اُزون، همکار جدید کرونا

قرنطینه خانگی هم نتوانست گاز ازون را از تهران بیرون‌کند. آسمان آبی است، اما روز‌هایی که ازون به ریه‌های مردم پایتخت رفته، نسبت به مدت مشابه سال قبل بیشتر بوده است. روز گذشته هوای تهران پس از سه روز تجربه آلودگی بر اثر افزایش غلظت آلاینده ثانویه ازون، بیش از ۱۴ساعت در شرایط سالم قرار گرفت و میانگین کیفی هوای پایتخت عدد ۷۵ را نشان‌داد.

پیش‌بینی‌ها هم از اواخر هفته گذشته از افزایش میزان ازون در هوا خبر دادند و درنهایت بعد از چند روز آلودگی وضع روز گذشته کمی رو به بهبود گذاشت. وضع هوای روز‌های آینده هم هنوز اعلام نشده است.

بر اساس اطلاعات آماری شرکت کنترل کیفیت هوای تهران، در ١٥روز نخست امسال هوای پایتخت ٩روز در شرایط پاک و ٦ روز در وضع قابل قبول (سالم) قرار گرفته که در مقایسه این روز‌ها با دوره مشابه سال گذشته، هوای تهران ١٤روز پاک و یک‌روز سالم بوده است.

آمار‌ها تاکنون که تقویم بیست‌ویکم تیرماه را نشان‌می‌دهد، ١٦ روز ناسالم به دلیل حضور آلاینده ازون را نشان‌داده که این تعداد روز ناسالم به دلیل ازون بالاست. آلاینده‌ای که براساس گزارش شرکت کنترل کیفیت هوای تهران عامل ایجاد انواع مشکلات سلامتی ازجمله درد قفسه‌سینه، سرفه، سوزش گلو و گرفتگی ریه است.

ازون موجود در سطح زمین هم می‌تواند ریه‌ها را برای عفونت مستعدتر کند و التهاب جدار ریه‌ها را به دنبال داشته باشد.

وضعیت در سال گذشته بهتر از امسال بود و آمار‌ها در ۱۰۷ روز ابتدای سال ٩٨ می‌گویند که ۱۵روز آلوده به آلاینده ازون در تهران وجود داشته که در این بین یک روز شاخص از ۱۵۰ واحد هم فراتر رفته و با رسیدن به ۱۶۰ واحد، آسمان تهران برای عموم مردم آلوده شده است.

آلودگی با ازون در سال ٩٨ از دوم خرداد با گرم‌شدن هوا آغاز شد و در دهم تیر به اوج خود رسید. این روز آلوده با ازون تحت‌تأثیر دو علت رقم خورد؛ گرم‌شدن هوا، فراهم‌کردن بستر برای تشکیل آلاینده‌های ثانویه ازجمله ازون بود و کاهش انتشار ذرات معلق در هوای تهران به دلیل فراگیرشدن معاینه فنی خودرو‌ها و البته شرایط جوی پربارش در بهار سال گذشته که موجب شد شدت نور خورشید در سطح زمین افزایش پیدا کند و این وضع به تسهیل واکنش شیمیایی برای تولید ازون در حضور تابش آفتاب کمک کرد.

درحالی سه‌و ماه نیم امسال ١٦ روز آلوده به ازون داشت که در کل سال ٩٧، ١٦ روز آلوده به ازون ثبت شده است. حسین شهیدزاده، مدیرعامل شرکت کنترل کیفیت هوای تهران با اشاره به کاهش تردد خودرو در ایام نوروز به دلیل قرنطینه گفته است که انتظار می‌رفت درصورت تغییرات جوی مشابه سال گذشته وضع هوای تهران مطلوب‌تر باشد، اما برابر آمار روز‌های پاک سال‌جاری کمتر از سال گذشته است: «دلیل اصلی آن تغییر حدود مجاز آلاینده‌ها و روش محاسبه شاخص روزانه است، به این صورت که در روش جدید، در غلظت پایین‌تری از آلاینده‌ها از محدوده پاک خارج و به وضع سالم یا قابل قبول وارد می‌شویم.»

او گفته در مکاتبه‌ای با محیط‌زیست استان تهران خواستار بررسی وضع آلایندگی منابع ساکن و صنایع در جنوب شهر و خارج از محدوده تهران شده‌اند و معتقد است در بسیاری از روز‌ها به واسطه وزش باد از جنوب، غرب یا جنوب‌غرب تهران وضع هوای تهران تحت‌تأثیر آلایندگی منابع ساکنی قرار می‌گیرد که در خارج تهران واقع‌اند: «به عنوان مثال بسیاری از صنایع در غرب تهران مستقرند و گاه حتی آلودگی هوای شهر کرج که در فاصله کمتر از ٢٠کیلومتری از مرز پایتخت قرار دارد، بر وضع هوای شهر تهران تأثیر می‌گذارد، چراکه مستقیما قسمتی از آن آلودگی را باد به تهران منتقل می‌کند.

