کسی از سریال‌ها خبر ندارد

سعید رجبی‌فروتن | برای ناکامی فروش محصولات نمایش خانگی و سودآور نبودن آن‌ها دلایل زیادی مطرح می‌شود و در این میان به نظر می‌رسد، شرکت‌های پخش و توزیع نسخه فیزیکی و نیز سرویس‌های آنلاین ویدیویی به یک اندازه نتیجه تلخ ناکامی را چشیده‌اند.

در این یادداشت با تاکید بر اینکه محتوای اختصاصی شبکه نمایش خانگی مجموعه‌های نمایشی یا همان سریال است به این نکته می‌پردازیم که چرا استراتژی‌های متنوع فروش آن‌گونه که باید و شاید به عرضه و فروش محصول کمک نمی‌کنند و جدا از بازگشت سرمایه، سود چندانی را عاید و واصل سرمایه‌گذاران نمی‌سازند.

برزخ انتخاب
از مدت‌ها پیش شیب منفی مصرف و خرید دی‌وی‌دی در بازار نمایان شده و سقوط تیراژ‌ها آغاز شده است. سقوط تیراژ‌های میلیونی به زیر صد هزار و تازگی به پنجاه هزار نسخه، واقعیت غیرقابل انکاری است که اثبات آن نیازمند سند و مدرک نیست.

تعطیلی واحد‌های صنعتی تولید و تکثیر لوح فشرده در سه سال گذشته شدت گرفته است و تماشاگران سنتی شبکه علاوه بر آنکه دنبال راهی برای تهیه ارزان‌تر فیلم و سریال‌های شبکه نمایش خانگی هستند، الگوی رفتاری خود را برای تماشای فیلم از دی‌وی‌دی به استفاده از فلش و هارد تغییر داده‌اند و آن‌هایی که پایبند مصرف حلال هستند از لینک دانلود ارزان یا پیوستن به باشگاه یکی، دو سرویس استریمینگ برای تماشای عنوان مورد علاقه بهره می‌برند.

با وجود مقابله مستمر با متخلفان در محیط وب یا در شبکه‌های اجتماعی از جمله تلگرام و هدایت آن‌ها برای قرار دادن لینک قانونی و سهیم شدن در سود فروش، هنوز جمع‌آوری درآمد پراکنده از این طریق به اندازه‌ای نیست که با دوران عرضه و فروش نسخه فیزیکال قابل مقایسه باشد.

به این نشان که اگر فیلم‌های پرفروش سینمای ایران را استثنا کنیم، موسسات ویدیو رسانه به عنوان خریدار حقوق ویدیویی و اینترنتی فیلم‌های سینمایی ایرانی برای سایر فیلم‌ها یا اصولا ریسک خرید رایت را به جان نمی‌خرند یا آنکه مبلغ زیادی را به این امر اختصاص نمی‌دهند. در واقع یکی از راه‌های مطمئن درآمدزایی تهیه‌کنندگان سینما برای واگذاری حقوق ویدیویی مدت‌هاست که مسدود شده و قابلیت گذشته را ندارد.

در این میان یکی از به‌صرفه‌ترین راه‌ها برای مشتریانی که مشترک سرویس‌های اینترنت خانگی هستند، خرید اشتراک زمانمند خدمات و سرویس‌های ارزان دو برند «نماوا» و «فیلیمو» است که متاسفانه خیلی‌ها از آن اطلاع ندارند و تلویزیون هم راه دریافت آگهی و تبلیغ را بر این دو برند بسته، سهل است درصدد شکایت از آن‌ها نیز برآمده است زیرا رسانه ملی با راه‌اندازی تشکیلات عریض و طویل سازمان تنطیم مقررات صوت و تصویر فراگیر مدعی است که همه سرویس استریمینگ باید از او مجوز فعالیت دریافت کنند! بنابراین زمان زیادی لازم است تا دوران برزخ کنونی کوتاه شود و همه خریداران دیروز نسخه فیزیکی فیلم‌ها به یکی از روش‌های ارزان و حلال تماشای فیلم در اینترنت تن بدهند.

