توقع زایش از "پول نازا"

علی رضاییان | شاید برای مقاطع کوتاه‌مدت بین اقتصاددانان اختلاف باشد، اما در بازه‌های بلندمدت، خنثایی و نازایی پول مورد وثوق است. به این معنا که در بلندمدت، رشد پول یا نقدینگی اثری بر متغیر‌های واقعی نمی‌گذارد.

به عبارت دیگر، رشد پول در بلندمدت نمی‌تواند موجب رشد اقتصادی و اشتغال شود. آمار پولی ایران نیز به‌خوبی موید این مساله است. در حالی که طی دو دهه گذشته نسبت مانده تسهیلات بانکی به تولید ناخالص داخلی اسمی رشد داشته و از سطح ۵۰ درصد در ابتدای دهه ۱۳۸۰ به ۸۰ درصد در سال گذشته رسیده، اما رشد اقتصادی ایران نزولی بوده است.

به عبارت دیگر در حالی که انبساط پولی هر سال انجام شده، اما بخش واقعی اقتصاد منقبض شده است. نتیجه آنکه انبساط پولی همان‌طور که تئوری پیش‌بینی می‌کند، روی سطح قیمت جلوه کرده است.

وقتی فشار بی‌حد و حصر لابی بنگاه‌های به ظاهر تولیدی و وزارتخانه‌های مربوطه برای دریافت تسهیلات ارزان‌قیمت وجود دارد، هر چه استدلال بیاورید تسهیلات ارزان‌قیمتی که به رشد کل‌های پولی منجر می‌شود اثری بر تولید ندارد، فایده‌ای نخواهد داشت. اینجا بحث رانت و منافع است.

خود آن متقاضی تسهیلات ارزان‌قیمت نیز می‌داند که مثلا به‌دلیل ناکارآمدی مدیریتی به اینجا رسیده که نیاز به سرمایه در گردش دارد؛ اما وانمود می‌کند که به‌دلیل شرایط اقتصاد کلان است. گو آنکه فقط یک آشنا به مسائل کلان ممکن است دریابد تسهیلات با نرخ بهره واقعی غیرتعادلی ارزان تنها به مشکلات بیشتر اقتصاد دامن می‌زند تا منجر به افزایش تولید شود.

اما همواره این فشار‌ها برای کسب تسهیلات ارزان‌قیمت وجود دارد. وزارتخانه متولی نیز بر فشار می‌افزاید آن هم به بهانه تولید، اما در نهایت این آمار و واقعیت‌هاست که سخن می‌گویند. انبساط پولی منجر به تولید و اشتغال نمی‌شود. چون پول خنثی است. بگذارید به زبان ساده هم مکانیزم را توضیح دهیم. تسهیلات با نرخ بهره واقعی غیرتعادلی پایین منجر به رشد نقدینگی و تورم می‌شود.

تورم قدرت خرید مردم را کم می‌کند. به این معنا که مردم می‌توانستند به اندازه این قدرت خرید کم‌شده، کالا و خدمات تقاضا کنند؛ اما دیگر نمی‌توانند، چون این میزان صرف کمک به بنگاهی شده که تسهیلات ارزان‌قیمت گرفته است.

می‌بینید که انبساط پولی فقط باعث می‌شود جریان مالی از یک بخش کم شود و به بخش دیگری برسد بدون آنکه در مجموع به اقتصاد کمکی کند. در این میان فقط بنگاهی که توانسته با لابی به تسهیلات ارزان دست یابد، سود جسته است.

اما داستان به همین جا ختم نمی‌شود. همان وزارتخانه‌ای که با پیگیری و فشار و به نام تولید منجر به رشد نقدینگی شده، خود مدعی می‌شود که چرا تورم وجود دارد؟ چرا این قدر رشد نقدینگی بالاست؟ حداقل اگر باعث می‌شویم تا با ایجاد رانت برای عده‌ای، تورم را بر مردم آوار کنیم، مسوولیت آن را بپذیریم.

اگر هم آگاهی به مساله نداریم و واقعا فکر کردیم با تسهیلات ارزان باعث رشد تولید می‌شویم، باور کنیم پول نازا و خنثی است و بعد از تجربه این واقعیت در نیم قرن گذشته، تجربه کردن را متوقف کنیم.