در اولین سیاهه انتشاری که شرکت کنترل کیفیت هوای تهران منتشر کرد، سهم خودرو‌ها به‌عنوان منابع متحرک ٧٥‌درصد مطرح شده بود، اما براساس سنجش‌های مجدد و سیاهه انتشار اخیر، این سهم به ٦١‌درصد کاهش و سهم منابع ساکن آلایندگی به ٣٩‌درصد افزایش یافته است.»

بهزاد اشجعی، دبیر کمیته فنی صدور مجوز‌های خودرویی سازمان حفاظت محیط‌زیست هم معتقد است خطر ازون اگر بیشتر از ذرات معلق نباشد، از آن کمتر نیست و قطعا اگر تصمیماتی در زمستان گرفته می‌شود، در تابستان هم گرفته خواهد شد، به شرطی که وضع به شرایط اضطرار برسد. او گفته که حساسیت نسبت به ازون کمتر است، چون آلودگی ذرات معلق مشهودتر است و هر کسی زمستان از خانه بیرون می‌آید، به چشمش آلودگی را می‌بیند.

ازون، در روز‌های تعطیل بیشتر می‌شود
افزایش میزان ازون در تهران به نسبت سال گذشته عاملی بود تا صحبت‌هایی درباره چرایی این اتفاق با وجود قرنطینه و استفاده‌نکردن از خودرو و. مطرح شود. این درحالی است که حسین شهبازی، سرپرست معاونت فنی شرکت کنترل کیفیت هوای تهران می‌گوید که ازون، آلاینده ثانویه است، به همین دلیل میزان آن در روز‌های تعطیل حتی می‌تواند بیشتر از روز‌های عادی هم باشد، این امر را آمار سال‌های گذشته هم نشان می‌دهد:

«میزان ازون در هوا در روز‌های جمعه سال گذشته بیشتر از روز‌های غیرتعطیل بود، دلیل آن هم این است که بحث ازون پیچیده‌تر از ذرات معلق است و قرنطینه و روز‌های تعطیل نمی‌تواند کمکی به پایین‌آمدن آن کند و مهارش هم مدت زمان زیادی می‌طلبد.

علاوه بر آن یکی از منابع تولید ازون، آلاینده ناکس است که باعث ایجاد غلظت ازون در هوا می‌شود.» به گفته او پارامتر‌های فراوانی برای ایجاد ازون در هوا وجود دارد که علاوه‌بر تولیدکنندگان این آلاینده، دمای هوا، میزان نور خورشید و سرعت باد هم در آن تأثیر دارد: «ناکس ماده احتراق سوخت است و عمده آن هم از خودرو و صنایع آلاینده می‌آید، به همین دلیل شاید از لحاظ مکانی هم میزان بیشتر این آلاینده را در حاشیه شهر و مناطقی که تولید آلاینده در آن زیاد است، بتوان دید، اما درنهایت این گاز به راحتی به شهر می‌رسد.

همچنین منابع مختلفی ازجمله منابع متحرک، نیروگاه‌ها، مصارف خانگی و تجاری، صنایع، جایگاه‌های سوخت و... عامل تولید ناکس‌اند که در شهر تهران ۳۵‌درصد آلاینده ناکس توسط منابع متحرک و ۳۲‌درصد آن توسط نیروگاه‌ها تولید می‌شود. مصارف خانگی، اداری و تجاری و صنایع نیز هر کدام به ترتیب سهم ۱۴ و ۸‌درصدی در تولید این آلاینده دارند.»

نکته دیگری که او می‌گوید این است که امسال نحوه محاسبه این آلاینده براساس مصوبات جدید وزارت بهداشت و سازمان حفاظت محیط‌زیست سختگیرانه‌تر شده و همین امر عاملی بوده که در سال جدید میزان آلاینده ناکس در شهر تهران به‌عنوان یکی از شاخص‌های آلایندگی نمایش داده شود: «راه مقابله و کاهش میزان ازون در هوا مشخص است و البته زمان‌بر.

یکی از این موارد افزایش و دقت در معاینه فنی خودروهاست، دیگری خارج‌کردن موتورسیکلت‌های فرسوده و جایگزینی موتورسیکلت‌های انژکتوری است که این مورد درباره خودرو‌های دیزلی هم وجود دارد. از سوی دیگر باید صنایع آلاینده اطراف شهر‌ها کنترل شوند و طرح کهاب که طرح جمع‌آوری بخارات بنزین است (همان سوخت‌های نسوخته‌ای که به ازون تبدیل می‌شوند) هم بعد از ١٠ سال از ایجاد آن به درستی اجرایی شود.»

او می‌گوید راهکار‌ها مشخص‌است، اما هزینه‌بر بودن بسیاری از این طرح‌ها از سویی و از سوی دیگر همکاری‌نکردن ارگان‌های مختلف عاملی شده تا هر سال شاهد ازون بیشتری در هوا باشیم.