تصادف ۱۳۰ میلیون دلاری در آب‌های چین
برخورد دو کشتی در دریا، خبری نیست که هر روز به گوش برسد. به همین دلیل تصادف یک فروند نفتکش ایرانی با یک فروند کشتی فله‌بر چینی در آب‌های شانگهای و مفقود شدن ۳۲ نفر از خدمه نفتکش ایرانی در صدر اخبار نفتی روز گذشته جهان قرار گرفت. به عقیده کارشناسان رخ دادن اتفاقی از این دست چندان معمول نیست.
ممکن است یک نفتکش با نزدیک شدن به ساحل به گل بنشیند، به صخره برخورد کند یا حتی به دلیل مستهلک بودن دچار سانحه شود، اما تصادف دو نفتکش در دریا موضوع عجیبی است، درست مانند برخورد دو هواپیما در آسمان. با این حال این اتفاق در عصری که حتی گوشی‌های موبایل هم به جی‌پی‌اس وصل می‌شوند و قابل ردیابی هستند، حدود ۱۳۰ میلیون دلار خسارت برجا گذاشت. بر اساس اطلاعات موجود ارزش تقریبی محموله یک میلیون بشکه‌ای میعانات گازی نفتکش ایرانی که تنها یک روز تا رسیدن به مقصد فاصله داشته، ۶۰ میلیون دلار برآورد می‌شود. هزینه ساخت نفت‌کشی مانند «سانچی» نیز حدود ۷۰ میلیون دلار برآورد می‌شود. به گفته کارشناسان خسارات مالی ناشی از این حادثه از سوی بیمه جبران می‌شود و هزینه‌ای متوجه ایران نیست.
اما بزرگ‌ترین خسارتی که از حادثه بزرگ روز شنبه در آب‌های شانگهای برای کشور به جا ماند، مفقود شدن ۳۲ تن از خدمه نفتکش ایرانی است. هرچند در لحظه تنظیم این گزارش (ساعت ۱۶ به وقت تهران) تجسس‌ها برای پیدا کردن این افراد ادامه دارد، اما باتوجه به اینکه نزدیک به ۲۴ ساعت از زمان حادثه می‌گذرد و شعله‌های آتش همچنان تا شعاع هزار متری کشتی زبانه می‌کشند، امیدها برای یافتن خدمه کشتی کمرنگ شده است.
ازحادثه چه می‌دانیم؟
بارگیری نفتکش ایرانی از مدل سوئزمکس با نام سانچی روز شنبه ۲۵ آذر مصادف با ۱۶ دسامبر پایان یافت و این کشتی بندر عسلویه را با ۳۲ خدمه به مقصد بندر دائسن در کره‌جنوبی ترک کرد. از این ۳۲ تن، ۳۰ نفر ایرانی و ۲ نفر بنگلادشی بوده‌اند. آنطور که معاون وزیر راه و شهرسازی گفته است، ۴ نفر از خدمه ایرانی دانشجویان دریانوردی بوده‌اند که دوره کارآموزی خود را در این کشتی سپری می‌کردند، همچنین همسر یک نفر از کارکنان نیز روی کشتی حضور داشته است. آنطور که خبرگزاری رویترز گزارش داده است، حجم محموله این نفتکش، یک میلیون بشکه میعانات گازی بوده است. میعانات گازی، نوعی نفت فوق سبک است که همراه با گاز از میادین گازی خارج می‌شود. ظاهر امر نشان می‌دهد که محموله نفتکش سانچی، میعانات گازی استخراج شده از میدان گازی پارس‌جنوبی بوده است. میعانات گازی درجه API بیشتر و گوگرد کمتری نسبت به نفت خام دارد، از این‌رو دارای فرآیند پالایش ساده‌تری است و در نتیجه پالایش آن بنزین و سوخت جت بیشتری تولید می‌شود، به همین دلیل نسبت به نفت خام ارزش بیشتری دارد و گرانتر معامله می‌شود. اما همین مزایا باعث می‌شود که بیشتر از نفت خام شعله‌ور شود و خاموش کردن آتش آن نیز دشوارتر باشد.
