برای آزار خیابانی شاهد نداریم

درصدبالایی از زنان مورد آزار خیابانی قرار گرفته‌اند. این اعداد که حاکی از موج آزارها در خیابان‌هاست، درحالی از سوی مدیرگروه مطالعات زنان انجمن جامعه‌شناسی ایران عنوان شد که تاکنون به‌طور دقیق به آزارهای خیابانی پرداخته نشده است. دانشکده فنی تهران عصر دیروز میزبان همایشی درباره امنیت زنان در فضای عمومی بود و این آمار از دلش بیرون آمد: در پژوهشی با ۳۸۰ نمونه در شهر تهران، تنها ۱۸نفر از پسران اعلام کرده بودند که برای زنان مزاحمت ایجاد نکرده‌اند. از سوی دیگر، پسران نیز گروه دیگری هستند که مورد تعرض قرار می‌گیرند اما درباره آن سکوت می‌شود.

شهلا اعزازی مدیرگروه مطالعات زنان انجمن جامعه‌شناسی ایران در اين نشست از کمبود آمار در زمینه میزان آزارهای خیابانی برای زنان انتقاد كرد: «برخی از پژوهش‌ها نشان می‌دهند که درصد بالایی از زنان مورد آزار خیابانی قرار گرفته‌اند. آزارهای جنسی همزمان با ایجاد شهرهای بزرگ آغاز شده‌اند.

در روستاها و شهرستان‌های کوچک به دلیل آشنایی میان مردم به میزان ناچیزتری شاهد وقوع چنین پدیده‌هایی هستیم اما در شهرها به دلیل گمنامی و کسوت اماکنی که افراد می‌توانند در آن حاضر شوند، بیشتر شاهد آزارهای خیابانی هستیم.» شهلا اعزازی درباره فعالیت فعالان حقوق زنان، سازمان‌های مردم‌نهاد، خبرنگاران و پژوهشگران كه باعث مطرح‌شدن این آسیب اجتماعی شده است، توضيح داد: «درحال حاضر آزار خیابانی زیرگروه خشونت در عرصه خصوصی، عمومی و نیمه‌عمومی مانند دانشگاه و محل کار قرار می‌گیرد. لایحه خشونت علیه زنان درحال حاضر در دست قوه‌قضائیه است و یکی از ایراداتی که به آن وارد شده، مربوط به جرم‌انگاری وسیع بوده است.

در گذشته گفته می‌شد برخی زنان به دلیل خودنمایی، استفاده از لباس‌ها و آرایش‌های خاص یا حضور در اماکن نامناسب مورد آزار قرار می‌گیرند، این درحالی است که پژوهش‌ها نشان می‌دهد که شکل ظاهری و نه پوشش و نه حتی نگاه‌کردن یا حضور زنان در مکان‌های خاص هیچ تاثیری روی این آثارها ندارد.

آزار خیابانی باعث ایجاد محدودیت برای زنان در عرصه اجتماعی می‌شود، یعنی به زنان گفته می‌شود چه زمانی و کجا می‌توانند از خانه خارج شوند، چگونه زندگی کنند و بدین ترتیب امکانات زندگی آنان را تحت سلطه قرار می‌دهند.» این جامعه‌شناس به دو مزاحمت گفتاری و رفتاری اشاره كرد.

اعزازي اين را هم گفت كه آزارهای غیرکلامی با واکنش و اعتراض بیشتری همراه است: «ترس از واکنش پرخاشگرایانه فرد مزاحم مثل بی‌قدرتی زنان نسبت به مردان، قدرت اجتماعی بیشتر، مقام بالاتر مردان در سلسله‌مراتب اجتماعی، واکنش افراد دیگر و انگشت اتهام به سوی زن مورد آزار از جمله این دلایل است، حتی گاهی از سوی خود زنان انگشت اتهام به سمت آنان برمی‌گردد.»

او از پژوهشی با ۳۸۰ نمونه در شهر تهران ياد كرد كه در آن تنها ۱۸نفر از پسران اعلام کرده بودند که برای زنان مزاحمت ایجاد نکرده‌اند: «بیش از نیمی از آنان ادعا می‌کردند که در سطح کم برای زنان خشونت کلامی ایجاد کرده‌اند. این افراد دلایل رفتار خود را نمود رفتارهای مردانه از طریق ایجاد مزاحمت عنوان می‌کردند.»

تعقیب‌شدن با ماشین از رایج‌ترین نمودهای آزار خیابانی
در بخش دیگری از این نشست، شیوا دولت‌آبادی رئیس هیأت‌مدیره انجمن روانشناسی ایران در اين‌باره گفت: «آزار خیابانی تلاش برای برقراری ارتباط در سطح خیابان با کسی است که تمایل به برقراری این ارتباط ندارد، مخاطب این افراد این تلاش‌ها را تهدیدی برای قلمروی فردی خود می‌دانند. تجربیات نشان می‌دهد که نبود واکنش مناسب به این افکارها، استرس و فشارهای زیادی را در فرد تحمیل می‌کند.» او تعقیب‌شدن با ماشین را از رایج‌ترین نمودهای آزار خیابانی عنوان کرد.

