اوج و فرود نفت در سالی که گذشت

بهای طلای سیاه روز گذشته و در آخرین روز معاملاتی دهه‌ای که گذشت وارد فاز نزولی شد، اما رشد ماهانه و سالانه را به ثبت برساند. به این ترتیب بازار نفت سال ۲۰۱۹ را درحالی به پایان برد که با وجود فراز و فرود‌های فراوان، موفق به ثبت بزرگ‌ترین رشد سالانه در سه سال گذشته (از ۲۰۱۶ به این سو) شد. بر اساس گزارش‌های موجود، بهای شاخص نفت خام برنت در سال میلادی که گذشت رشدی ۲۴ درصدی داشت.

این شاخص در معاملات روز گذشته نیز تا لحظه تنظیم این گزارش (ساعت ۱۸:۰۰) ۷۰ سنت افت قیمت داشت و به ۹۷/ ۶۵ دلار بر بشکه رسید. شاخص نفت خام آمریکا نیز با رشد سالانه ۳۶ درصدی ۲۰۱۹ را به پایان برد و وارد ۲۰۲۰ شد.

این نفت شاخص بازار نیز در روز گذشته با افتی ۸۰سنتی روی ۸۸/ ۶۰ دلار بر بشکه قرار گرفت. ثبت بیشترین رشد سالانه نفت خام در سه سال گذشته درحالی رقم خورد که بازار این کالای استراتژیک در یک سالی که گذشت، تحت‌تاثیر آثار مخرب جنگ تجاری آمریکا علیه چین، با فشار قیمتی زیادی مواجه شده بود.

با این حال منازعات تجاری دو غول اقتصادی دنیا، با نزدیک شدن به پایان ۲۰۱۹ وارد مسیری تازه شد که در فاز نخست احتمال دست یافتن به یک توافق دوجانبه را تقویت و باعث خوش‌بینی بازار‌های کالایی از جمله نفت به فاز‌های بعدی مذاکرات تجاری آمریکا و چین شد. اجرای موفق توافق کاهش تولید ۲/ ۱ میلیون بشکه‌ای در روز نیز از دیگر عوامل تقویت قیمت‌ها در ۲۰۱۹ بود.

اوج و فرود نفت در ۲۰۱۹
به‌طور کلی سال میلادی که گذشت برای نفت سالی پرتلاطم بود. در این سال شاخص نفت خام آمریکا در هفته‌های نخست فعالیت خود بیشترین دستاورد را داشت. قیمت‌ها، اما در نخستین روز از آگوست ۲۰۱۹ شدیدترین افت روزانه را در پی اعمال تعرفه‌های بیشتر بر کالا‌های چینی از سوی رئیس‌جمهوری آمریکا تجربه کردند.

در معاملات اولین روز از هشتمین ماه سال میلادی گذشته، بهای شاخص نفت خام برنت از ۱۷/ ۶۵ دلار بر بشکه روز قبل، به ۵۰/ ۶۰ دلار بر بشکه سقوط کرد. این افت شدید عمق نگرانی فعالان بازار نفت از تداوم جنگ تجاری و آثار نامطلوب آن بر رشد جهانی اقتصاد و رشد تقاضای نفت خام را نشان می‌داد. اما بزرگ‌ترین رشد قیمت در ۲۰۱۹ بعد از حمله پهپادی به تاسیسات نفتی آرامکو در شرق عربستان رقم خورد. این اتفاق در روز شنبه ۱۴ سپتامبر رخ داد و فعالان بازار نفت را به شوکی عمیق فرو برد.

با این حال برای مشخص شدن عمق این شوک که باعث اختلال عرضه در نیمی از تولیدات عربستان سعودی شده بود، فعالان بازار نفت باید تا صبح روز دوشنبه ۱۶ سپتامبر به‌عنوان اولین روز کاری هفته صبر می‌کردند. پیش‌بینی‌ها از جهش قیمت نفت به بیش از ۷۰ دلار که از سوی برخی کارشناسان مطرح شده بود، در شروع معاملات این روز محقق شد با این حال در پایان معاملات این روز، برنت روی ۰۲/ ۶۹ دلار بر بشکه ایستاد.

بهای نفت خام برنت در آخرین روز قبل از حملات پهپادی، روی ۲۲/ ۶۰ دلار بر بشکه قرار داشت. بیشترین جهش روزانه قیمت‌ها در پی حملات پهپادی در حالی بود که بازار نفت در چهارماه نخست ۲۰۱۹ تحت تاثیر بازگشت تحریم‌های نفتی آمریکا علیه ایران با افزایش مداوم قیمت‌ها همراه بود و در بیشترین سطح به محدوده ۷۵دلار بر بشکه رسید.

حملات پهپادی به تاسیسات نفتی آرامکو اوج تنش‌ها در خاورمیانه بود. پیش از این حملات گسترده که حدود پنج میلیون بشکه در روز از تولیدات نفتی عربستان سعودی را برای حدود یک ماه از چرخه تولید خارج کرد، اطراف تنگه هرمز و دریای عمان شاهد مورد حمله قرار گرفتن چند نفتکش بود. با وجود پایان یافتن سال ۲۰۱۹، تنش‌ها در خاورمیانه بار دیگر شعله‌ور شده است.

