کارنامه سریال‌های تلویزیون در سال ۹۶

با نزدیک شدن به پایان سال حرف و حدیث‌ها درباره کارنامه تلویزیون در سال ۹۶ هم اوج گرفته است. درحالی‌که عبدالعلی علی عسگری، رئیس سازمان صداوسیما هفته گذشته در مراسم اختتامیه جشنواره تولیدات تلویزیونی گفت که تلویزیون در ایران ۸۵ درصد مخاطب دارد، بسیاری از رسانه‌ها و کارشناسان حوزه‌های مختلف در آمار او تردید و تشکیک کردند و گزارش‌های متعدد و مفصلی درباره این آمار جنجالی در رسانه‌ها منتشر شد.

بررسی این گزارش‌ها نشان می‌دهد که تلویزیون منطقا باید با کاهش مخاطب مواجه شده باشد. چنانچه در ادامه گزارش خواهید خواند، تلویزیون در سال ۹۶ به‌ویژه در تولید و پخش سریال‌های مناسبتی و غیرمناسبتی رویکردهایی را در پیش گرفته است که طبق تجربه، چندان به مذاق مخاطبان این رسانه بزرگ خوش نمی‌آید. یکی از مهم‌ترین این رویکردها کاهش محسوس سریال‌های کمدی است. در یک‌سال گذشته بیش از ۳۰ سریال جدید در شبکه‌های یک، دو، سه و پنج تلویزیون روی آنتن رفته که کمتر از ۱۰ سریال از آنها کمدی یا طنزآلود بوده است.

کاهش طنزهای تلویزیونی
مخاطبان آثار نمایشی در یکی، دو سال گذشته نشان‌ داده‌اند که استقبال قابل توجهی از آثار طنز می‌کنند. امسال در بازار سینما تنها هفت فیلم کمدی توانستند بیش از ۱۰۰ میلیارد تومان فروش داشته باشند. این رکورد قابل توجه به خوبی نشان‌دهنده ذائقه مخاطب ایرانی است.

نکته قابل توجه این است که بدانیم مجموع فروش سینمای ایران تا امروز رقمی نزدیک به ۱۸۰ میلیارد تومان و حاصل اکران حدود ۸۰ فیلم بوده است. در واقع تنها هفت فیلم کمدی بیش از ۱۰۰ میلیارد تومان فروش دا‌شته‌اند و بیش از ۷۰ فیلم دیگر در مجموع کمتر از ۸۰ میلیارد تومان فروش داشته‌اند. جالب آنکه از این ۷۰ فیلم هم تعداد قابل توجهی کمدی بوده‌اند. حالا با این مقدمه می‌توانیم درباره میزان استقبال از سریال‌های تلویزیونی نیز بحث کنیم. خبرگزاری خبرآنلاین در گزارشی که روز گذشته منتشر کرد، اطلاع داد که چهار شبکه یک، دو، سه و پنج تلویزیون در سال ۹۶ از تولید و پخش سریال‌های کمدی فاصله گرفته‌اند.

در سال گذشته شبکه یک سیما در نوروز ۹۶ با سریال «علی البدل» ساخته سیروس مقدم کنداکتور سریال‌های سال ۹۶ خود را آغاز کرد. این سریال البته هیچ وقت نتوانست موفقیتی را که قسمت‌های مختلف «پایتخت» به دست آورد، کسب کند؛ اما با این حال طرفداران خودش را به لحاظ مضمونی که داشت پیدا کرد دیگر سریال‌های این شبکه تلویزیونی عمدتا مناسبتی و غیرکمدی بودند و البته استقبال چندانی هم از آنها نشد.

سریال‌هایی همچون «دیوار شیشه‌ای»، «زیر پای مادر»، فصل دوم سریال «پرستاران»، «گسل»، «پرواز در ارتفاع صفر» که ویژه هفته دفاع مقدس بود، «زیباشهر»، «محکومین»، «ستارخان» که به مناسبت دهه فجر پخش شد و «رنج پنهان» که بیشتر آنها حال و هوایی اجتماعی داشتند و قصه بسیاری از آنها معضلات روز جامعه را به تصویر می‌کشید. برخلاف سریال نوروزی این شبکه که حال و هوایی طنز داشت در طول سال کمتر مجموعه طنزی روی آنتن این شبکه رفت.

در شبکه دوم سیما نیز کلید پخش سریال‌های جدید از نوروز ۹۶ و با سریال «زعفرانی» به کارگردانی حامد محمدی‌زاده زده شد. سریالی که از حضور بازیگران مطرحی چون مهدی هاشمی، ستاره اسکندری، مهران احمدی و... بهره برده بود و مضمونی خانوادگی داشت.

