داستان 700 سالهای که درون «جلد» یک کتاب پیدا شد
در کشفی شگفت‌انگیز، تکه‌ای شکننده از نسخه‌ای خطی متعلق به قرن سیزدهم، درون جلد دفتر ثبت اسنادی از قرن شانزدهم در کتابخانه دانشگاه کمبریج پیدا شده است. این قطعه داستان‌هایی نادر از مرلین و شاه آرتور را بازگو می‌کند و نور تازه‌ای بر ادبیات آرتوری می‌افکند.
فرادید| این نسخه خطی که نخستین‌بار سال ۲۰۱۹ شناسایی شد، اکنون تأیید شده که دنباله‌ای بر داستان مشهور شوالیه لنسلوت است؛ یکی از پرفروش‌ترین آثار قرون وسطی که کمتر از ۴۰ نسخه از آن باقی مانده است. هر نسخه به‌شکلی منحصربه‌فرد به‌دست کاتبان قرون وسطایی نوشته شده و گمان می‌رود این قطعه بین سالهای ۱۲۷۵ تا ۱۳۱۵ نگاشته شده باشد.
به گزارش فرادید، بقای این نسخه خطی به استفاده‌ی مجدد از آن در قرن شانزدهم به‌عنوان جلد سندی ملکی از ملک عمارت هانتینگفیلد در سافُلک متعلق به خانواده وَنِک نسبت داده شده است. این شیوه غیرمعمول صحافی موجب شد متن کم‌وبیش غیرقابل‌دسترس شود، چراکه کاغذها تاخورده، پاره و در کتاب دوخته شده بودند و این نکته تلاش کارشناسان دانشگاه کمبریج برای خواندن و تأیید اصالت آن را پیچیده کرد.
پروژه‌ای نوآورانه با همکاری آزمایشگاه تصویربرداری میراث فرهنگی دانشگاه کمبریج و بهره‌گیری از فناوری‌های دیجیتال پیشرفته آغاز شد تا اسرار این نسخه بدون آسیب رساندن به آن کشف شود. دکتر ایرِن فابری، متخصص زبان فرانسه در کتابخانه دانشگاه، اهمیت این کشف را تأکید کرد و گفت که ابتدا تصور می‌شد این متن مربوط به داستانی از سِر گاوین در قرن چهاردهم باشد.
گمان می‌رود این نسخه متعلق به نسخه‌ای کوتاه‌تر از Vulgate Merlin باشد و خطاهای کوچک متنی مانند درج اشتباه نام Dorilas به‌جای Dodalis، به پژوهشگران کمک خواهد کرد ارتباط آن را با نسخه‌های موجود پیگیری کنند. نگارش دقیق متن و استفاده از حروف ابتدایی تزئین‌شده به رنگ‌های قرمز و آبی نشان می‌دهد این نسخه اواخر قرن سیزدهم یا اوایل قرن چهاردهم تهیه شده است.
این قطعه به زبان فرانسوی قدیم نوشته شده، زبانی که پس از فتح نورمن‌ها، درباریان و اشراف انگلیس در قرون وسطی از آن استفاده می‌کردند و متعلق به داستان‌های عاشقانه آرتوری است که برای مخاطبانی اشرافی از جمله زنان نگاشته می‌شد. این بخش، دو صحنه مهم از پایان Suite Vulgate du Merlin را روایت می‌کند: پیروزی مسیحیان بر ساکسون‌ها در نبرد کامبِنیک و صحنه‌ای در دربار که مرلین در قالب نوازنده‌ی چنگ ظاهر می‌شود.
کشف این نسخه، آغازگر پروژه‌ای گسترده در زمینه حفاظت و پژوهش شد که با حمایت مالی Cambridge Digital Humanities انجام می‌گیرد. به دلیل وضعیت بسیار شکننده نسخه، روش‌های سنتی حفاظت می‌توانست موجب آسیب غیرقابل‌جبران شود، بنابراین تیم پژوهشی تصمیم گرفت نسخه را در قالب اصلی خود نگه دارد و با بهره‌گیری از فناوری‌های نوین آن را به شکل مجازی باز و دیجیتالی کند.
دکتر فابری بر اهمیت حفظ نسخه در وضعیت اصلی تأکید کرد و گفت: «موضوع تنها متن نیست، بلکه خود شیء نیز اهمیت دارد. نحوه‌ی استفاده مجدد از آن، داده‌هایی درباره روش‌های بایگانی در انگلستان قرن شانزدهم به ما می‌دهد.»
تیمی میان‌رشته‌ای شامل متصدیان موزه، متخصصان مرمت و کارشناسان تصویربرداری با همکاری هم نسخه را تحلیل و دیجیتالی کردند. از فناوری‌هایی مانند تصویربرداری چندطیفی و اسکن توموگرافی رایانه‌ای استفاده شد تا متن و جزئیات ساختاری پنهان‌شده بدون باز کردن صحافی نمایان شود.
سالی کیلبی (بخش مرمت) و بلاژِی میکوا (CHIL) در حال عکاسی دقیق از درون تاخوردگی‌های نسخه خطی هستند
این پروژه نه تنها محتوای داستانی این نسخه را روشن کرد، بلکه معیار جدیدی برای حفاظت و دیجیتالی‌کردن نسخه‌های خطی قرون وسطایی بوجود آورد. روش‌های به‌کاررفته ممکن است در قالب الگویی برای کتابخانه‌ها و آرشیوهای سراسر جهان که با چالش‌های مشابه در مورد نسخه‌های شکننده روبه‌رو هستند، به کار آید.
در حالی که داستان‌های شاه آرتور و مرلین همچنان مخاطبان را مجذوب خود می‌کند، این کشف نشان می‌دهد فناوری مدرن چگونه می‌تواند فصل‌های تازه‌ای از داستان‌های کهن را آشکار کند. اکنون نتایج دیجیتالی این پروژه از راه کتابخانه دیجیتال کمبریج به شکل آنلاین در دسترس عموم قرار گرفته و امکان بررسی‌های بیشتر درباره این گنجینه ادبی قرون وسطایی را فراهم کرده است.
مترجم: زهرا ذوالقدر
