عبرت ونزوئلایی پوپولیسم نفتی

سارا مالکی | در کنار دلایل مختلفی که قیمت طلای سیاه را به بالای ۶۵ دلار بر بشکه رسانده است؛ نمی‌توان از کاهش چشمگیر تولید نفت ونزوئلا چشم‌پوشی کرد. تولید نفت این کشور عضو اوپک در کل سال ۲۰۱۷ با افتی ۱۳ درصدی همراه بوده که بیشترین میزان آن در ماه‌های آخر سال گذشته رخ داده است.

نگاهی به آمارهای منتشر شده از سوی اوپک نشان می‌دهد تنها در سه ماه گذشته، تولید نفت ونزوئلا ‌ ۲۳۰ هزار بشکه در روز کاهش داشته و در ژانویه به روزانه ۶/ ۱ میلیون بشکه رسیده است. این میزان پایین‌ترین سطح در ۲۸ سال گذشته برآورد می‌شود.

افت بی‌سابقه تولید نفت در ونزوئلا به‌عنوان کشوری که با مشکلات اقتصادی بی‌شمار دست و پنجه نرم می‌کند اگرچه واقعیتی تلخ است؛ اما آثار آن برای فعالان بازار نفت و اوپک دستاوردی سودآور به شمار می‌رود. از همین رو، حالا میزان تولید نفت ونزوئلا در کنار عواملی همچون توافق کاهش تولید اوپک و ریسک‌های ژئوپلیتیک، از سوی فعالان بازار رصد می‌شود.

روند نزولی تولید نفت در این کشور عضو اوپک در حالی همچنان ادامه دارد که به تازگی نیکلاس مادورو، رئیس‌جمهور ونزوئلا به مردم این کشور قول داده است ۷۰ درصد از کاهش تولید را در سال ۲۰۱۸ جبران کند. مادورو زمان و برنامه‌ای مشخص برای چگونگی جلوگیری از افت تولید اعلام نکرده اما آنچه واضح است در اولین ماه سال ۲۰۱۸ ونزوئلا با کاهش تولید ۴۷ هزار بشکه‌ نفت خام در روز مواجه بوده و کل تولیداتش به ۶/ ۱ میلیون بشکه در روز رسیده است.

این میزان کاهش تولید بسیار کمتر از سطحی ا‌ست که به‌عنوان سهمیه تولید در توافق اوپک برای این کشور در نظر گرفته شده است. ونزوئلا که به علت مشکلات بی‌شمار اقتصادی به درآمد نفتی بیشتر نیاز دارد؛ از زمان آغاز گفت‌وگوها برای شکل دادن به توافق کاهش تولید تلاش بسیاری برای به ثمر نشاندن مذاکرات توافق از خود نشان داد.تولید نفت ونزوئلا در حالی به کمترین سطح در سه دهه گذشته رسیده که بر اساس گزارش‌ اوپک، این کشور در سال ۲۰۱۶ میلادی به‌طور میانگین روزانه ۱۵۴/ ۲ میلیون بشکه نفت تولید می‌کرده است.

بالاترین میزان تولید نفت این کشور آمریکای شمالی که بزرگ‌ترین منابع نفتی دنیا را در دل خود دارد؛ در سال ۱۹۹۸ رقم خورد. یعنی زمانی که تولید نفت این کشور به ۵/ ۳ میلیون بشکه در روز می‌رسید و هوگو چاوز نیز به‌عنوان رئیس‌جمهور، قدرت را در دست گرفته بود.

دومینوی افت تولید
می‌توان گفت مشکلات صنعت نفت ونزوئلا از همان سال ادامه دارد. تولید نفت این کشور همزمان با روی کار آمدن چاوز با افت همراه شد. رئیس‌جمهور جدید ۱۹ هزار کارمند شرکت ملی نفت این کشور را اخراج کرد تا کارمندان وفادار به دولت را روی کار بیاورد. این اخراج گسترده در حالی منجر به خروج حجم انبوهی از تجربه از شرکت ملی نفت ونزوئلا شد که پس از آن نیز اتخاذ سیاست‌های نادرست، کاهش سرمایه‌گذاری در توسعه میدان‌های نفتی و خروج سرمایه‌گذاران خارجی از صنعت نفت این کشور را در پی داشت.

