موج معکوس هیجان در بورس

نماگر بورس تهران در پایان معاملات روز گذشته با کاهش ۱۹۵۸ واحدی، دو کانال دیگر عقب‌نشینی کرد و در سطح ۱۵۹ هزار و ۷۴۹ واحدی قرار گرفت. با این اصلاح ۲/ ۱ درصدی، بازدهی شاخص سهام در پاییز به منفی ۵/ ۰ درصد رسید. در این میان به‌نظر می‌رسد ضعف تحلیلی معامله‌گران در کنار قوانین زائد و دست و پاگیر موجود همچون محدودیت دامنه نوسان اصلی‌ترین متهم تشدیدکننده هیجانات در تمامی دوره‌های بورسی است. به این ترتیب علاوه‌بر دوره‌های صعودی شاخص سهام، در زمان ریزش قیمت‌ها نیز این موضوع همچون اهرمی بر روند معاملات اثر می‌گذارد.

متهم تشدیدکننده هیجانات
از ۱۲ شهریور رشد نرخ دلار در کنار برخی عوامل بنیادی حمایت‌کننده از سهام سبب شد تا نماگر بورس تهران در یک مسیر صعودی قرار گیرد. این روند، اما به مرور شکلی هیجانی به خود گرفت. به این ترتیب در روز‌های پایانی شهریورماه، بازار سهام پس از مواجهه با موج جدید و پرقدرت نقدینگی، رشد پرشتابی را آغاز کرد. این جهش پرشتاب شاخص سهام برای ۸ روز متوالی ادامه پیدا کرد و در این مدت ضمن رشد بیش از ۲۴درصدی، ۳۸ کانال را پشت‌سر گذاشت و در سقف تاریخی ۱۹۵ هزار واحدی قرار گرفت.

اما از نکات قابل توجه این دوره بورس تهران، رشد دسته‌جمعی گروه‌ها و سهام بورسی با پیروی سهامداران از یک اصل اقتصادی تحت عنوان رفتار توده‌وار بود. براساس این الگو، سرمایه‌گذاران با نادیده گرفتن پیش‌بینی‌ها و عقاید خود در رابطه با قیمت سهام و همچنین مولفه‌های بنیادی، تنها با در پیش گرفتن رفتاری احساسی و در بسیاری از موارد غیرعقلایی، به تبعیت از صف‌های خرید و فروش، معامله می‌کنند. این موضوع سبب انجام معاملاتی شبیه به هم و در یک جهت یکسان می‌شود و سهام فارغ از میزان ارزندگی، روندی مشابه را به ثبت می‌رسانند.

این رفتار، اما تنها مختص روز‌های صعودی بورس تهران نبود. از ۱۰ مهرماه با برگشت شاخص سهام از قله تاریخی، الگوی رفتار توده‌وار این‌بار در مسیر عکس فعال شد تا عمده صنایع بورسی در مسیر افت پرشتاب قیمت‌ها قرار گیرند. در این میان محدودیت‌های موجود در بورس تهران همچون محدودیت دامنه نوسان به‌عنوان عامل تشدید‌کننده هیجانات، سبب ادامه‌دار شدن این مسیر برای روز‌های طولانی شد. وضعیتی که همچنان با تعلل ناتمام مقام سیاست‌گذار بورس و بورس‌بازان را درگیر کرده است.

تعلل ناتمام مقام ناظر
به مراتب بر لزوم حذف قوانین زائدی که خود عامل ایجاد هیجان در بازار هستند، تاکید کرده ایم. هیجاناتی که روز‌های مثبت و منفی نمی‌شناسند و در تمامی دوره‌ها، وضعیتی خلاف واقع بر معاملات سهام حاکم می‌کنند که شاید تنها متضرر این روند معامله‌گران باشند.

به گفته تحلیلگران یکی از عمده دلایل شکل‌گیری الگوی رفتار جمعی در معاملات بازارها، کم‌عمقی بازار در کنار قوانین زائد و دست و پاگیری است که به هیجانات دامن زده و در نهایت سبب شکل‌گیری صف‌های پرحجم خرید و فروش (بسته به روند معاملات) می‌شود؛ به‌طوری‌که معامله‌گران بدون توجه به پشتوانه‌های منطقی (چه بنیادی و چه تکنیکال) و تنها با نگاه به میزان تقاضای ایجاد شده در سقف‌های قیمتی، به جمع صف‌های خرید می‌پیوندند.

یکی از عمده دلایل ایجاد‌کننده این شرایط، محدودیت دامنه نوسان است. این موضوع به‌ویژه در زمانی که بازار با خبر‌های مثبت یا منفی مواجه می‌شود، هیجانی کاذب را بر کلیت بازار حاکم می‌کند. این شرایط به ایجاد موج‌های سفته‌بازی نیز کمک شایان توجهی می‌کند. به جرات می‌توان اذعان کرد، زمانی که خبری از صف‌های خرید و فروش در بازار نباشد، شاید هیچ دادوستدی از سوی گروهی از معامله‌گران در بازار ثبت نشود.