مرکز این تنش‌ها در عراق قرار دارد. این کشور با تولید روزانه حدود ۶/ ۴ میلیون بشکه نفت در روز، دومین تولیدکننده بزرگ در اوپک است. بغداد برای تامین نیاز‌های اقتصادی خود بیش از ۹۰ درصد از تولید روزانه نفت را صادر می‌کند.

به این ترتیب اوج گرفتن تنش‌ها در این کشور زنگ خطری برای ایجاد اختلال عرضه‌ای تازه در بازار نفت است به ویژه آنکه معترضان عراقی به تازگی موفق به ورود به یکی از میادین نفتی عراق (ناصریه) و توقف تولید آن شده بودند. این توقف در مدت‌زمانی کوتاه از سوی دولت مرتفع شد با این حال با اوج گرفتن تنش‌ها در اطراف سفارت آمریکا در عراق، اعتراضات عراق وارد فاز تازه‌ای شد.

پایان جنگ تجاری با شروع ۲۰۲۰؟
آشکار شدن نشانه‌های پیشرفت در مذاکرات واشنگتن و پکن و احتمال امضای توافق‌نامه تجاری میان این دو غول اقتصادی در نخستین هفته از ژانویه ۲۰۲۰، شاید مهم‌ترین خبر برای بازار نفت در سال جدید باشد. اهمیت این خبر به فشاری بازمی‌گردد که اختلافات تجاری میان آمریکا و چین به بازار نفت در طول بیش از یک سال گذشته وارد کرد.

در برهه‌هایی از سال گذشته نزاع تجاری پکن و واشنگتن با وجود جریان داشتن مذاکرات، به علت دخالت‌های ناگهانی رئیس‌جمهوری آمریکا دچار سکته می‌شد. با این حال این مذاکرات بار دیگر وارد مسیر اصلی خود شد تا آنجا که انتظار همگانی بر امضای توافق‌نامه رسمی در هفته نخست سال جدید میلادی است. با توافق تجاری آمریکا و چین، چشم‌انداز رشد تقاضا در سال جدید میلادی تقویت و باعث رشد قیمت‌ها خواهد شد.

افزایش امیدواری نسبت به صلح تجاری درحالی است که سال ۲۰۱۹ زیر سایه سنگین این جنگ آغاز شد و حالا نیز با وجود انتظار برای پایان یافتن آن، همچنان بر جای خود باقی است. با توجه به غیرقابل پیش‌بینی بودن اقدامات رئیس‌جهوری آمریکا و نقش موثر او در آغاز و پایان جنگ تجاری، باید دید او این‌بار به گونه‌ای رفتار خواهد کرد که منجر به توافقی قطعی میان پکن و واشنگتن شود یا خیر.

سال پایبندی بی‌سابقه اوپک به کاهش تولید
سالی که گذشت به لحاظ پایبندی اوپک به توافق کاهش تولید ۲/ ۱ میلیون بشکه‌ای در روز نیز بی‌سابقه بود. در این سال علاوه بر کاهش تولید خودخواسته عربستان سعودی که تلاش داشت سرپیچی سایر اعضای اوپک از کاهش تولید را جبران کند، تحریم‌های آمریکا علیه ایران و ونزوئلا نیز باعث کاهش بیش از پیش تولیدات اوپک شد.

در عین حال اتفاقی مانند اختلال عرضه از سوی عربستان سعودی در پی حملات پهپادی نیز در افزایش پایبندی به توافق کاهش تولید اثرگذار بود. با این حال اوپک در اقدامی فراگیرتر، در نشستی که در ابتدای دسامبر ۲۰۱۹ در وین برگزار شد، پس از مشورت با متحدان خود، به تعمیق توافق کاهش تولید تا سقف ۷/ ۱ میلیون بشکه در روز در سه ماه نخست ۲۰۲۰ رای داد.

اگرچه به عقیده کارشناسان بخش زیادی از این تعمیق کاهش تولید قبلا و در پی پایبندی بیش از اندازه به کاهش تولید محقق شده بود، با این حال این تصمیم نشانه‌ای از تمایل اوپک برای اثرگذاری بیشتر بر بازار و جلوگیری از افت قیمت‌ها بود. تلاش اوپک برای کاهش تولید بیشتر درحالی است که این سازمان علاوه بر مواجهه با آثار مخرب جنگ تجاری در سمت تقاضا، با افزایش عرضه از سوی تولیدکنندگان نفت‌های غیرمتعارف نیز مواجه است.

در عین حال سیگنال‌های وزیر نفت روسیه برای خروج از توافق اوپک یا همیشگی نبودن این توافق، تهدیدی است که پس از بیش از سه سال همکاری موثر میان کشور‌های عضو و غیرعضو اوپک، اتحاد آن‌ها در بازار نفت را تهدید می‌کند. با این وجود انتظار می‌رود بهای طلای سیاه در میانه ۲۰۲۰ با تقویت تقاضا از سوی اقتصاد‌های نوظهور، با رشد همراه شود.

هرچند برخی کارشناسان عقیده دارند اگرچه تجارت نفت پس از پشت سر گذاشتن ۲۰۱۹ مثبت ارزیابی می‌َشود، اما در سال جدید ریسک‌های افت قیمت مانند رشد آرام اقتصاد جهانی و افزایش عرضه از سوی تولیدکنندگان نفت‌های غیرمتعارف که در ۲۰۱۹ نیز وجود داشت؛ بر جای خود باقی است.