وضعیت صنعت نفت جهان چه خواهد شد؟

تصویری سه‌بعدی چاپ شده از یک پمپ نفت در جلوی آن عبارت صفر دلار نوشته شده است

طی نزدیک به یک ماه گذشته شرایط بازار نفت نوسانات بسیار عجیبی را پشت سر گذاشت. زمانی که نفت هنوز شرایط بحرانی کنونی را تجربه نکرده بود، در مقاله‌ای با نام «نفت دیگر مهم نیست». افت شدید قیمت نفت شرایط را برای این بازار سخت کرده است و این ماده گران‌بها با توجه به رکود سنگین اقتصادی و مازاد تقاضا، احتمالا در آینده نزدیک خواهان زیادی نداشته باشد.

با ورود نفت شیل آمریکا، عملاً اوپک در حال نابودی است و با کاهش ظرفیت تولید خود تنها جا را برای رقبا که همان نفت آمریکاست باز می‌کند. در آن زمان صحبت از توافق اوپک و غیر اوپک مبنی بر کاهش ۱۰ تا ۱۵ میلیون بشکه‌ای تولید نفت بود.

افزایش موقتی قیمت نفت به سطح ۳۰ دلار بعد از توییت ترامپ به معنی پیش‌خور کردن شرایط است و بعید است نفت با این تصمیمات به قیمت‌های بالاتری دست پیدا کند. اکنون بعد از چند روز، خبر‌ها از منفی شدن قیمت نفت آمریکا حکایت می‌کند. چرا این وضعیت رخ داده است؟ در این مقاله به این خواهیم پرداخت که بعد از این توافق چه انتظاراتی باید داشت و چه بر سر وضعیت صنعت نفت جهان خواهد آمد.

چرا قیمت نفت منفی می‌شود؟
عموماً کسب‌وکار‌ها هنگامی‌که با ادامه فعالیت خود نتوانند حتی هزینه متغیر خود را پرداخت کنند، تصمیم به توقف تولید می‌گیرند. ازاین‌رو بسیاری از افراد توقع دارند با کاهش قیمت نفت، تولید نفت متوقف شود و در بسیاری از تحلیل‌ها کف قیمت نفت را با توجه به هزینه‌های تولید کشور‌های عربی، ۱۵ دلار در نظر می‌گرفتند.

اما اتفاقات چند روز گذشته حول کاهش شدید قیمت نفت و منفی شدن پوزیشن‌های آتی مربوط به تحویل ماه مه، سؤالات زیادی را در ذهن افراد ایجاد کرد که چرا نفت می‌تواند حتی قیمت منفی پیدا کند. در اینجا دو دلیل عمده کاهش قیمت نفت به زیر هزینه‌های متغیر تولید آورده می‌شود.

۱-هزینه‌های کاهش تولید نفت: یکی از مشکلات عمده تولیدکنندگان نفت، هزینه‌های سنگین کاهش تولید است. نفت موجود در لایه‌های زیرین زمین، تحت فشار بسیار بالایی قرار گرفته‌اند. هنگامی‌که چاهی حفر می‌شود و به این مخازن دست می‌یابد، نفت با فشار بسیار بالایی از دل این ذخایر به سمت سطح زمین حرکت می‌کند. حال فرایند متوقف کردن تولید نفت به‌سادگی بستن یک شیر آب نیست.

در گام اول باید گفت که خود فرایند کاهش تولید به‌خودی‌خود هزینه‌های جدیدی به سیستم وارد می‌کند. از طرفی دیگر، در صورتی که تولید کاهش یابد، بازگشت تولید به شرایط قبل دشوار است. در چنین وضعیتی، هر شرکتی که تولید خود را زودتر کاهش دهد به نفع دیگران فعالیت کرده است.

همین عامل سبب شده است که تولیدکنندگان نفتی تا آخرین نفس در بازار باقی بمانند تا آخرین شرکتی شوند که تولید خود را متوقف می‌کند. شاید یکی از دلایل تشکیل سازمان اوپک، همین وضعیت پیچیده تولید نفت باشد.

در سایر فرایند‌های تولیدی همچون فعالیت‌های معدنی، در صورت کاهش قیمت، استخراج متوقف می‌شود و سپس با افزایش مجدد قیمت، با هزینه کمی فرایند دوباره شروع می‌شود. اما در مورد نفت این شرایط حکم‌فرما نیست.

خاصیت ویژه نفت سبب شده است که تولیدکنندگان این ماده بتوانند با سرکوب (دامپینگ) قیمت، وضعیت انحصاری در بازار ایجاد کنند. ازاین‌رو، وجود یک اتحادیه میان کشور‌های تولیدکننده نفت لازم است تا در صورت اتخاذ تصمیماتی همچون کاهش تولید، همه با هم این کار را انجام دهند.