بررسی روند قیمتی ۳۰ شرکت بزرگ
شاخص سهام طی دو ماه اخیر، علاوه‌بر خنثی کردن رشد‌های پرشتاب ابتدای پاییز، به طور تقریبی به روز‌های پایانی شهریورماه بازگشت. در این میان بررسی‌های «دنیای اقتصاد» نشان از اثرگذاری بالای شرکت‌های بزرگ بر روند کلی بازار دارد؛ به‌طوری‌که شاخص کل و شاخص ۳۰ شرکت بزرگ بورس تهران در دوره زمانی ۲۷ شهریورماه تاکنون حکایت از همبستگی این دو شاخص دارد. ضریب همبستگی یک بیانگر رابطه مستقیم کامل بین دو متغیر است.

به بیانی دیگر رابطه مستقیم یا مثبت به این معناست که اگر یکی از متغیر‌ها افزایش (یا کاهش) یابد، دیگری نیز افزایش (یا کاهش) می‌یابد. در این میان نگاهی به روند قیمتی سهام ۳۰ شرکت بزرگ بورس تهران نیز خالی از لطف نیست. شرکت‌هایی که به طور کلی نشان‌دهنده وضعیت کلی صنایع بورسی هستند.

در دوره مورد نظر، از ۳۰ شرکت مورد بررسی، ۱۷ شرکت با بازدهی منفی همراه شده‌اند. در این میان دیگر نماد‌های کالایی بازار سهام نیز افت‌های قابل توجهی را تجربه کرده‌اند. وضعیت نامناسب قیمت فلزات در بازار‌های کالایی از عمده‌ترین دلایل اثرگذار بر روند قیمتی کامودیتی‌های بورس تهران بود. در این میان، اما هیجانات حاکم بر بازار، همچون اهرمی، سبب اثری فزاینده بر بازار به جا گذاشت و قیمت سهام کالایی بورس تهران را بیش از انتظار در مسیر نزولی قرار داد. موضوعی که علاوه‌بر غلبه هیجان بر معاملات سهام، از فقر تحلیلی در بازار نشات می‌گیرد.

ضعف تحلیلی و فروشندگان بالقوه
در شرایط فعلی در کنار برخی ریسک‌ها و عدم قطعیت‌های اقتصادی و غیراقتصادی، غلبه نگاه‌های کوتاه‌مدت ناشی از فقدان تحلیل میان سهامداران ناآشنا به بازار سبب شده است تا فروشندگان بالقوه‌ای در بازار مشاهده شوند. به‌عبارتی دیگر در روز‌های اخیر، به وفور شاهد سرمایه‌گذارانی بودیم که با نگاه کوتاه‌مدت وارد گردونه معاملات سهام شده و در زمان اصلاح نیز به سرعت به جمع فروشندگان بازار پیوسته‌اند. برخی دیگر نیز با انگیزه خرید مجدد سهم، این‌بار در قیمت‌های پایین‌تر در برهه‌ای از زمان فروشنده می‌شوند.

مروری بر بازگشایی بازار‌های جهانی
بازار‌های جهانی مدت‌هاست به سبب تنش‌های تجاری میان دو قدرت اقتصادی جهانی یعنی چین و آمریکا روند بی‌ثباتی را تجربه می‌کنند. در حال حاضر، اما نشانه‌هایی از کاهش تنش و جنگ تعرفه‌ای میان چین و آمریکا در حال بروز است. به این ترتیب پس از کاهش تعرفه واردات خودرو و قطعات آمریکایی از ۴۰ درصد به ۱۵ درصد در روز جمعه، حال بزرگ‌ترین شرکت تجاری خریدار نفت چین یونیپک که زیرمجموعه Sinopec است، گفته است از این هفته شروع به خرید نفت از آمریکا خواهد کرد.

این اخبار، امید‌های جدیدی در زمینه پیشرفت مذاکرات تجاری میان این دو کشور به‌وجود آورده است، تا حدودی که از فشار موجود در بازار فلزات کاست. به این ترتیب در ساعات معاملاتی بورس تهران، هر تن مس در معاملات آتی لندن بدون تغییر ملموس در سطح ۶۱۳۷ دلار قرار گرفت و سرب با کاهشی ۱/ ۰ درصدی به ۱۹۵۲ دلار رسید. آلومینیوم با رشدی محدود در سطح ۱۹۲۵ دلار قرار گرفت و در این میان روی به میزان ۷/ ۰ درصد گران شده و در قیمت ۲۵۵۶ دلار معامله شد.

در بازار نفت نیز با وجود ورود قیمت طلای سیاه به محدوده منفی در ابتدای روز، این محصول در ادامه معاملات توانست با افزایش قیمت مختصری مواجه شود. کاهش تعداد دکل‌های حفاری نفت در آمریکا در بالا رفتن قیمت تاثیرگذار بوده است. موسسه بیکرهیوز در گزارشی اعلام کرد تعداد دکل‌های حفاری نفت فعال در آمریکا در هفته منتهی به ۱۴ دسامبر با کاهشی ۴ عددی به ۸۷۳ دکل رسیده است. به این ترتیب قیمت هر بشکه نفت خام برنت برای تحویل در ماه فوریه با افزایشی ۳/ ۱ درصدی در سطح ۶۱ دلار قرار دارد. نفت خام وست تگزاس در قرارداد‌های ماه فوریه نیز ۲/ ۱ درصد گران شده و به ۵۲ دلار رسیده است (قیمت نفت در ساعت ۱۶ روز دوشنبه گزارش شده است).