سد بلند جام‌جم‌نشینان
تبلیغ سریال‌های اختصاصی سریال‌های نمایش خانگی در همه شبکه‌های تلویزیونی ایران از ابتدا تاکنون ممنوع بوده است. این تصمیم از زمانی گرفته شد که تلاش‌های مدیران ارشد صدا و سیما برای جلوگیری از تولید سریال در جایی غیر از تلویزیون به جایی نرسید و بخش خصوصی و دولت توانستند در برابر فشار جام‌جم‌نشینان مقاومت کنند. با این حال هر قدر کیفیت سریال‌ها در تراز بالایی قرار داشته باشد، نیازمند تبلیغ هستند تا بیشتر دیده شوند تا به همان نسبت راه بازگشت سرمایه و سودآوری برای آنان هموار شود.

نگارنده به یاد دارد؛ در دوران مسوولیت خود که مقارن با عرضه نخستین سریال‌ها در نمایش خانگی بود، در استودیو‌های رادیویی و تلویزیونی به عنوان مهمان، حق نام بردن از سریال‌ها را نداشت تا مبادا زبانم لال تبلیغ آن‌ها بشود. از این‌رو یکی از علل ناکامی اقتصادی سریال‌های شبکه مهجور ماندن آن‌ها و بی‌اطلاعی عامه مردم از کم و کیف آنهاست.

سریالی همانند «نهنگ آبی» ساخته تیم «جیرانی» - «ملکان» با وجود متوسط و میانه الحال بودن آن قدر پتانسیل دارد که اگر تبلیغ گسترده‌ای درباره آن صورت بگیرد، از وضعیت دلسرد‌کننده کنونی فاصله بگیرد و انگیزه عوامل سازنده را دوچندان کند و مانع از جدایی سوپراستار‌هایی مثل «لیلا حاتمی» از پروژه شود.

ارایه خبر تیتروار تعداد سریال‌های ساخته شده و در حال تولید نمایش خانگی در برنامه «هفت» که نیمه شب به روی آنتن رفت، بازتاب گسترده‌ای طی هفته گذشته داشت، به‌طوری که بار دیگر موضوع کم و کیف تولیدات نمایش خانگی را به صفحه جراید و رسانه‌های مجازی کشاند. بنابراین می‌توان پیش‌بینی کرد که اطلاع‌رسانی مستمر و همراه با جزییات درباره محتوای اختصاصی این شبکه، چه آثار مثبتی را برجای گذارد و رونق را به شبکه برگرداند.

از سوی دیگر تلویزیون بعد از ابلاغیه رسمی ممنوعیت تولیدات سینمایی در شبکه‌های فارسی زبان ماهواره‌ای، حاضر شده است تا به تناسب میل و تشخیص خود تعداد قابل توجهی تیزر رایگان فیلم‌های سینمایی را پخش کند، اما همین رسانه سریال را فرزند سرراهی محسوب کرده و آن را به رسمیت نمی‌شناسد. البته این رسانه هر جا که موجی علیه کیفیت یا حاشیه‌های یک سریال ایجاد شده، در برنامه‌های خبری با آن همراهی کرده و به بسامد آن شدت بخشیده است.

برادران ناتنی صنعت تصویر
بر اساس آنچه گفته شد شاید نیاز به تکرار نباشد که در مجموعه حاکمیت وحدت نظر و رویه در مورد نظارت و حمایت از تولید محتوا در صنعت تصویر وجود ندارد و کسب و کار‌های تازه‌ای که تحت عنوان VOD و UGC راه افتاده‌اند، با استیصال و درماندگی شاهد اختلاف‌نظر و کشمکش بین دولت و صدا و سیما هستند.

طرح اداره سازمان صدا و سیما که در آن تعریفی از صوت و تصویر فراگیر و غیرفراگیر ولو ناقص ارایه شده بود، می‌توانست مناقشه حقوقی بین دولت و رسانه ملی را تا حد زیادی از بین ببرد و فعالان بخش خصوصی هم تکلیف خود را بدانند، اما با فشار‌های بیرونی برای چندمین بار طی یک دهه گذشته از ورود طرح مصوب کمیسیون فرهنگی به صحن علنی مجلس جلوگیری به عمل آمد تا رسانه ملی باز هم بدون قانون جامع و به‌روز، به فعالیت‌های پردامنه خود ادامه دهد.

