49 سال پیش شوروی یک انسان در مدار زمین قرار داد

"شوروی یک انسان در مدار زمین قرار داد" این تیتر بسیاری از روزنامه‌های جهان در روز سه‌شنبه 24 دی ماه 1347 بود. در شرح این تیتر روزنامه‌ها در آن زمان نوشتند: «مسکو یونایتدپرس- دانشمندان شوروی امروز یک سفینه سرنشین دار بنام "سایوز 4 " در مدار زمین قرار داد. سرنشین این سفینه یک سرهنگ ارتش شوروی بنام «ولادیمیر شاتالف» می‌باشد.

خبرگزاری تاس بعد از ظهر امروز ضمن اعلام خبر پرتاب سفینه جدید گفت: حال سرهنگ «شاتالف» خوب است و دستگاه‌های سفینه بطور عادی کار می‌کند. دانشمندان شوروی نیز اعلام کردند که با سفینه تماس رادیوئی برقرار کرده‌اند. سایوز 4 در ساعت 9/11 دقیقه بامداد امروز بوقت تهران بوسیله یک موشک بسیار قوی در مدار زمین قرار داده شد. حداکثر ارتفاع سفینه 225 کیلومتر و حداقل آن 173 کیلومتر است و هر 88 دقیقه و 25 ثانیه یک بار به دور زمین می‌گردد. سرهنگ «شاتالف» 41 ساله است و افسر نیروی هوائی شوروی است ولی مدت 6 سال تحت تعلیمات فضائی بوده است«.

گرچه در اطلاعیه‌های کلیشه‌ای خبرگزاری رسمی شوروی صحبتی از هدف پرتاب سفینه سایوز 4 نبود اما حدس زده می شد که شوروی یک سفینه سرنشین دار دیگر در مدار زمین بفرستد تا به سایوز-4 متصل شود. این گمان روز بعد با خبر پرتاب دومین ناو سایوز با سه سرنشین قوی‌تر شد و به زودی جامه حقیقت پوشید. علاوه بر اتصال دو سفینه خبر رسید که دو نفر از فضانوردان با یک راهپیمایی از سایوز-5 خارج شده و به سایوز-4 رفته‌اند. این نخستین اتصال دو سفینه سرنشین‌دار و جابجایی فضانوردان بشمار می رفت.

عملیات اتصال دو ناو و انتقال دوفضانورد از سایوز-5 به سفینه-4 در آن زمان به قدری هیجان انگیز بود که به تیتر اول روزنامه‌ها تبدیل گردید و آنها با آب و تاب این خبرها را دنبال می‌کردند. پرواز دو سایوز سرانجام در 28 دی با فرود سایوز-5 به پایان رسید و مطبوعات نوشتند: سایوز 5 در ساعت یازده و نیم به وقت تهران در منطقه‌ای واقع در دویست کیلومتری جنوب غربی شهر کوستانائی واقع در شمال قزاقستان به زمین نشسته است.

اما واقعیت به این سادگی رخ نداد. سایوز-5 در مسیر بازگشت به زمین دچار مشکل بزرگی گردید. بخش سرنشین‌دار از قسمت مداری جدا نشد و جدا نشدن قسمت موتوری، بخش فرودی را نه تنها 180 درجه چرخاند و باعث شد با قسمت سر وارد لایه‌های جو شود که آن را دچار حرکات غیرطبیعی و ناموزون کرد. داغ کردن بخش‌هایی از سفینه که فاقد پوشش ضد حرارتی بودند خطر های جدی به بار آورد. از جمله سوختن لاستیک عایق در ورودی ناو بود که گاز سمی را در اتاقک سفینه پراکنده می‌کرد. "وولینف" فضانورد سایوز-5 دچار مشکل تنفس گردید. لاستیک عایق‌بندی دریچه می‌سوخته است و هر لحظه ممکن بود کاملاً از بین برود و در باز شود.

حتی بعضی قسمت‌های فلزی هم در حال ذوب شدن بودند. چرخش مرگ آور سفینه تا زمانی که تسمه‌های اتصال بخش فرودی و موتوری سوخت، ادامه داشت. اما حتی بعد از جدا شدن بخش موتوری، چرخش سفینه ادامه پیدا کرد. در ارتفاع 10 کیلومتری چتر نجات باز شد اما چرخش اجازه نمی‌داد چتر درست کار کند در نتیجه فرود خیلی محکم صورت گرفت و باعث شکستن دندان‌های بالای فضانورد شد.

کیهان نوردان، سایوز 4 و 5 طبق رسم آن زمان پس از بازگشت به مسکو، در خیابان مورد استقبال مردم قرار گرفتند و راهی کرملین شدند تا در مراسم رسمی، مدال بگیرند. ماشین حامل کیهان نوردان سایوز 4 و 5 در نزدیکی در ورودی کاخ کرملین هدف تیراندازی فردی قرار گرفت که می‌خواست در حقیقت "برژنف" را ترور کند اما به طور اشتباه به خودروی کیهان نوردان شلیک کرد. مدتی بعد اعلام شد که تحقیقات نشان می‌دهد شخص تیرانداز دچار اختلالات روانی است و او را به بیمارستان روانی فرستادند!!

اما این هم باز تمام ماجرا نبود و بخش پنهانی این ماموریت تنها بعد از فروپاشی شوروی افشا شد. در حالی که رسانه‌ها با تیتر "ساختمان پایگاه شوروی در فضا شروع شد" عملیات انجام شده توسط فضانوردان سایوز 4 و 5 را گامی در جهت ایجاد ایستگاه فضایی در مدار زمین می‌دانستند، واقعیت چیز دیگری بود. این پرواز در حقیقت بخشی از تمرین فضانوردان روس برای سفر به ماه به شمار می‌رفت.

در برنامه آمریکایی سفر به ماه یعنی آپولو، ناو اصلی و مه نشین از طریق دریچه‌ای به هم راه داشتند و فضانوردان می‌توانستند به مه نشین رفته و یا از آن به سفینه اصلی برگردند اما سفینه اصلی و ناو مه نشین روس‌ها بر خلاف نوع آمریکایی، تنها می‌توانستند به هم متصل شوند و فضانورد باید با راهپیمایی خود را از یک سفینه به دیگری برساند. به همین دلیل تمرین چنین عملیاتی لازم بود. کاری که باید گروهی از فضانوردان روس در جریان پرواز شکست خورده سایوز-1 انجام می دادند و میسر نشد.

به هر حال روس‌ها در مسیر سفر به ماه با مشکل سخت افزاری مواجه شدند و موشک بالا برنده آنها که به اختصار "ان-1 " نامیده می‌شد نتوانست از پس آزمایش‌ها رو سفید بیرون آید و تمامی پرتاب‌های آن با انفجار و سقوط مواجه گردید و بالاخره آنها را وادار کرد به کلی از فرستادن انسان به ماه صرفه نظر کنند چون دیگر حریف کاملا پیش افتاده بود. اما روس‌ها با مانور ماهرانه در دو طرح موازی فرستادن کاوشگران بدون سرنشین برای آوردن خاک از ماه و پرتاب ایستگاه مداری وانمود کردند اصولا برنامه‌ای برای فرستادن انسان به ماه را نداشته‌اند!

ولی در هر صورت، پرواز سایوزهای 4 و 5 و آنچه انجام دادند به عنوان برگ مهمی در تاریخ فضانوردی به ثبت رسیده و این تجربه توانست در انجام برنامه‌های فضایی بعدی روسیه کمک موثری باشد.