باستانشناسی در ایران؛ راهی برای درک مسائل امروزی
شواهد جدید مبنی بر مطرح بودنِ چالش‌های جهانی از قبیل نابرابری اجتماعی در برخی از کهن‌ترین تمدن‌های ایران باستان، کمک می‌کند بدانیم چرا این چالش‌ها همچنان جوامع امروزی را آزار می‌دهد.
فرادید | باستان‌شناسانی که در زمینه‌ی جوامع کهن انسانی در ایران مطالعه کرده‌اند، یافته‌هایشان را در کتابی با عنوان «باستانشناسی ایران از پارینه سنگی تا امپراتوری هخامنشی» (The Archaeology of Iran from the Palaeolithic to the Achaemenid Empire) منتشر کرده‌اند. نویسندگان دانشگاه ریدینگ و دانشگاه تهران در ایران در جامع‌ترین مطالعه‌ای که تاکنون درباره‌ی باستانشناسی و تاریخ اولیه‌ی ایران منتشر شده است، پرده از یافته‌ها و تفاسیر تازه‌ای برداشته‌اند از جمله اینکه باستانشناسی ایران چگونه می‌تواند در درک مسائل امروزی از قبیل انعطاف‌پذیری، مهاجرت و چگونگی تعامل انسان‌ها با هم و تاثیرشان بر یکدیگر و بر محیط از جمله آب و هوا کمک کند.
به گزارش فرادید ، این کتابِ مصورِ رنگی به صورت رایگان از طریق Open Access در دسترس قرار دارد و نویسندگان مشترک آن راجِر مَتیو از دانشگاه ریدینگ و پروفسور حسن فاضلی نشلی از دانشگ‌ها تهران و دکتر اِیمی ریچاردسون (دانشگاه ریدینگ) به عنوان ویراستار تصاویر هستند.
یک نمونه از مسائلی که دغدغۀ امروزی ما هم هست مسئلۀ نابرابری اجتماعی است؛ در مطالعۀ باستانشناسی ایران می‌توان نخستین نمونه‌ها از اختلاف‌های طبقاتی و اجتماعی را مشاهده کرد؛ مثل اختلافاتی در انواع و کمیت اشیاء تدفینی و اندازه‌ی خانه‌ها وجود دارد و یا همینطور سوابق بردگانی که در خدمت اشراف بوده‌اند. این داده‌ها که از طریق باستانشناسی ایران فاش شده ثابت می‌کند این مشکل ریشه‌ی هزار ساله دارد. راجر متیو می‌گوید: «فرهنگ‌ها و رفتار‌ها در ایران باستان مسیر را برای زندگی مدرن هموار کرد. تحقیقات ما ثابت کرد مفاهیم و سنت‌هایی از قبیل کشاورزی و شهرنشینی همینطور مشکلات اجتماعی مانند شکاف طبقاتی نخستین بار هزاران سال پیش در این منطقه از آسیای غربی پدیدار شدند. مطالعه‌ی ایران باستان درک ما را نه تنها از ایران امروزی بلکه از کل دنیا بالا می‌برد با این حال تاریخ این منطقه به نفع تاریخ روم یا مصر تقریباً به کلی در مدارس نادیده گرفته شده است. امید داریم این کتاب یادآور اهمیت تاریخی ایران و ارتباطات ناشناخته و فراموش‌شده میان ما و اجدادمان در این منطقه باشد.»
این کتاب که ماه ژوئن ۲۰۲۲ منتشر شد دوره‌های مهمی را از ماقبل تاریخ و تاریخ ایران کشف می‌کند، از کهن‌ترین دوره‌ی پارینه سنگی زیرین (حدود ۵۰۰ هزار سال پیش، زمانی که انسان‌های ماقبل تاریخ شروع به سکنی گزیدن در این سرزمین کردند) تا انسان‌های عصر نوسنگی که در کوه‌های زاگرس و فراتر از آن زندگی می‌کردند و بعدتر عصر برنز و جوامع عصر آهن. این مورد آخر شامل نخستین «امپراتوری دنیا» میشد یعنی امپراتوری ایرانی هخامنشی. کتاب با رسیدن به دوران فروپاشی امپراتوری هخامنشی حدود سال ۳۳۰ قبل از میلاد پایان می‌یابد.
از بین موضوعاتی که کتاب به آن‌ها پرداخته می‌توان به پیشرفت روستا‌های کشاورزی، کاربرد باستانی نوشتن و دیوان سالاری در تمدن‌های شهری و ظهور و سقوط برخی از امپراتوری‌های بزرگ دنیای باستان اشاره کرد. سال ۲۰۱۸ از طرف شورای تحقیقات اروپا به پروفسور متیو و همکار باستان‌شناس وی دکتر وِندی متیو مبلغ ۲.۲ میلیون پوند بخاطر تحقیق جداگانه، اما مرتبط درباره‌ی جوامع کشاورزی اولیه در کوه‌های زاگرس ایران و عراق اعطا شد. این دو محقق به همراه همکاران خود اِیمی ریچاردسون و کمال رشید رحیم نسخه‌ی اصلی این اثر را سال ۲۰۲۰ با عنوان «نوسنگی اولیه‌یِ هلال حاصلخیز شرقی» منتشر کردند.
منبع: indiaeducationdiary
مترجم: زهرا ذوالقدر