در حالی که قرار بوده این نفتکش ظهر روز گذشته به سفر خود پایان دهد و برای تخلیه محموله‌اش در بندر دائسن لنگر بیندازد،یک روز مانده به پایان سفر (روز شنبه) حدود ساعت ۸ شب به وقت محلی یعنی حدود ساعت ۱۶ به وقت تهران با یک فروند کشتی فله‌بر چینی در فاصله ۱۵۸ مایل دریایی از شرق دهانه رودخانه یانگ‌تسه در نزدیکی شهر شانگهای برخورد می‌کند. هر مایل دریایی معادل ۸۵/ ۱ کیلومتر است، از این رو می‌توان گفت محل دقیق این حادثه ۲۹۲ کیلومتری سواحل شرقی چین بوده. کشتی چینی نیز که «سیام کریستال» نامیده می‌شود، حامل ۶۴ هزار تن غلات بوده و از آمریکا به سمت استان جنوبی گوانگ‌دانگ چین حرکت می‌کرده است. پس از وقوع این حادثه، کمیته ویژه اضطراری با حضور مدیران ارشد شرکت ملی نفتکش ایران در محل این شرکت در تهران تشکیل و اطلاعرسانیهای لازم به سازمانهای ذی‌ربط دریانوردی و امداد و نجات بین‌المللی انجام شد. آنطور که هادی حق‌شناس، معاون امور دریایی سازمان بنادر و عضو کمیته ویژه اضطراری به «دنیای اقتصاد» می‌گوید: «عملیات اطفای حریق نفتکش سانچی از شب شنبه در آب‌های شرقی چین آغاز شده است و تاکنون در مجموع ۱۷ فروند شناور، هلی‌کوپتر و هواپیما در حال انجام عملیات برای حفظ نفتکش ایرانی از آتش هستند.» به گفته حق‌شناس، این کمیته ویژه تمام اطلاعات نفتکش حادثه‌دیده را رصد می‌کند و در عین حال اطلاعات آن را به مرکز تجسس و نجات چین و همچنین کشتی‌های عبوری اعلام می‌کند. مطابق قوانین بین‌المللی، در زمان بروز حوادث و سوانح دریایی، نزدیک‌ترین کشور به حادثه و همچنین کشتی‌های عبوری از محل حادثه، موظف به امدادرسانی هستند. بر همین اساس، چین از شب حادثه عملیات امدادرسانی به نفتکش ایرانی را آغاز کرده است. به گفته سخنگوی وزارت خارجه چین، همزمان کره‌جنوبی نیز اعلام کرده یک فروند هواپیما و یک کشتی را برای جست‌وجو و امداد اعزام کرده است. به گفته حق‌شناس دولت چین نقش خود در رسیدگی به حادثه نفتکش ایرانی را بر اساس قوانین بین‌المللی انجام داده است.
سرنوشت نامعلوم سرنشینان
با وجود اینکه در لحظه تنظیم این گزارش، نزدیک به ۲۴ ساعت از زمان حادثه می‌گذرد، اما هیچ نشانه‌ای از حیات ۳۲ تن خدمه ایرانی در دست نیست. کشتی فله‌بر چینی دارای ۲۱ خدمه تبعه چین بوده که همگی نجات پیدا کرده‌اند. گفته می‌شود در زمان برخورد، خدمه کشتی چینی درون آب پریده‌اند و سپس از سوی کشتی‌های عبوری نجات یافته‌اند.سرنوشت ۳۲ خدمه نفتکش ایرانی (۳۰ خدمه ایرانی و دو خدمه بنگلادشی) که در آب‌های شانگهای دچار حادثه شده‌اند در حالی همچنان روشن نیست که مسوولان نسبت به یافتن این افراد امیدوار هستند. در این میان، سیروس کیان‌ارثی، مدیرعامل شرکت ملی نفتکش ایران با اشاره به اینکه «یکی از قایق‌های نجات نفتکش حادثه‌دیده سانچی از این کشتی جدا شده است» این اتفاق را به «کورسوی امید» برای احتمال زنده ماندن خدمه تعبیر کرد.
این کورسوی امید در حالی وجود دارد که حق‌شناس با اشاره به رها شدن اتوماتیک قایق‌های نجات در زمان وقوع حادثه به «دنیای اقتصاد» می‌گوید: خسارات مالی برای ما اهمیتی ندارد، آنچه در این حادثه برای ما بسیار مهم است سرنوشت خدمه این نفتکش است. اما با توجه به اینکه ۲۴ ساعت از وقوع حادثه می‌گذرد و هنوز نشانه‌ای از ۳۲ خدمه نفتکش ایرانی در دست نیست، بسیار بعید است که بگوییم این افراد توانسته باشند از قایق نجات استفاده کرده و خود را از محل حادثه دور کنند، از طرفی با توجه به اینکه در زمان وقوع حادثه قایق‌های نجات به‌صورت خودکار از بدنه کشتی جدا می‌شوند، بعید نیست قبل از اینکه افراد به قایق رسیده باشند این قایق از بدنه نفتکش جدا شده باشد. شعاع شعله‌های آتش نفتکش ایرانی تا یک کیلومتری اطراف این کشتی را در بر گرفته و همین عامل نیز عملیات نجات را با دشواری‌هایی همراه کرده است.