۲- اشباع بازار: مشکل دیگری که در صنعت نفت وجود دارد و در صنایع دیگر چندان بزرگ نیست، پیچیدگی ذخیره‌سازی نفت است. جهان در وضعیت اشباع قرار دارد و تقریباً عمده جایگاه‌های ذخیره سازی نفت در چنین وضعیتی هستند.

این وضعیت سبب شده است که هزینه‌های ذخیره‌سازی نفت به‌شدت افزایش یابد و تولیدکنندگان حتی حاضر باشند در ازای ارائه مبلغی نفت را واگذار کنند تا بتوانند به فرایند تولید خود ادامه دهند.

بنا بر آمار ارائه‌شده، میزان نفت ذخیره‌شده جهان روی زمین و دریا به حالت اشباع درآمده است. خبرگزاری رویترز در آخرین خبر خود مجموع نفت موجود در نفت‌کش‌های غول‌پیکر را در حدود ۱۶۰ میلیون بشکه برآورد کرده است که رکورد جدیدی از میزان ذخیره‌سازی نفت روی دریا است. مخازن زمینی نیز وضعیت نسبتاً مشابهی را نشان می‌دهد.

مخزن بزرگ موجود در شهر کوشینگ (Cushing) که ظرفیتی در حدود ۹۱ میلیون و ۴۲۰ هزار بشکه در اختیار دارد، در حدود ۸۰ میلیون بشکه ظرفیت در دسترس برای ذخیره‌سازی نفت دارد. در آخرین گزارش منتشر شده ۶۰ میلیون بشکه از ظرفیت این مخزن پر شده است و این می‌تواند یک زنگ خطر برای منفی شدن نفت طی ماه‌های آتی باشد.

توافق اوپک موفق می‌شود؟
تحت تأثیر کاهش شدید قیمت نفت و منفی شدن آن، توافق اوپک و غیر اوپک که قرار بود از روی اول ماه مه رسما آغاز شود، توسط برخی از کشور‌ها اجرا شد و تولید نفت این کشور‌ها کاهش یافت. ازجمله این کشور‌ها می‌توان کویت و عربستان را نام برد که به نظر می‌رسد فرایند کاهش تولید را آغاز کرده‌اند.

با این کاهش تولید، به نظر می‌رسد که وضعیت طی ماه‌های آتی شرایط با ثبات‌تری داشته باشد. همین عامل است که موجب شده است تا قیمت نفت در سررسید‌های آتی مربوط به ماه‌های دورتر، بسیار گران‌تر از سررسید نزدیک‌ترین ماه باشد. به نظر می‌رسد که این توافق می‌تواند کمی وضعیت اشباع نفت در بازار را تقلیل دهد.

امید نفت از دل قیمت منفی؟
مطابق سایر مقالات پیشاپیش و به رسم همیشگی باید گفت که سخن گفتن حول آینده نفت بسیار پیچیده است، اما به نظر نمی‌رسد که وضعیت نفت حتی با وجود توافق اوپک و کاهش تولید به‌زودی به تعادل برسد.

حجم بسیار بالای ذخایر نفتی در جهان در کنار ظرفیت بسیار بالای تولید هم‌زمان با رکود سنگین جهانی، سبب شده است که شرایط برای به وجود آمدن یک عدم تعادل چندین ساله در صنعت نفت آماده شود و احتمالاً تا ماه‌ها باید شاهد قیمت‌های پایین برای نفت باشیم.

اما نگارنده اعتقاد دارد که ماندگاری نفت در قیمت‌های بسیار پایین و زیر ۱۵ دلار می‌تواند شرایط را برای رشد قیمت آن در سال‌های آتی هموارتر کند. طی روز‌های اخیر خبر‌هایی از ورشکستگی کمپانی‌های تولیدکننده نفتی شنیده می‌شود. ورشکستگی شرکت‌های تولیدکننده نفت جهان می‌تواند فرصتی برای افزایش دوباره قیمت‌ها ایجاد کند.

در این حالت، امکان دارد که تولید نفت با شدت بسیار بیشتری کاهش یابد، و در صورت کاهش اثرات بحران و افزایش تقاضا نیز میزان تولید نفت نتواند به شرایط قبلی خود بازگردد. شاید تنها شانسی که بتوان برای قیمت‌های بالای نفت متصور بود، از دل یک ناامیدی و ورشکستگی همگانی زاییده شود.

منبع: ایندیپندنت