در واقع تولید نفت ونزوئلا که پس از روی کار آمدن چاوز با افت همراه شده بود، اوایل سال ۲۰۰۵ و با رشد قیمت‌ها تقویت شد. با این حال دلارهای نفتی بیش از آنکه به توسعه میادین نفتی ونزوئلا اختصاص پیدا کند، صرف دست یافتن به اهداف پوپولیستی چاوز، همچون ریشه‌کن کردن فقر شد. این نخستین اشتباه بود.

دومین اشتباه نفتی ونزوئلا در سال ۲۰۰۷ و با افزایش چشمگیر درآمدهای نفتی این کشور رخ داد. در این سال دولت ونزوئلا از شرکت‌های بین‌المللی حاضر در میادین نفتی این کشور خواست که سهم خود را به حداقل برسانند و کنترل پروژه‌ها در سطحی بیشتر به PDVSA سپرده شود.

برخی شرکت‌ها مانند توتال، استات اویل، شورون و بی‌پی با این پیشنهاد موافقت کردند و اکسون موبیل و کونوکو فیلیپس شرکت‌هایی بودند که زیر بار این درخواست نرفتند. می‌توان گفت همین اقدام و ریزش قیمتی که در سال ۲۰۰۸ رقم خورد، سرآغاز زیان‌های پی‌درپی شرکت ملی نفت ونزوئلا بود؛ شرکتی که می‌خواست تمام پروژه‌ها را خود اجرایی کند. نکته کلیدی نیز در همین جا است. دولت ونزوئلا تنها رشد قیمت نفت و سودهای کلانش را در برنامه‌هایش دیده بود و تصوری از ریزش قیمت‌ها نداشت.

آرزوهای بر باد رفته
افت تولید نفت ونزوئلا در حالی روز به روز با شدت ادامه دارد که کشوری مانند عراق، پایبندی چندانی به توافق کاهش تولید ندارد و حتی تولیداتش را با رشد همراه کرده است. در چنین شرایطی نیک باتلر، ستون‌نویس فایننشال تایمز این سوال را مطرح می‌کند که آیا کاهش تولید از سوی ونزوئلا ادامه خواهد یافت یا در سطوح فعلی تثبیت می‌شود؟

اهمیت این سوال در این نکته نهفته است که پایبندی بیش‌ از اندازه و البته ناخواسته ونزوئلا به کاهش تولید، در اجرای موفق توافق اثرگذار بوده و می‌توان گفت این کشور، بار اعضای متخلف را بر دوش گرفته است.در شرایط طبیعی، ونزوئلا باید یکی از ثروتمندترین کشورهای دنیا باشد.

منابع نفتی اثبات شده این کشور بیش از ۳۰۰ میلیارد بشکه تخمین زده می‌شود. این منابع جدا از دیگر منابع طبیعی کشوری است که ۳۰ میلیون نفر جمعیت دارد. باتلر با اشاره به منابع طبیعی غنی در ونزوئلا و صنعت این کشور با پشتوانه‌ای ۸۰ ساله؛ عقیده دارد که جمهوری بولیوار می‌توانست بازاری امن و پر‌بازده برای عرضه نفت و مهارت‌های صنعتی در منطقه باشد.

در عوض این کشور حالا در آستانه ورشکستگی قرار دارد. در چنین شرایطی دولت ونزوئلا با معرفی یک ارز دیجیتالی با نام «پترو» با پشتوانه ۳/ ۵ میلیارد بشکه نفت به ارزش ۲۶۷ میلیارد دلار؛ تصمیم گرفته به جنگ تورم چهار رقمی و تحریم‌هایی برود که آمریکا علیه این کشور اعمال کرده است. این اقدام اگرچه از تلاش برای حفظ شرایط اقتصادی ونزوئلا حکایت دارد، اما بیش از آن مهر تاییدی بر پایان دوران پول ملی این کشور و اعترافی تلخ به وابستگی یک کشور به نفت است.

ارزش پول ونزوئلا در مقابل دلار در هفته‌های اخیر تا ۹۷ درصد کاهش یافته است و دولت ونزوئلا امیدوار است با انتشار این ارز رمزگذاری شده بتواند تا حد زیادی از فشارهای اقتصادی این کشور بکاهد. اما شاید انتشار این ارز رمزگذاری شده نیز نتواند مسیری برای رهایی دولت ونزوئلا از مشکلات بی‌شمار اقتصادی بگشاید.