خسارت مالی و بازگشت هزینه‌ها
درباره حادثه‌ای که برای نفتکش ایرانی در آب‌های چین رخ داده است، بدون شک می‌توان مفقود شدن ۳۲ خدمه این کشتی را بزرگ‌ترین خسارت این حادثه ارزیابی کرد. اما از لحاظ مالی احتمالا این حادثه خسارت چندانی به بار نداشته باشد.
نفتکش یادشده حاوی یک میلیون بشکه میعانات گازی بوده با در نظر گرفتن قیمت تقریبی ۶۰ دلاری نفت می‌توان گفت حداقل ۶۰ میلیون دلار ارزش آن بوده است. با این حال آنطور که روابط عمومی وزارت نفت اعلام کرده است، شرکت کره‌ای خریدار میعانات گازی که هانوا توتال نام دارد، محموله خود را بر اساس فوب (FOB) خارک از ایران خریداری کرده است. یعنی به محض اینکه محموله بارگیری شد، مسوولیت آن به عهده خریدار است و نه‌تنها هزینه حمل و نقل کالا را خریدار می‌پردازد، بلکه فروشنده هیچ ریسکی بابت کالای موجود در کشتی به عهده ندارد. با این حال از آنجا که محموله‌های نفتی معمولا بسیار بزرگ و با ارزش بوده و از سویی به‌دلیل احتمال آلودگی زیست‌محیطی ممکن است با جریمه مواجه شوند، معمولا نفتکش‌ها (محموله و بدنه) از سوی شرکت‌های بزرگ بیمه‌ای که غالبا اروپایی هستند، پوشش ریسک می‌شوند. از این رو به‌نظر می‌رسد نه‌تنها شرکت ملی نفت ایران، بلکه شرکت کره‌ای خریدار نیز بابت این حادثه دچار خسارتی نشوند. عملیات اطفای حریق نفتکش ایرانی در حالی تا لحظه تنظیم این گزارش همچنان در جریان است که مطابق تازهترین اطلاعات دریافت شده توسط کمیته ویژه بررسی این حادثه، سه مخزن از پنج مخزن نفتکش سانچی سالم هستند. حق‌شناس با اشاره به این خبر می‌گوید: ما هنوز در میانه حادثه هستیم و نمی‌توانیم از آنچه در آینده رخ می‌دهد اطمینان داشته باشیم، اما امیدواریم سه مخزنی که سالم باقی مانده‌اند دچار حریق نشوند و نفتکش ایرانی نیز که هنوز روی آب شناور است، از خسارات بیشتر در امان بماند.
به گفته عضو هیات عامل سازمان بنادر و کشتیرانی، ارزش تقریبی نفتکش‌هایی از نوع سانچی نیز چیزی حدود ۷۰ میلیون دلار است، اما با توجه به اینکه نفتکش ایرانی هنوز روی آب شناور است و غرق نشده، امیدواری نسبت به حفظ این نفتکش وجود دارد. با این حال مدیر روابط عمومی وزارت نفت گفته است، نه‌تنها محموله بلکه بدنه کشتی نیز توسط یک شرکت معتبر بیمه شده است.به گفته معاون امور دریایی سازمان بنادر و کشتیرانی، با توجه به اینکه نفتکش ایرانی تحت کلاس DNV بوده است، قطعا بیمه آن نیز با مشکلی همراه نخواهد بود. از آنجا که نفتکش ایرانی تحت اجاره شرکت کره‌ای هانوا توتال بوده است، بیمه آن نیز از سوی این شرکت انجام شده است. حق‌شناس در توضیح بیشتر می‌گوید: در چنین مواردی، چه کشتی مقصر باشد و چه نباشد، می‌تواند از پوشش بیمه‌ای خودش یا کشتی مقابل (مقصر) استفاده کند.
علت احتمالی حادثه و مقصر
کشتی ایرانی که از مدل سوئزمکس بوده، سانچی نامیده می‌شود و کمتر از ۱۰ سال از عمر آن می‌گذرد. این نفتکش که با پرچم پاناما تردد می‌کرده در همین کشور نیز به ثبت رسیده بوده است. سانچی برای شرکت برایت شیپینگ (Bright Shipping) کار می‌کرده است. سوئزمکس نیز یک اصطلاح است که برای نوعی کشتی متوسط که قابلیت عبور از کانال سوئز را دارد، به کار می‌رود. حداکثر ظرفیت این کشتی‌ها ۱۶۰ هزارتن است. محموله سانچی نیز وزنی بالغ بر ۱۳۷ هزار تن داشته است.
