اردوگاه‌های لهستانی‌ها در ایران

لهستانی‌هایی که وارد ایران می‌شدند، در سکونتگاه‌هایی اسکان می‌یافتند که در حقیقت اردوگاه‌های آن‌ها بود. این سکونتگاه‌ها، محل تامین مایحتاج و گذران امور روزمره آن‌ها به‌شمار می‌رفت.

ازآنجا که بندر انزلی نخستین توقفگاه آوارگان لهستانی در بدو ورود به ایران بود، نخستین اردوگاه‌های آن‌ها در این شهر برقرار شد و روزانه هزاران آواره لهستانی از شوروی وارد این اردوگاه می‌شدند. وارد شدن عده زیادی از آوارگان لهستانی از بندر انزلی به سوی مرکز و داخل کشور به‌خصوص تهران، باعث شده بود تا اردوگاه‌هایی برای اسکان موقت آن‌ها در محل‌های مختلف این شهر دایر شود.

دوشان‌تپه، یوسف‌آباد، سرخ حصار و محوطه دانشکده فنی هواپیمایی از سکونتگاه‌های موقت آن‌ها در تهران بود. سرخ حصار محل نگهداری پیرزنان و پیرمردان به‌شمار می‌رفت و یوسف‌آباد محل نگهداری سه هزار کودک بود. پرورشگاهی نیز از سوی دربار شاهنشاهی برای نگهداری کودکان و بیمارستانی پانصد تختخوابی برای معالجه بیماران از سوی وزارت کشور درنظر گرفته شده بود.

به علت استمرار ورود لهستانی‌ها از انزلی به تهران و به تبع آن، ازدحام جمعیت و کمبود جا در اردوگاه‌ها و نیز کمبود خواربار و شیوع بیماری‌های خاص در بین آوارگان، عده زیادی از آن‌ها به اردوگاه‌های موقت در اراک و کرج منتقل شدند تا در آنجا معالجه و پرستاری بشوند.

علاوه‌بر انزلی و تهران اردوگاه‌هایی در شهر‌های قزوین، همدان، خرمشهر، اهواز، اصفهان و مشهد ایجاد شد. اردوگاه‌های آن‌ها در قزوین در قسمت غربی شهر قرار داشت. ظاهرا ازآنجا که عده زیادی از لهستانی‌های ساکن قزوین و تهران اعم از زن و کودک و تعداد زیادی سرباز به همدان نیز انتقال یافته بودند، در این شهر نیز سکونتگاه‌هایی داشتند.

به احتمال زیاد سربازانی که از طرف تهران و قزوین به همدان حرکت می‌کردند از آنجا به قصد جنگ علیه متحدین به عراق و آفریقای جنوبی می‌رفتند.

علاوه‌بر همدان، اهواز و خرمشهر نیز جزو شهر‌هایی بودند که اردوگاه‌های موقت از لهستانی‌ها در آن‌ها برقرار بود، زیرا بسیاری از لهستانی‌های ساکن تهران به‌خصوص تعداد زیادی سرباز با انتقال به این شهر‌ها از طریق راه‌آهن تهران به بندر امام خمینی، از طریق کشتی به قصد جنگ علیه متحدین به عراق و آفریقای جنوبی و هند رهسپار می‌شدند. اردوگاه لهستانی‌ها در مشهد، محل اقامت کودکان و زنانی بود که از طریق مرز عشق‌آباد وارد این شهر شده بودند.

سکونتگاه آن‌ها به شکل عمارتی بزرگ و عالی بود که از طرف استانداری به آن‌ها تقدیم شده بود و به همین علت کارل بادر، وزیر مختار لهستان در ایران، طی نامه‌ای از وی تشکر و قدردانی کرد. اردوگاه لهستانی‌ها در اصفهان در منطقه جلفا قرار داشت که بیشتر ساکنان آن را کودکان تشکیل می‌دادند.

درنهایت، می‌توان گفت: مهم‌ترین مدرکی که وجود اردوگاه‌های موقت لهستانی‌ها را در ایران به اثبات می‌رساند، بقایای گورستان‌هایی از نظامی‌ها و غیرنظامی‌های آن‌ها در این شهرهاست، به طوری که گورستان‌هایی از لهستانی‌ها در شهر‌های تهران، انزلی، قزوین، اصفهان، مشهد، خرمشهر و اهواز موجود است.

منبع: محسن بهشتی‌سرشت، محمد محمدپور و غلامرضا یوسفی، «تبعات اجتماعی اسکان مهاجران لهستانی در ایران»، فصلنامه گنجینه اسناد، ۱۳۹۲