نخستین نشانه‌های حذف ارز مسافرتی

سازمان گردشگری گرجستان گزارش آماری میزان سفر‌های توریستی به این کشور در ماه آگوست را منتشر کرد و به‌موجب آن ایرانیان با ثبت ۳۵ هزار و ۵۷۱ ورود، در رتبه پنجم مبادی برتر گردشگران این کشور قرار گرفتند؛ رقمی که نخستین داده آماری قابل استناد از حجم سفر‌های خروجی ایرانیان به یک مقصد پس از اصلاح سیاست‌های ارزی کشور در تابستان و حذف سهمیه ارز مسافرتی است. هرچند در ماه آگوست تعداد سفر‌های توریستی گردشگران ایرانی به گرجستان در مقایسه با ماه پیش از آن دچار افت چشمگیری نشده، اما با قرار دادن این عدد در کنار ارقام مربوط به سفر گردشگران کشور به گرجستان در چند ماه ابتدایی سال ۲۰۱۸ و مقایسه ماه‌به‌ماه میزان سفر‌ها با سال ۲۰۱۷ و همچنین استقبالی که از مقاصد گردشگری دورتر ذیل سیاست ارز مسافرتی توسط گردشگران ایرانی شد، تکه‌های پازلی تکمیل می‌شود که نشان از انعکاس شدید سیاست‌های ارزی کشور بر میزان سفر‌های خروجی ایرانیان دارد.

گرجستان که در سال ۱۳۹۲ نظام لغو روادید با ایران را به‌طور یک‌طرفه متوقف کرده بود، آن را مجددا از ۱۵ فوریه ۲۰۱۶ برای اتباع ایرانی که قصد سفر تفریحی به این کشور داشتند، احیا کرد؛ سیاستی که به‌موجب آن گرجستان به یکی از مقاصد محبوب سفر ایرانیان تبدیل شد و با ثبت ۲۸۲ هزار و ۵۴۹ سفر در سال ۲۰۱۷ که از رشدی ۵/ ۱۱۷ درصدی نسبت به سال ۲۰۱۶ حکایت می‌کرد، گرجستان پنجمین مقصد پرطرفدار گردشگران ایرانی شد؛ افزایش چشمگیری که به‌باور کارشناسان نتیجه مستقیم سیاست لغو روادید بوده است. صاحب‌نظران بر این باور هستند که حضور پرتعداد گردشگران ایرانی در گرجستان طی مدت اخیر، عواید قابل توجهی برای صنعت گردشگری گرجستان داشته، اما در مقابل صنعت توریسم ایران نتوانسته از این فرصت بهره کافی ببرد و شکاف موجود در تراز گردشگری دو کشور نشان می‌دهد میزان سفر اتباع گرجستان به ایران قابل‌مقایسه با روند معکوس آن و همچنین قابل مقایسه با ظرفیت‌ها و ذخایر و جاذبه‌های گردشگری ایران نیست.

کارشناسان علت اصلی این امر را قیمت غیرواقعی ارز برای مقطعی طولانی‌مدت می‌دانند که به‌موجب آن دولت با دخالت در بازار سال‌ها موجب ایجاد فاصله قیمت ارز با قیمت تعادلی آن شده بود و به‌موجب این دخالت، سفر به مقاصد گردشگری خارجی که از زیرساخت‌های توریستی مجهزتری نیز نسبت به ایران برخوردار بودند، به شکلی کاذب ارزان‌تر بود؛ آن هم درشرایطی که یک مقایسه ساده می‌توانست نشان دهد که این مقاصد خارجی چه میزان جذاب‌تر و بهینه‌تر از سفر به بسیاری از نقاط توریستی کشور همچون سواحل جنوبی کشور هستند. اما اکنون صاحب‌نظران تاکید دارند با حقیقی‌تر شدن نرخ ارز و ارزان شدن سفر به ایران برای اتباع گرجستانی، می‌توان شکاف موجود در تراز گردشگری ایران و گرجستان را کمتر کرد و با بازاریابی مناسب و توسعه زیرساخت‌های داخلی، به میزانی گسترده‌تر پذیرای گردشگران این کشور بود.
گردشگری گرجی‌ها در آگوست