بخش دوم همایش با حضور شیما قوشه، وکیل پایه یک دادگستری عضو کانون وکلای مرکز، فعال حقوق زنان در ایران ادامه پیدا کرد. دانشجویان از این بخش که درباره گشت‌های ارشاد بحث و گفت‌وگو شد، استقبال زیادی کردند. او در گفته‌های خود خلأ قانونی اثبات جرم در مورد آزار خیابانی را اصلی‌ترین مشکل حقوقی این مسأله دانست و گفت: «درباره آزار خیابانی یک ماده مشخص قانونی وجود دارد که براساس آن هرکس در معابر و اماکن عمومی برای زنان و کودکان مزاحمت ایجاد کند تا ٦ماه حبس و ٧٦ ضربه شلاق برای فرد مزاحم در نظر گرفته شده است. در واقع قانونگذار دایره وسیعی در نظر گرفته و مجازات کاملا حمایتگرانه است، اما خلأ اصلی در ادله اثبات همه جرایم علیه زنان است.

همه ما زنان ایران مورد آزار‌های مختلف قرار می‌گیریم، اما کدام‌مان توانسته‌ایم پیگیری کنیم و به نتیجه برسیم؟ مهم به زندان انداختن و مجازات خاطی نیست. مهم این است که مزاحم حاشیه امن دارد و نمی‌توان اثبات کرد که مزاحم واقعا جرم خلافی انجام داده. بعضی از ترس آبرو مسأله را پیگیری نمی‌کنند و خیلی‌ها به دلیل پروسه طولانی و عذاب‌آور شکایت فراموش می‌کنند. شاهد باید تعرض بدنی را مستقیم دیده باشد، اما ممکن است شاهدی هم نباشد.»

قوشه با اشاره به این‌که آزار خیابانی عموما ماهیت تخیل جنسی دارد و در قالب رفتار و عمل بروز می‌کند، نگاه‌های مقتدرانه از سوی برخی مردان در خیابان و به‌طور مثال درخصوص رانندگی را از مصادیق این خشونت دانست و راه‌حل را در این دانست که از قانونگذار بخواهیم، قانون مشخصی وضع یا قوانین موجود را اصلاح کند تا در این مورد نیاز به شهادت و اقرار نباشد.

به ‌گفته این وکیل دادگستری در حال حاضر بحث خشونت علیه زنان در فضای سایبر هم مطرح است اما با وجود قانون قدیمی، نمی‌توان درباره آن اقدام کرد؛ این در حالی است که جرايم هر روز با توجه به زمان و مکان تغییر می‌کند: «قانون مجازات اسلامی ‌سال ٩٢ اصلاحیه داشت اما به بخش آزار وارد نشدند و به همین دلیل ما هنوز قانون‌ سال ٧٥ را داریم.»

او با بیان این موارد گفت: «درباره چرایی آزار دلایل مختلفی مطرح می‌شود و یکی از آنها متهم‌کردن زنان درباره شیوه راه‌رفتن، لباس‌پوشیدن، خندیدن یا رفتار آنهاست. در این میان درست در جایی که تخلف و آزاری رخ داده این زنان هستند که علی رغم آسیب، مقصر هم قلمداد می‌شوند.»

قوشه با این توضیح بدحجابی را به ‌عنوان یکی از جرم‌هایی مثال زد که مجازات ١٠ روز تا ٢ ماه حبس دارد و ادامه داد: «می‌بینیم که در بحث مجازات، حداکثر بدحجابی حداقل آزار است. قانون‌گذار می‌داند کدام جرم را سنگین بگیرد؛ اما چرا نباید به جای گشت‌های ارشاد که در خصوص عنوان یک قانون که تبصره یک ماده است، این همه انرژی بگذاریم و به نیمی از جامعه به جای القای امنیت حس ناامنی بدهیم؛ در حالی ‌که می‌توان به جای آن گشتی برای مزاحمان خیابانی گذاشت.» این گفته‌های قوشه با تشویق دانشجویان همراه بود.

او ادامه داد: «می‌دانیم در خصوص گشت‌های ارشاد برای مبارزه با بی‌حجابی و بدحجابی هزینه زیادی مطرح شده اما کارگر نبوده است؛ چرا که زنان تنها راهشان را کج می‌کنند و از مسیر دیگری می‌روند یا تجربه می‌کنند که همیشه مانتوی بلندتری در خودرویشان به همراه داشته باشند.»

علیرضا حمیدی‌فر، معاون اجتماعی ناجا و رئیس مددکاری اجتماعی پلیس به‌عنوان دومین فرد این پنل برنامه‌های ناجا را در خصوص آزارهای خیابانی زنان شرح داد. حمیدی‌فر با اشاره به رنج آزار نیمی از افراد جامعه که کل جامعه را می‌سازند، گفت: «پسران بسیار بیشتر از دختران مورد تعرض قرار می‌گیرند اما این آزارها اغلب پنهان می‌ماند.»

او با نقل وضع یکی از مجرمانی که در ٧٠ سالگی‌اش به ٧٠ دختربچه ٧ تا ١٠ ساله تعرض کرده، این جرم را ناشی از این دانست که او کودک طلاق بوده و در کودکی به او تعرض شده و آسیب‌های زیادی متحمل شده است. رئیس مددکاری پلیس معتقد است مشکل قانون و پلیس نیست و شیوه‌های تربیتی ما پر از مسأله است: «بیشترین آمار اعتیاد در دانشجویان است و بیشتر از همه دانشجویان پزشکی درگیر این مسأله هستند. آزارها از این آسیب‌ها پدید می‌آید. اینها آزار است. آزار جنسی یک رفتار وابسته به تشویق‌ها و توبیخ‌هایی است که افراد دریافت می‌کنند. این در حالی است که کودکان ما از ابتدا تنبیه و متهم می‌شوند.»