نخستین الزام انتشار چنین پولی وجود «اعتماد» است اما این مولفه در سطح داخلی و بین‌المللی نسبت به دولت نیکلاس مادورو بسیار ضعیف است یا اصلا وجود ندارد. در عین حال بسیاری از کشورها از جمله برخی کشورهای اروپایی در رابطه با استفاده از ارزهای رمزنگاری شده (مانند بیت‌کوین که ایده اولیه پترو است) در مبادلات پولی و مالی شک و تردید دارند و به مردم و سرمایه‌گذاران نسبت به مبادله با ارزهای این چنینی هشدار می‌دهند.به این ترتیب مشخص نیست آیا پول دیجیتالی که پشتوانه آن بشکه‌های نفت است؛ می‌تواند به کاهش تورم ۴ هزار درصدی این کشور کمکی کند یا خیر. به گزارش رویترز، این نرخ تورم بر اساس تخمین‌‌های غیررسمی ارزیابی شده زیرا دولت ونزوئلا انتشار داده‌های تورمی را متوقف کرده است.

آینده تولید نفت در ونزوئلا
مشکلات ونزوئلا تمامی ندارد. در سال گذشته صدها نفر در این کشور تحت عنوان آنچه «خشونت» عنوان می‌شود، کشته شده‌اند. تعداد آوارگان و مهاجران ونزوئلایی نیز به ۴ میلیون نفر رسیده است. این نقطه از کره زمین به واسطه داشتن بیشترین منابع نفتی در دنیا به جای آنکه محل افزایش برداشت نفت خام باشد؛ حالا به پایگاهی جهانی برای معاملات مواد مخدر تبدیل شده است. می‌توان گفت ونزوئلا نمونه بارز کشوری است که با تکیه به دلارهای نفتی، مسیر عدالت را اشتباه طی کرد. دلارهای نفتی نه تنها نتوانستند سایه فقر را از سر این کشور آمریکای لاتین بردارند، بلکه در صنعت نفت این کشور نیز به درستی هزینه نشدند.

در حال حاضر از جمله دلایلی که برای کاهش مداوم تولید نفت در ونزوئلا ذکر می‌شود؛ قدیمی و فرسوده بودن تاسیسات صنعت نفت این کشور و کمبود سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های افزایش تولید است. این دو خلأ بزرگ در حالی وجود دارد که در سال‌های طلایی قیمت نفتی، پول فروش طلای سیاه تماما برای اهداف سیاسی هوگو چاوز، رئیس‌جمهور پیشین ونزوئلا صرف و از ورود آن به صنعت نفت برای توسعه تولید غفلت شد.

بعد از سال ۲۰۱۴ که قیمت نفت سقوط کرد، نه تنها سرمایه‌گذاری برای توسعه تولید در صنعت نفت ونزوئلا ممکن نشد، بلکه شرکت ملی نفت این کشور (PDVSA) با سیل بدهی‌های خارجی و خروج متخصصان و اعتصابات کارگری مواجه شد که نتیجه آنها چیزی نبود جز کاهش مداوم تولید، آن هم در دورانی که قیمت نفت روز به روز رو به افول بود.این حقیقتی تلخ است. اما تمام مشکلاتی که ونزوئلا امروز با آنها دست و پنجه نرم می‌کند و ماه‌ها است در شرکت ملی نفت این کشور افت تولید را به همراه داشته، به نفع بازار جهانی نفت تمام شده است. در حال حاضر نگاه‌ معامله‌گران بازار در کنار دیگر عوامل بنیادین بازار، به وضعیت تولید نفت در ونزوئلا و پیش‌بینی آینده آن دوخته شده است.

روند سقوط تولید نفت ونزوئلا طی شش ماه گذشته با سرعت بیشتری همراه شده است. در حال حاضر شرکت دولتی نفت ونزوئلا (PDVSA) غرق در بدهی‌‌هایی سنگین است که با در نظر گرفتن وام‌های دریافتی، اوراق قرضه منتشر شده و... بدهی‌اش حدود ۵۶ میلیارد دلار برآورد می‌شود. دامنه بدهی‌های ونزوئلا از شرکت‌های بین‌المللی نفتی آغاز می‌شود و به چین، روسیه و کوبا که زمانی متحد نزدیک این کشور بود می‌رسد.