در آگوست سال ۲۰۱۸، یک میلیون و ۴۰ هزار و ۵۴۴ گردشگر از سراسر جهان به گرجستان سفر کردند و در مقایسه با سال ۲۰۱۷ که این رقم به‌میزان ۹۴۰ هزار و ۱۲۹ نفر بوده، ۷/ ۱۰ درصد رشد حاصل شده است. در این میان، گردشگران روسی با ثبت ۲۲۷ هزار و ۱۱۴ ورود برترین مبدا گردشگران ورودی به گرجستان بوده‌اند. در رده دوم و سوم این فهرست کشور‌های جمهوری‌آذربایجان و ارمنستان قرار دارند که در ماه آگوست هرکدام به‌ترتیب ۲۰۰ هزار و ۴۵۴ و ۱۸۳ هزار و ۵۰۰ مسافر راهی گرجستان کرده‌اند. اما پس از ترکیه که در این بازه یک‌ماهه ۱۴۴ هزار و ۹۱۷ گردشگر روانه این کشور کرده، جامعه گردشگران ایرانی در رتبه پنجم قرار دارد که تعداد ۳۵ هزار و ۵۷۱ سفر را به‌ثبت رسانده‌اند؛ رقمی که در مقایسه با میزان سفر‌ها در آگوست ۲۰۱۷ که حضور گردشگران ایرانی در این کشور رکوردشکن شده بوده، حاکی از افتی قابل توجه است.

به این ترتیب و در مجموع ۸ماهه نخست سال ۲۰۱۸، تعداد ۴ میلیون و ۸۸۳ هزار و ۵۸۰ گردشگر از سراسر جهان به گرجستان سفر کرده‌اند که در مقایسه با بازه زمانی مشابه در سال ۲۰۱۷، به‌میزان ۱/ ۱۴ درصد رشد در تعداد سفر‌های توریستی ورودی به گرجستان ثبت شده است. از این تعداد، ۲۱۵ هزار و ۲۰ نفر گردشگران ایرانی بوده‌اند که به‌ترتیب پس از جمهوری‌آذربایجان، روسیه، ارمنستان و ترکیه، رتبه پنجم را به‌خود اختصاص داده‌اند.

اثر لغو روادید
بررسی ماه‌به‌ماه میزان سفر ایرانیان به گرجستان طی سال‌های اخیر، به‌روشنی اثر احیای سیاست لغو روادید بر رشد مثبت ورود گردشگران ایرانی به گرجستان را نشان می‌دهد. ایران و گرجستان تا سال ۱۳۹۲ شرط اخذ روادید برای پذیرش گردشگران یکدیگر را لغو کرده بودند، اما در این سال گرجستان در اقدامی یکجانبه سفر ایرانیان به این کشور را مشروط به اخذ روادید کرد. این سیاست موجب ریزش قابل توجه میزان سفر گردشگران خروجی از کشورمان به گرجستان شد؛ به‌گونه‌ای که تعداد گردشگرانی که از ایران در سال ۲۰۱۲ به گرجستان سفر کردند ۸۲ هزار و ۸۸۵ نفر بود و این مقدار در سال ۲۰۱۵ به رقم ۲۲ هزار و ۱۹ نفر تنزل پیدا کرد. در ابتدای سال ۲۰۱۶ دولت گرجستان نظام لغو روادید با ایران را مجددا احیا کرد و این اقدام از تاریخ ۱۵ فوریه این سال عملی شد و نتیجه این امر در آمار ورود گردشگران ایرانی به این کشور بازتاب قابل توجهی داشت. درحالی که در ژانویه و فوریه ۲۰۱۶ به‌ترتیب هزار و ۲۹۹ نفر و هزار و ۳۷۰ نفر از ایران به گرجستان سفر کردند، در ماه مارس این سال که دیگر برای سفر اتباع ایرانی به گرجستان نیازی به اخذ روادید نبود، این رقم به بیش از ۱۰ هزار و ۵۰۰ نفر رسید و تا انتهای سال نیز هر ماه این سیر صعودی در مقایسه با سال ۲۰۱۵ وجود داشت. نهایتا پرونده سال ۲۰۱۶ که سال احیای نظام لغو روادید میان دو کشور بود با ثبت نزدیک به ۱۳۰ هزار سفر ایرانیان به گرجستان بسته شد که در مقایسه با سال ۲۰۱۵ نشان از ۴/ ۴۹۰درصد رشد داشت!

نوسان سفر با نوسان ارز
سیر صعودی سفر ایرانیان به گرجستان در سال ۲۰۱۷ نیز استمرار داشت و با ثبت ۲۸۲ هزار و ۵۴۹ سفر توریستی به‌اوج خود رسید. کارشناسان در توضیح علت هجوم ایرانیان به این مقصد نوظهور عوامل مختلفی را ذکر می‌کردند که در میان آن‌ها انگیزه‌های اقتصادی پررنگ‌تر از دیگر عوامل به‌نظر می‌رسید.

