می‌شود و سرانجام سیداوسط به عنوان یک آزادی‌خواه و وطن‌پرست، اعدام می‌شود. هرچند در این راه خون‌های دیگری نیز ریخته می‌شود و پری و عزیز نیز کشته می‌شوند.

تقیانی‌پور تاریخ را فقط بهانه‌ای قرار داده تا نگاه و روایت خودش را داشته باشد و شاید بتوان گفت: آنچه بیشتر در نگاه او مورد توجه بوده، تأکید بر نادانی توده مردم است که چگونه از طرف صاحبان قدرت و ثروت مورد سوءاستفاده قرار می‌گیرند؛ مردمی که چشم در ظاهر دارند و گاهی برای لقمه‌ای نان، چشم بر حقیقت می‌بندند.

دراین‌میان دین‌داران حکومتی نیز هستند که برای بقا و کسب ثروت، حاضرند هر حرامی را حلال و هر حقی را ناحق کنند و شیخ‌مقصود (با بازی سیروس همتی) نمادی از این‌گونه افراد است.

نمایش‌نامه همان‌قدر که به‌خوبی داستان‌گویی می‌کند، به همان اندازه نیز به لایه‌های محتوایی و مفهومی توجه دارد و به لحاظ پرداخت، ساختار و شخصیت‌پردازی نمره قابل‌قبولی دارد. تقیانی‌پور در نگارش و در اجرا از گونه‌های نمایش ایرانی ازجمله تعزیه بهره گرفته و به‌خوبی پیوندی محتوایی با اثر ایجاد کرده است.

او با برپایی مجلس تعزیه ارینب و حضور پری در این مجلس به جای ارینب، داستان زندگی ارینب را نیز بازگو می‌کند که یزید چگونه می‌خواهد با توسل به زور و نیرنگ او را از همسر خود دور و از آنِ خود کند که مشابهت دارد با دسیسه‌های عزیز در تصاحب پری.

همان طور که اشاره شد تقیانی‌پور در شیوه کارگردانی و اجرا به‌خوبی از قالب‌های نمایش‌های ایرانی مثل تعزیه، روضه‌خوانی، سایه‌بازی، زن‌پوشی و... بهره گرفته و پیوندی درست با محتوا ایجاد کرده است. از طرف دیگر با آنکه با اثری تراژیک روبه‌رو هستیم، ولی لحظات کمدی به‌خوبی در اثر مورد استفاده قرار گرفته و میزان حساب‌شده‌ای دارد.

نمایش «کلنل» به لحاظ بازیگری دارای معدل خوبی است و از بازی‌های روان و قابل‌قبول برخوردار است. هرچند شاید هیچ نقشی به لحاظ بازیگری مخاطب را شگفت‌زده نکند، ولی نکته مهم درست بازی‌کردن و در خدمت اثربودن است که نمایش «کلنل» به‌خوبی از این امتیاز برخوردار است.

کار در سالن‌های بزرگ ازجمله سالن اصلی تئاترشهر به لحاظ طراحی صحنه، طراحی میزانسن، فضاسازی و... سخت است که باید گفت: تقیانی‌پور درمجموع توانسته است این کار را به‌خوبی انجام دهد.

طراحی صحنه (با طراحی رضا شاپورزاده) در خدمت فضاسازی و طراحی میزانسن است و به‌خوبی فضایی را ایجاد کرده تا صحنه‌های مختلف در آن اجرا شود و از طرف دیگر شاپورزاده زیبایی‌شناسی صحنه را در تقارن‌سازی دیده و سعی کرده است تا عمق و عرض سالن اصلی را با دکور خود مهار کند.