«هشت و نیم دقیقه»، «محله گل و بلبل ۲»که برای گروه سنی کودک و نوجوان ساخته شده بود و حضور عموپورنگ در آن نیز باعث شده بود میان بچه‌ها جایگاه ویژه‌ای پیدا کند، «گمشدگان»، « شکوه یک زندگی»، «نوار زرد» که سریال مناسبتی هفته نیروی انتظامی بود و داستانی پلیسی را روایت می‌کرد، «سایه‌بان» کاری از برادران محمودی که در زمان پخش مورد توجه قرار گرفت و بازیگرانش نیز به واسطه بازی‌های خوبشان بیش از پیش مطرح شدند و «هست و نیست» از سریال‌های شبکه دو بودند که در طول ۱۱ ماه گذشته در فواصل مختلف پخش شدند.

پخش سریال‌های مناسبتی در ایام مختلف در این شبکه باعث شد تا شبکه دو نسبت به گذشته فعالیت جدی‌تری داشته باشد و در نظر مخاطبان پرکار و فعال‌تر از قبل به نظر بیاید.

شبکه سه نیز‌ «دیوار به دیوار» را که یک سریال کمدی بود، ‌در نوروز ۹۶ کلید زد. سریالی که بسیار مورد توجه قرار گرفت و شاید همین موفقیت باعث شد تا سامان مقدم و گروهش تصمیم به ساخت سری دوم آن نیز بگیرند. شبکه سه اندکی پس از نوروز پخش سریال‌های جدید را آغاز کرد و در طول این مدت مجموعه‌های «چرخ و فلک»، «روزهای بهتر (مجموعه اپیزودیک)، «عمودی‌ها»، «عقیق»، «پنچری» فصل دوم سریال «لیسانسه‌ها» و سریال «آنام» را که در حال حاضر در حال پخش است روانه آنتن کرد، البته شبکه سوم سیما طبق یک سنت دیرینه بیش از دیگر شبکه‌ها سریال کمدی پخش کرد و تعداد سریال‌های کمدی‌اش را در سال ۹۶ به چهار رساند.

شبکه پنج سیما هم چند سالی است که اغلب سریال‌های قدیمی را بازپخش می‌کند. البته پخش سریال‌های خارجی نیز در این شبکه جایگاه ویژه‌ای دارد. اما ۵ سریال جدید «هوش سیاه ۲»، «در جست‌وجوی آرامش»، «لژیونر»، «سفر در خانه» و «افسانه هزار پایان» مجموعه‌هایی بودند که مخاطبان را پای تماشای شبکه پنج نشاندند. با این حال اما شبکه پنج سهم کمتری از سریال‌هایی را که در سال ۹۶ از تلویزیون پخش شدند، به خود اختصاص داده است و در تولید و پخش سریال‌های کمدی هم طبق روال چند سال گذشته کمتر فعال بوده است.

یک حساب سرانگشتی
با توجه به ذائقه اثبات‌شده مخاطبان ایرانی در استقبال از کمدی‌ها آیا می‌توان انتظار داشت که با توجه به کاهش تولیدات کمدی تلویزیون در مجموعه‌های نمایشی، تعداد مخاطبان این رسانه به ۸۵ درصد رسیده باشد؟ این پرسشی است که باید با دقت بیشتری بررسی شود. اما همچنان‌که می‌دانیم پربیننده‌ترین برنامه‌های تلویزیون نیز برنامه‌های کمدی مانند خندوانه و دورهمی است.

شاید به‌دلیل همین تخمین‌ها و ذهنیت‌ها است که باورپذیری آمار اعلام‌شده از سوی رئیس صدا وسیما دشوار است. سایت خبری عصر ایران نیز با تکیه بر همین نکته در نقدی بر آمار اعلام شده از سوی علی عسکری نوشت: در دهه ۶۰ فردای پخش یک سریال و معمولا سه‌شنبه‌ها اکثر مردم درباره داستان دیشب صحبت می‌کردند؛ اما حالا خیلی‌ها نمی‌دانند نام یک سریال چیست و با این وصف چگونه می‌توان باور کرد ۸۵ درصد می‌بینند؟ شاید گفته شود در دهه ۶۰ ابتدا دو کانال بیشتر نبود و بعدا شد سه کانال و به خاطر همین، هم‌پوشانی بیشتر بود.

درحالی‌که اکنون کانال‌ها متعدد شده‌اند. این سخن نادرست نیست؛ اما از گفت‌وگوهای مردم پیداست که درباره چه برنامه‌هایی صحبت می‌کنند.