حکاکی‌های باستانی از «خدایان مصری» در ترکیه پیدا شدند
کشف حکاکی‌ای از جنس مرمر در ترکیه که خدای ابوالهول‌مانند مصری یعنی توتو را به تصویر می‌کشد، نشانه‌ای کم‌نظیر از تأثیرات فرهنگی مصر باستان بر آناتولی دوران روم است.
فرادید| باستان‌شناسانی که در محوطه‌ی باستانی ساگالاسوس در ناحیه‌ی آغلاسونِ استان بوردور مشغول کاوش هستند، به کشف چشمگیری دست یافته‌اند: نقش‌برجسته‌ای از مرمر افیون که خدای ابوالهول‌مانند مصری، توتو را به‌شیوه‌ای ماهرانه و با شگرد حکاکی (برش سطحی) به تصویر می‌کشد.
به گزارش فرادید، این حجاری‌های برجسته، بخشی از یک برنامه‌ی تزیینی با الهام از نقش‌مایه‌های مصری بوده‌اند و در یک مجموعه‌ی حمام رومی کشف شده‌اند. این یافته، نشانه‌ای تازه از تبادل‌های فرهنگی میان آناتولی و مصر باستان را آشکار می‌کند.
کشفی منحصربه‌فرد در حمام رومی
این لوح‌های مرمری نخستین بار سال ۲۰۰۴، در جریان کاوش در بخش شمالی سالن سردِ مجموعه‌ی حمام-ورزشگاه، شناسایی شدند. بررسی‌های تازه‌ی گروه باستان‌شناسی نشان داده که این تصاویر بخشی از یک دکور با الهام از سبک مصری هستند. ویژگی منحصربه‌فرد این آثار نه‌تنها در شمایل‌نگاری آن‌ها، بلکه در جنس و تکنیک ساخت است: این نقوش بر مرمر افیون اجرا شده‌اند و به‌جای نقش‌برجسته‌ی عمیق با تکنیک حکاکی سطحی شکل گرفته‌اند.
از آن‌جا که نمونه‌های چنین شمایل‌نگاری در خارج از مصر شناخته نشده است، این صحنه نوری تازه بر برنامه‌های تزیینی نیایشگاه‌های خدایان مصری در سرزمین‌های فراتر از نیل می‌افکند. به نظر می‌رسد این نقش‌برجسته بخشی از معبدی برای پرستش توتو نبوده، بلکه کارکردی زینتی داشته و بر موضوعاتی مانند حفاظت، پادشاهی و قدرت نمادین تأکید می‌کرده است.
شمایل‌نگاری: توتو، هوروس و سوبک
در قسمت مرکزی صحنه، توتو، خدای ابوالهول‌مانند مصری دیده می‌شود. در این نقش‌برجسته، توتو میان چهره‌هایی نمادین قرار دارد که نمایانگر قدرت شاهانه و ایزدی مصر هستند: هوروس، خدای شاهین‌چهره و نماد پادشاهی و سوبک، خدای کروکودیل و تجسم نیروی حیات‌بخش رود نیل.
باستان‌شناسان معتقدند ترکیب این تصاویر یادآور مضامینی همچون پادشاهی ایزدی و قدرت محافظتی است: توتو به‌عنوان نگهبان، سوبک نماد نیروی زاینده‌ی نیل و هوروس به‌عنوان تأییدکننده‌ی مقام شاهانه در ترکیبی هماهنگ دیده می‌شوند. معماری نقش‌برجسته با عناصر تزیینی چون درگاه یا کتیبه‌ی نمادین، تاج‌های مصر علیا و سفلی و جای‌گیری دقیق پیکره‌ها، گواه درک عمیق از نمادشناسی سلطنتی مصر است که در قالبی رومی-آناتولیایی بازآفرینی شده است.
لوح نقش‌برجسته‌ای از مرمر افیون که تصویر خدای توتو را به نمایش می‌گذارد و به‌شیوه‌ای استادانه با استفاده از تکنیک حکاکی (برش سطحی) اجرا شده است
جنس، تکنیک و سنگ محلی
یکی از چشمگیرترین جنبه‌ها، انتخاب مرمر افیون به‌عنوان ماده‌ی اصلی است. این سنگ که حوالی افیون‌قره‌حصار استخراج می‌شده، نشان می‌دهد مواد از مصر وارد نشده، بلکه از منابع محلی برای نمایش خدایان مصری استفاده شده است. تکنیک کار نیز حکاکی سطحی روی صفحات نازک مرمر است، نه نقش‌برجسته‌ی عمیق که کاربردی تزیینی و ظریف‌تر را نشان می‌دهد.
به‌کارگیری مرمر محلی نشان می‌دهد ساگالاسوس در عین پایبندی به سنت‌های منطقه‌ای در معماری و پیکرتراشی، در جریان‌های فرهنگی مدیترانه‌ای هم فعال بوده است. مرمر افیون در دوران روم شهرت فراوان داشت و در بسیاری از پیکره‌ها و تزئینات معماری امپراتوری به کار می‌رفت.
اهمیت: پیوند آناتولی و مصر
این کشف از چند جهت بااهمیت است: نمایش خدایان مصری بیرون از مصر بسیار نادر است. نقش‌برجسته‌ی ساگالاسوس از اندک نمونه‌هایی است که خدای ابوالهول‌مانند توتو را کنار هوروس و سوبک نشان می‌دهد. این اثر نشان می‌دهد ساگالاسوس در دوران روم نه‌تنها اقتصاد شکوفایی داشت (با صادرات سفال و محصولات کشاورزی) بلکه پذیرای ایده‌ها و سبک‌های فرهنگی خارجی هم بود.
مردم ساگالاسوس سفال، شراب و فراورده‌های کشاورزی به مصر صادر می‌کردند و در مقابل، گونه‌های ماهی و تأثیرات فرهنگی را به آناتولی می‌آوردند و این خود نمونه‌ای روشن از تبادلات دوسویه‌ی فرهنگی و اقتصادی است.
پیامدهای پژوهشی
این نقش‌برجسته‌ی تازه‌مستندسازی‌شده پرسش‌های تازه‌ای را بوجود آورده: آیا چنین دکورهای مصری‌مانندی در آناتولیِ روم رواج بیشتری داشته‌اند؟ آیا کارگاه‌ها یا هنرمندانی محلی با آموزش یا الهام از سنت‌های مصری کار می‌کرده‌اند؟ آیا این نقش‌ها بیانگر هم‌گرایی مذهبی، اظهارات سیاسی یا تنها گرایش‌های هنری مد روز بوده‌اند؟
پژوهشگران قصد دارند تحلیل‌های فنی بیشتری از جمله منشأ سنگ، رد ابزار و آثار رنگدانه انجام دهند تا شکل اولیه‌ی رنگ‌آمیزی‌شده‌ی این لوح‌ها را بازسازی کنند و تاریخ دقیق‌تر تزئینات حمام را در چارچوب هنر رومی سده‌های دوم تا سوم میلادی مشخص کنند.
مترجم: زهرا ذوالقدر