در این مقطع زمانی دولت ایران با دخالت در بازار ارز و تزریق دلار در این بازار، به‌شکلی کاذب و مصنوعی سعی در پایین نگاه داشتن نرخ ارز داشت و این درحالی بود که قیمت سفر و خدمات مرتبط با آن در داخل کشور متناسب با تورم داخلی درحال رشد بود. نتیجه این امر که در اواخر سال ۲۰۱۷ و اوایل سال ۲۰۱۸ به‌اوج خود رسیده بود این شد که هزینه سفر به بسیاری از نقاط گردشگری کشور از جمله سواحل جنوبی گران‌تر از سفر به مقاصدی خارجی همچون ترکیه و گرجستان تمام شود و با اضافه شدن انگیزه‌هایی همچون شرکت در رویداد‌های فرهنگی و هنری که متناوبا در گرجستان برگزار می‌شد، این موج گسترده از سفر‌های توریستی رقم خورد.

با بروز نوسانات شدید و افزایش قیمت ارز در بازار‌های ایران در سال ۲۰۱۸، دولت در اواسط فروردین امسال (تقریبا همزمان با آغاز ماه آوریل) سیاستی برای کنترل بازار ارز ابلاغ کرد که به‌موجب آن به مسافران خروجی سهمیه‌ای ارزی به‌نرخ مصوب دولت تعلق می‌گرفت

. این نرخ مصوب تفاوت چشمگیری با نرخ غیررسمی داشت و جهت بهره‌گیری از این یارانه ارزی، سفر به خارج از کشور برای بسیاری از مردم جذاب‌تر از گذشته شد؛ امری که مدت‌ها مورد انتقاد کارشناسان بود تا نهایتاً در اواسط مرداد و همزمان با آغاز ماه آگوست این سیاست جای خود را به‌مکانیزم بازار داد و از آن پس نیاز‌های ارزی مسافران خروجی به‌قیمت بازار و توسط صرافی‌ها انجام می‌شود.

نکته قابل توجه در این خصوص این است که با وجود بروز نوسان در بازار ارز، سیاست ارز مسافرتی چندان از انگیزه سفر ایرانیان به مقصدی همچون گرجستان نکاست و در ماه‌های آوریل و مه به‌ترتیب ثبت ۲۵هزار و ۸۷۴ سفر و ۲۰ هزار و ۴۲۱ سفر، نسبت به سال ۲۰۱۷ به‌میزان ۳/ ۷۹ درصد و ۱/ ۴۶ درصد رشد در تعداد سفر‌ها مشاهده شد.

در ادامه اما، از آن‌جا که برای سفر به گرجستان ۵۰۰ یورو ارز مسافرتی تعلق می‌گرفت و سفر به کشور‌های دورتر مشمول دریافت ۱۰۰۰ یورو ارز مسافرتی می‌شد، رفته‌رفته و به‌جهت بهره‌گیری از رانت بیشتر ارزی، سفر به این کشور‌ها جایگزین مقاصد نزدیک و ۵۰۰ یورویی همچون ترکیه و گرجستان شدند.

آمار‌های ثبت شده از رشد سفر ایرانیان به صربستان به‌عنوان مقصدی ۱۰۰۰ یورویی و بی‌نیاز به اخذ روادید در ماه‌های ژوئن و جولای یکی از مثال‌هایی است که موید این نکته است. اما بنا به آمار موجود، تعداد سفر ایرانیان به گرجستان در ماه آگوست ۲۰۱۸ که نخستین بازه‌ای است که در آن از هیچ‌گونه ارز ارزان‌قیمتی خبری نبوده، نسبت به آگوست ۲۰۱۷ حدود ۱۱ هزار و ۵۰۰ سفر کمتر شده است؛ نزولی ۴/ ۲۴ درصدی که در مقایسه با رشد ۴/ ۸۴ درصدی آگوست ۲۰۱۷ نسبت به آگوست ۲۰۱۶، نشان از تعدیل میزان سفر‌های خروجی دارد.

کارشناسان علت اصلی این موضوع را پایان دسترسی گردشگران خروجی ایران به انواع ارز ارزان‌قیمت اعم از ارز به‌نرخ کاذب یا ارز مسافرتی می‌دانند. از طرفی به‌دلیل افزایش صورت گرفته در قیمت ارز، اکنون سفر به ایران برای گردشگران گرجستانی ارزان‌تر از گذشته است و با‌توجه به این امر که این افراد نیازی به اخذ روادید سفر به ایران ندارند، فرصت خوبی برای جذب آنان به کشور پیش آمده که نباید همچون تجربه‌های ناموفق گذشته از دست برود.