آشنایی با انواع بازار بورس در ایران

بورس ایران از گذشته تا کنون مراحل مختلفی را سپری کرده، تا به جایگاه فعلی خود از لحاظ اعتبار میان سرمایه‌گذاران برسد. تاریخ تاسیس بورس در ایران به سال ۱۳۱۵ هجری شمسی باز می‌گردد، اما در این تاریخ، بورس ایران به علت اتفاقات رخ داده در ایران و کشور‌های دیگر نتوانست به صورت مداوم به فعالیت خود ادامه دهد.

 در نهایت در ۱۵ بهمن ماه سال ۱۳۴۶ هجری شمسی بورس اوراق بهادار فعالیت خود را به صورت رسمی آغاز کرده و اولین معامله بر روی سهام بانک توسعه صنعتی و معدنی انجام گرفت.

از زمان گذشته تا به امروز، نحوه فعالیت در بورس و سرمایه‌گذاری بسیار متحول شده و در مسیر تکامل قرار گرفته است، به طور مثال معاملات به صورت کاغذی و حضوری، جای خود را به معاملات در بستر اینترنت و سامانه‌های معاملاتی داده است.

به صورت کلی بورس در ایران، بر اساس کالاهای متفاوت و نحوه معاملات، به چهار بازار مختلف بورس اوراق بهادار، بورس کالا، بورس انرژی و فرابورس تقسیم می‌شود، که در ادامه به معرفی این بازار‌ها می‌پردازیم.

بورس اوراق بهادار

دوران فعالیت بورس اوراق بهادار به چهار دوره تقسیم می‌شود که هم اکنون این بازار در دوره چهارم فعالیت خود قرار دارد.

شرکت‌هایی که در بورس اوراق بهادار پذیرفته شده‌اند، بر اساس شفافیت، وضعیت بنیادی، سهام شناور و … به دو دسته بازار اول و دوم تقسیم می‌شوند.

در بازار اول نیز دو بخش (تابلوی) اصلی و فرعی وجود دارد که تفاوت شرکت‌ها براساس مقدار سرمایه ، تعداد سهامداران و …  مشخص می‌شود.

به طور کلی شرکت‌های پذیرفته شده در بورس بر اساس معیار‌های مشخصی طبقه‌بندی می‌شوند و باید یک سری معیار‌های عمومی را داشته باشند، اما معیار‌های خاصی نیز وجود دارد که حداقل‌هایی دارند، شرکت‌ها بر اساس این حداقل‌ها در تابلو‌های متفاوتی درج می‌شوند.

 بورس کالا

در ابتدا بورس فلزات در شهریور ماه  سال ۱۳۸۲ (اولین بورس کالایی ایران) و بورس کالای کشاورزی در شهریور ماه  سال ۱۳۸۳ فعالیت خود را آغاز کردند.

شرکت بورس کالای ایران در آذر ماه سال ۱۳۸۵ تأسیس شد. این شرکت با ادغام بورس فلزات و بورس کالای کشاورزی تشکیل یافت و در نهایت از مهر ماه سال ۱۳۸۶ به عنوان یک واحد فعال در حوزه کالاهای معاملاتی، زیر نظر سازمان بورس و اوراق بهادار فعالیت خود را آغاز کرد.

بورس کالا یک بازار یکپارچه است، که تولیدکنندگان زیادی در آن محصولات خود را پس از ارزیابی و تعیین قیمت توسط کارشناسان بورس کالا به بازار عرضه می‌کنند. این بازار اغلب محصولات خام و فرآوری نشده مانند فلزات، پسته، زعفران و … را دربرمی‌گیرد.

یکی از ویژگی‌های مثبت این بازار، حضور نهادهای نظارتی و تنظیم‌کننده است، که با پشتیبانی آنها، تولیدکنندگان، مصرف‌کنندگان و تاجران از مزایای قوانین و مقررات بازار بهره‌مند می‌شوند.

همچنین، بازار آتی کالا نیز در این بورس قرار دارد، جایی که اوراق مشتقه مانند قراردادهای آتی و اختیار معامله کالاهایی نظیر زعفران، شمش طلا، پسته و … معامله می‌شوند.

فرابورس ایران

فعالیت رسمی فرابورس ایران از مهر ماه سال ۱۳۸۸ هجری شمسی شروع می‌شود. فرابورس ایران خود به زیر مجموعه‌هایی از بازار‌های مختلف تقسیم می‌شود که می‌توان به  ۱) بازارهای پایه (بازار پایه زرد، بازار پایه نارنجی، بازار پایه قرمز)، ۲) بازار اول و بازار دوم ۳) بازار ابزارهای نوین مالی ۴) بازار SME (شرکت‌های کوچک و متوسط) اشاره کرد.

اگر شرکتی معیار‌های پذیرش در بازار بورس را نداشته باشد و همچنان خواستار عرضه سهام شرکت خود باشد، می‌تواند پذیرش عرضه سهام شرکت را در فرابورس ایران بگیرد

 بورس انرژی

شرکت بورس انرژی ایران در تیر ماه سال ۱۳۹۱ با مجوز‌های شورای عالی بورس و اوراق بهادار به عنوان آخرین بورس رسمی ایران تا کنون تاسیس شد و کار خود را زیر نظر سازمان بورس آغاز کرد.

این بازار، محیطی را فراهم می‌کند که معاملات حامل‌های انرژی نظیر نفت، گاز، برق و … و اوراق بهادار مشتقه بر پایه آن‌ها صورت می‌گیرد.

بورس انرژی شامل سه بازار اصلی است: بازار (فیزیکی) که معاملات مستقیم بر روی حامل‌های انرژی را شامل می‌شود، بازار (مشتقه) که به معاملات مبتنی بر اوراق بهادار مشتقه اختصاص دارد و بازار (فرعی) که در آن معاملات مرتبط با این بازار اصلی صورت می‌گیرد.

برای انجام معاملات توسط افراد نیاز است که کد معاملاتی مختص این بازار، جهت معاملات در کارگزاری‌های دارای مجوز دریافت شود.