شلومبرژر یکی از شرکت‌های خدمات بین‌المللی نفت است که در ماه گذشته نتوانست صورتحساب‌هایی به مبلغ ۹۳۸ میلیون دلار را که از شرکت ملی نفت ونزوئلا طلب داشت نقد کند. در عین حال کوبا که روزگاری از نزدیک‌ترین یاران ونزوئلا بود، در روزهای سخت این کشور از طلب‌های خود نگذشته و کنترل یک پالایشگاه محلی را برای جبران بدهی‌های خود در دست گرفته است.

به نظر می‌رسد چین و روسیه نیز که با وام‌های خود از دولت ونزوئلا حمایت می‌کنند؛ بیش از آنکه به پرداخت وام‌های جدید به دولت مادورو علاقه‌مند باشند، به دنبال دریافت مطالبات قبلی هستند. این دو کشور معمولا در ازای پرداخت وام‌های نقدی، نفت دریافت می‌کنند. اما استفاده دولت مادورو از نفت به‌عنوان ابزاری برای پرداخت بدهی‌‌ها نیز هم‌اکنون با چالش‌هایی جدی همراه است زیرا در حال حاضر تولید روزانه نفت خام در ونزوئلا به کمترین سطوح از زمان هوگو چاوز، رئیس‌جمهور پیشین این کشور رسیده است.

تولیدات ونزوئلا افت بیشتری خواهد داشت؟‌
اما با توجه به شرایطی که حالا ونزوئلا با آن درگیر است، این سوال مطرح می‌شود که تولید روزانه نفت در این کشور با سقوط بیشتری نیز همراه خواهد شد؟در تئوری، ونزوئلا ظرفیت تولید حداقل ۴/ ۲میلیون بشکه نفت خام در روز از میدان‌های فعلی را دارد اما این میزان تولید بدون سرمایه‌گذاری جدید، محقق نخواهد شد. شرایط سرمایه‌گذاری در صنعت نفت ونزوئلا در حال حاضر فراهم نیست و به نظر می‌رسد با انتصاب مدیرعامل جدید که فردی نظامی و ناآشنا به صنعت نفت است، در آینده‌ای کوتاه نیز چنین اتفاقی رخ ندهد.

در کنار این موضوع،‌ حجم بالای بدهی‌های PDVSAو تحریم‌های کشورهای اروپایی و آمریکایی نیز در جلوگیری از ورود سرمایه به صنعت نفت ونزوئلا اثرگذار است. همه این عوامل باعث شده است شرکت‌های بین‌المللی که توان سرمایه‌گذاری در صنعت نفت ونزوئلا را دارند از این کشور فاصله بگیرند. این در حالی است که سیل مهاجرت‌ها به خارج از کشور، خروج تعداد زیادی از متخصصان صنعت نفت این کشور را در پی داشته است.

بنابراین تولید نفت در این کشور در حال حاضر، بیش از هر زمان دیگری در وضعیتی شکننده به سر می‌برد. با انتصاب ژنرال مانوئل کوئدوو به‌عنوان مدیرعامل شرکت دولتی نفت ونزوئلا، دولت مادورو عملا نشان داد که حوزه نفت در این کشور تا آنجایی سیاسی شده است که برای حفظ دولت، سکان اداره صنعت نفت به دست نظامیان سپرده می‌شود.

از نگاه تحلیلگران، تغییر رژیم در ونزوئلا در حالی می‌تواند یکی از راهکارهای نجات این کشور باشد که به نظر می‌رسد به علت تمایل نداشتن آمریکا به دخالت مستقیم در مسائل داخلی این کشور و حمایت نظامیان از دولت مادورو، این سناریو نیز امکان تحقق نداشته باشد.از همین رو، نیک باتلر عقیده دارد، بعید به نظر می‌رسد در چنین شرایطی هیچ وام اضطراری از سوی سازمان‌هایی چون صندوق بین‌المللی پول یا دیگر ارگان‌ها به این کشور تعلق گیرد.

از نگاه ستون‌نویس فایننشال تایمز، با تداوم روند فعلی در ونزوئلا، تولید نفت این کشور نزولی باقی خواهد ماند و در سال ۲۰۱۸ می‌تواند با کاهش بیشتری نیز همراه شود. وضعیت ونزوئلا یک فاجعه عمیق است، اما برای بازار نفت و به ویژه اوپک، کاهش مداوم تولید از سوی یکی از مهم‌ترین تولیدکنندگان نفت خام که خارج از خاورمیانه قرار دارد، منبع نجات خواهد بود.