برخی خبرها اعلام می‌کنند که سانچی تنها نام این نفتکش ایرانی نبوده است. در واقع از آنجایی که در دوران تحریم ، برای اینکه نفتکش‌ها مورد ردیابی شرکت‌های بین‌المللی قرار نگیرد، مدام نام آنها را تغییر می‌داده‌اند. ساسان و سپید دو نام دیگری است که برای نفتکش دچار حریق شده ایرانی به کار برده می‌شد.با وجود برخی گمانه‌زنی‌ها درخصوص دلیل حادثه، اما تاکنون به‌طور قطع هیچ عاملی معرفی نشده و دلیل حادثه در دست بررسی است. معاون وزیر راه و شهرسازی، محمد راستاد، با تاکید بر اینکه هنوز عامل اصلی حادثه مشخص نیست، می‌گوید: معمولا تصادف در دریا در مسیرهای پرتردد به‌دلیل اشتباه در محاسبه مسیرها اتفاق می‌افتد. وی افزود، اما متعاقب تکمیل عملیات امداد و نجات بررسی ابعاد سانحه انجام می‌شود و سامانه ثبت تردد کشتی‌ها و سامانه شناسایی خودکار چین از حادثه رخ‌داده ارزیابی دقیقی خواهد کرد و پس از آن می‌توان نتیجه گرفت که کدام شناور مقصر حادثه بوده است.
هادی حق‌شناس، معاون امور دریایی سازمان بنادر و عضو کمیته ویژه اضطراری این حادثه نیز درخصوص چرایی رخ دادن این حادثه می‌گوید: از آنجا که نفتکش ایرانی ساخت سال ۲۰۰۸ و تحت کلاس DNV بوده است، می‌توان اطمینان داشت که به لحاظ فنی و ناوبری مشکلی نداشته است. اما نکته‌ای که حق‌شناس با توجه به سالم بودن نفتکش ایرانی به لحاظ فنی، به آن اشاره می‌کند این است که «حادثه‌ای در این سطح و برای کشتی‌هایی در این ابعاد به قدری نادر است که می‌توان آن را با برخورد دو هواپیما در آسمان مقایسه کرد.» عضو هیات عامل سازمان بنادر و کشتیرانی در ادامه می‌گوید: ما در موارد زیادی شاهد برخورد کشتی‌ها با صخره، به گل نشستن کشتی یا دچار شدن آن به توفان بوده‌ایم اما چنین برخوردی اتفاقی نادر است. با این حال حق‌شناس نیز عقیده دارد از آنجا که محل وقوع حادثه، منطقه‌ای پر رفت و آمد و مملو از کشتی‌های باربری است؛ همین مساله نیز ریسک بروز حادثه را افزایش می‌دهد.
حوادث مشابه
حادثه‌ای از جنس تصادف دریایی، برای دهمین بار است که در کمتر از دو سال گذشته برای نفتکش‌های ایرانی رخ می‌دهد. یک سوپرنفتکش ایرانی نیز در آگوست سال ۲۰۱۶ با یک کشتی کانتینری در تنگه سنگاپور برخورد کرد. اما حادثه کنونی از لحاظ ابعاد به هیچ وجه با حادثه سال ۲۰۱۶ قابل مقایسه نیست. حادثه آن زمان هیچ تلفات انسانی و آلودگی به همراه نداشت.برخورد دریایی کشتی‌ها حادثه چندان معمولی نیست. بررسی حوادث مشابه در جهان نشان می‌دهد کشتی‌های جنگی بیشترین برخورد را با دیگر کشتی‌ها داشته‌اند. به‌طور مثال، آگوست سال ۲۰۱۷ نیز یک ناوگان ارتش آمریکا در شرق تنگه مالاکا و سنگاپور با تانکر نفتکش آلنیک امسی تصادف کرده است. در پی این حادثه ۱۰ خدمه ناو آمریکایی ناپدید و پنج نفر نیز زخمی شدند. در ایران تجربه‌ای با چنین ابعادی تاکنون رخ نداده بود. فقط در دوران جنگ تحمیلی با عراق، تعداد زیادی از نفتکش‌های ایرانی هدف موشک‌های عراقی قرار گرفتند.
