مناقشه خونین ارمنستان و آذربایجان بر سر چیست؟

اواخر سال ۱۹۸۸ همزمان با فروپاشی شوروی، منازعه دو کشور بر سر منطقه ناگورنو قره‌باغ آغاز شد. در ابتدا ارمنی‌های قره‌باغ فوریه ۱۹۸۸ برای پیوستن به جمهوری ارمنستان دست به اعتراض زدند، اما مسکو این خواسته را رد و حکمرانی این منطقه را به آذربایجان واگذار کرد.

البته مردم این منطقه بیکار ننشستند و در روز ۱۰ دسامبر ۱۹۹۱، قره‌باغی ها در یک رفراندوم با استقلال قره‌باغ موافقت کردند هرچند آذری‌های محلی این رفراندوم را تحریم کرده بودند.

با این وجود این مناقشه در سال ۱۹۹۲ به درگیری نظامی کشید، در نتیجه این مناقشه نیز منطقه قره باغ کوهستانی جمهوری آذربایجان و هفت شهرستان همجوار آن تحت اشغال نیرو‌های ارمنستان درآمد.

تنش‌های دو طرف در نهایت به جنگی خونین بین آذربایجان و ارمنستان انجامید که اوکراین و روسیه را نیز درگیر کرد و مجاهدین افغان را نیز در جبهه آذربایجان وارد خود ساخت. چچنی‌ها نیز سربازانی در هر دو سوی جنگ داشتند. در نهایت جنگ با آتش‌بسی در ۱۲ مه ۱۹۹۴ پس از هزاران کشته و صد‌ها هزار آواره پایان یافت.

با این حال دو طرف در سال ۱۹۹۴ پیمان آتش‌بس امضا کردند، اما این پیمان نیز به اختلافات پایان نداد. مطابق آن آتش‌بس، ناگورنو قره‌باغ و مناطق اطراف آن به کنترل ارمنستان درآمد؛ با این حال از آن زمان تاکنون هر از چندگاهی درگیری مسلحانه‌ای در این منطقه و در امتداد نوار مرزی دو کشور روی داده است.

البته نکته جالب توجه اینجاست که درگیری‌های جدید در قره‌باغ رخ نداده است. این بار درگیری‌های مرزی در فاصله ۳۰۰ کیلومتری منطقه مورد مناقشه قره‌باغ در منطقه تاووش رخ داده است.

یک نکته عجیب در درگیری‌های جدید کشته شدن یک ژنرال ارتش جمهوری آذربایجان در روز سه‌شنبه است. اکثر درگیری‌های سه دهه اخیر از طریق تک تیراندازی یا شلیک تیربار بوده و معمولا تلفات آن پرسنل رده پائین و در مواردی غیرنظامیان بوده‌اند.

برخی شواهد حکایت از آن دارد که در درگیری‌های اخیر از تانک، پهپاد و توپخانه نیز استفاده شده است.

بنابر برخی گزارش‌ها، حرکت یک خودروی نظامی جمهوری آذربایجان در بخش شمالی مرز مشترک دو کشور نخستین جرقه درگیری در روز یکشنبه ۲۲ تیر بوده است. البته تائید گزارش‌ها از منطقه درگیری همچنان ناممکن است.

با این وجود آرکادی دوبنوف، تحلیلگر سیاسی از مرکز کارنگی مسکو، به رادیو اروپای آزاد گفته است که "درگیری این بار عجیب بود، چون ظاهرا اقدام تحریک‌آمیزی روی نداده بود. " او همچنین گفته که: "تمامی شواهد نشان می‌دهد که به احتمال زیاد، علت ماجرا خطای انسانی بوده، نه انگیزه‌های سیاسی یا راهبردی. ".

اما در طرف مقابل یک کارشناس دیگر هرگونه تصادفی بودن شروع درگیری را رد می‌کند.

توماس دو وال، کارشناس ارشد پژوهشکده کارنگی اروپا، در توئیترش نوشت: "دقیقا مشخص نیست کدام طرف درگیری را شروع کرده، ولی جمهوری آذربایجان در وقوع درگیری نفع بیشتری داشته است؛ زیرا از عدم پیشرفت در مذاکرات و رکود آن در دو سال و نیم اخیر کلافه است و می‌خواهد این غیرعادی بودن وضعیت را به جامعه بین‌المللی نشان دهد. "

او همچنین نوشت: «اینجا هیچ چیز تصادفی نیست. موارد نقض آتش‌بس تصمیم‌های سیاسی هستند».

اما افشار سلیمانی، سفیر پیشین ایران در باکو و کی‌اف درباره چگونگی درگیری میان دو کشور معتقد است که ارمنستان با انگیزه داخلی شروع کننده درگیری‌ها بوده است.

او گفته که "با توجه به قول‌هایی که نیکول پاشینیان، رئیس جمهوری ارمنستان به مردم داده و دولت و مجلس را به دست گرفته، نتوانسته تابه‌حال پاسخگو باشد و برای فرافکنی و انحراف افکارعمومی خواسته که یک وضعیتی را برای خود ایجاد بکند. حالا، چون مخالفین در ارمنستان فعال شدند و اعتراض می‌کنند و ایشان ممکن است دچار مشکلاتی شوند. با توجه به این‌که آقای کوچاریان، رئیس جمهوری اسبق ارمنستان هم در بازداشت هستند و طرفداران او هم علیه پاشینیان و دولتش و همین‌طور طرفداران سرکیسیان و اکثر افرادی که در مجلس و دولت نیستند، اکنون فعال شده‌اند. من فکر می‌کنم این موضوع یکی از دلایل بروز این درگیری بوده است. "

سلیمانی در ادامه توضیحات خود گفته که "پاشینیان، چون نه ارمنی جناح قره‌باغی است و نه ارمنی "روسوفیل" و در بحث قره‌باغ هم مقداری مواضع منفی نسبت به او در ارمنستان شکل گرفته و شاید به خاطر این هم که شده، خواسته نشان دهد که ایشان هم دنباله رو سیاست‌های قبلی است. "

سفیر سابق ایران در باکو در ادامه صحبت‌های خود ضمن اشاره به سیاست‌های روسای جمهور سابق ارمنستان گفت: "کوچاریان و سرکیسیان روسای جمهور پیشین ارمنستان از ارامنه قره‌باغ بودند و وابسته به روسیه و تابه‌حال نه مسئله قره‌باغ را حل کردند و نه ارمنستان پیشرفت کرده است، چون ارمنستان مقصر است و ۲۰ درصد از خاک آذربایجان را اشغال کرده و تابه‌حال به‌رغم صدور چهار قطعنامه شورای امنیت سازمان ملل متحد مبنی بر خروج نیرو‌های ارمنی از خاک آذربایجان، این کشور تن به این کار نداده است. "

از طرفی برخی از تحلیلگران سیاسی نیز معتقدند که این بار تبادل اطلاعات سری توسط رژیم صهیونیستی آتش مناقشه را شعله ورتر کرده است.

در این رابطه تحلیلگران گفته اند که اخباری وجود دارد که این بار رژیم صهیونیستی مقداری از اخبارو اطلاعات نظامی آذربایجان را به ارمنستان داده و در قبال آن درخواست کرده تا ارمنستان افتتاح سفارت خود را در سرزمین‌‎های اشغالی سرعت ببخشد؛ بنابراین لو رفتن اطلاعات نظامی جمهوری آذربایجان و دسترسی ارمنستان به این اطلاعات به دلیل اقدامات رژیم صهیونیستی علت شعله‌ور شدن آتش در شرایط فعلی در سطح منطقه است.