یادآور می‌شود مشروعیت و مستندات قانونی فعالیت صدا و سیما بر اساس «قانون خط‌مشی کلی و اصول برنامه‌های سازمان صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران» و اساسنامه متکی برآن (مصوبه دهه شصت) است.

همگرایی دولت بخوانید سازمان امور سینمایی و صدا و سیما می‌تواند ظرفیت‌های تولید محتوا را افزایش دهد و در غیاب تلویزیون‌های خصوصی زمینه جذب و مشارکت بخش خصوصی و غیردولتی در تولید محتوا را فراهم کند. در واقعیت اغلب سرویس‌های صوت و تصویر فراگیر تحت‌نظارت رسانه ملی تلاشی برای تولید و سرمایه‌گذاری در ساخت فیلم و سریال نکرده‌اند و فقط دو برند تحت نظارت دولت یعنی «نماوا» و «فیلیمو» توانسته‌اند سرمایه قابل‌توجهی را به پروژه‌های سینمایی و سریالی تحت عنوان خرید رایت یا مشارکت در تولید تزریق کنند.

در سایه همگرایی دو نهاد متولی صنعت تصویر می‌توان وضعیتی را شاهد بود که تولید‌کنندگان محتوا‌های اختصاصی امکان فروش محصولات‌شان به تلویزیون را نیز داشته باشند و بر درآمد حاصل از آن حساب ویژه‌ای باز کنند. در این صورت ضوابط پخش و ممیزی نیز از حالت دوگانه فعلی خارج می‌شود و شکاف و فاصله موجود بین تولیدات تلویزیونی و تولیدات خارج از آن سازمان کمتر می‌شود و بهانه از دست تلویزیون برای نخریدن حقوق تلویزیونی محصولات سینمایی و نمایش خانگی به دلیل عدم رعایت ضوابط مربوط به حجاب و پوشش خارج می‌شود.

یک سوزن به خود
در کنار همه عوامل پیش گفته که استراتژی‌های فروش را با چالش روبه‌رو می‌کند، نباید از کیفیت نازل بعضی از تولیدات اختصاصی شبکه به راحتی گذشت. کیفیت سریال‌های شبکه باید به گونه‌ای باشد که مخاطب در شرایط دشوار اقتصادی کنونی با رضا و رغبت برای تماشای محصول هزینه کرده و از استاندارد بودن آن اطمینان حاصل کند.

تکلیف کارگردانان خوشنامی مثل «حسن فتحی»، «سیروس مقدم»، «حسین لطیفی»، «داود میرباقری» و ... از قبل روشن است، اما مردم در مورد سایر مدعیان حق دارند که قدری احتیاط به خرج دهند و با دیده شک و تردید به تولیدات آن‌ها نگاه کنند.

بسیاری از مخاطبانی که از ناتمام ماندن بعضی از سریال‌های نمایش خانگی رنجیده خاطر هستند، به این نتیجه رسیده‌اند که بعد از اتمام عرضه یک محصول و ارزیابی بازخورد‌های آن درصدد تهیه یکجا و تماشای آن برآیند. برای این عده زیان معنوی و نادیده انگاشتن حقوق مخاطب بیش از هزینه مادی که صرف خرید محصول کرده‌اند، اهمیت دارد و معتقدند حتی تنبیه انضباطی مقصران از سوی مراجع نظارتی، جبران‌کننده حق و حقوق ضایع شده آن‌ها نیست.

این آزردگی در مورد دو سریال ناتمام اخیر شبکه نمایش خانگی به نام‌های «احضار» ساخته «رامین عباسی‌زاده» و «رقص روی شیشه» به کارگردانی «مهدی گلستانه» که این آخری پایانی سرهم‌بندی شده و غیردراماتیک داشت و از اواسط سریال بعضی از شخصیت‌های آن یک‌باره از صحنه داستان به دلیل اختلافات و مسائل مالی حذف شدند، بسیار جدی است.

شاید عذرخواهی رسمی عوامل سازنده و حتی مرجع نظارتی از بینندگان این سریال‌ها تا حدی بتواند از شدت دلخوری و گلایه آن‌ها کم کند و پاسداشت حقوق قابل احترام مخاطبان را به یاد آن‌ها بیاورد.

مدیرکل حوزه ریاست سازمان سینمایی