همزیستی کودکان‌کار با کرونا

پرستو رفیعی | چراغ قرمز می‌شود، پسرک به سمت خودرو‌ها حرکت می‌کند. نیمی از چهره‌اش را پشت ماسک مشکی رنگ مخفی کرده و با خجالت بسته فال را به سمت سرنشینان خودرو‌ها می‌گیرد، به این امید که بتواند چیزی بیش از چند تخم مرغ برای سفره شام خانواده‌اش تهیه کند.

آن سوتر، اما چند پسربچه دیگر بساط شیشه پاک‌کنی با خود دارند و تلاش می‌کنند با پاک کردن شیشه خودرو‌ها پولی از راننده دریافت کنند. اگر راننده دستمزد خوبی به آن‌ها بدهد که هیچ، اما اگر شیشه را بالا بکشد و سعی کند بی‌تفاوت از کنار آن‌ها عبور کند فحش و نفرین است که نثارش می‌شود. «ان‌شاءالله کرونا بگیری، هم خودت هم خانواده‌ات.» این نفرین جدیدی است که این روز‌ها سر چهارراه‌ها به گوش می‌رسد.

داستان کودکان کار مشکل امروز و دیروز نیست. استخوان لای زخمی است که سال‌های طولانی است که مسئولان، جامعه‌شناسان و متخصصان علوم رفتاری را به خود مشغول کرده، اما دریغ از نتیجه‌ای ثمربخش. برگزاری جلسات مکرر، تصویب قوانین ریز و درشت و اجرای طرح‌های ضربتی هم راه به جایی نبرده است.

انگار هیچ قدرتی توان مقابله با کار کودکان را ندارد، حتی ویروس کرونا هم که در بیشتر کشور‌های جهان توانسته مردم را خانه‌نشین کند و بسیاری را به قرنطینه‌های خانگی بفرستد در مقابل کار کودکان، ضربه فنی شده و راه به جایی نبرده است.

از همان روز‌هایی که مسئولان بهداشتی کشور از افزایش تعداد مبتلایان به کرونا خبر دادند و بسیاری از کسب و کار‌ها برای مقابله با اپیدمی بیماری تعطیل شدند، بسیاری از نان آوران کوچک در قانون قرنطینه قرار نگرفتند و در خیابان‌ها و کارگاه‌های زیرزمینی باقی ماندند. هرچند تعداد کودکان باقی مانده در خیابان‌ها به مدد کمک مراکز خیریه مردم‌نهاد کم شد، اما همچنان هر روزه در چهارراه‌ها و معابر با آن‌ها مواجه می‌شویم.

میلاد یکی از همین کودکان کار است. از وقتی پدرش آن‌ها را ترک کرد مادر با پاک کردن سبزی و کار در خانه مردم هزینه زندگی‌شان را تأمین می‌کرد، اما افزایش مبتلایان به کرونا و شروع قرنطینه مادر را خانه‌نشین کرد. میلاد می‌گوید: «دیگر کسی سبزی آماده نمی‌خرد و کسی هم برای نظافت منزل کارگر خبر نمی‌کند. به‌همین دلیل برخلاف میل مادر و با ترس از مبتلا شدن راهی خیابان شدم تا با دستفروشی شکم خود و خانواده‌ام را سیر کنم.»

مجتبی هم سرنوشتی مشابه میلاد دارد. او هم برای تأمین معاش خانواده قدم در خیابان گذاشته، اما با این تفاوت که او به دلخواه خود در خیابان‌ها دستفروشی نمی‌کند. کبودی ناشی از مشت و لگد پدر روی صورت و دست‌هایش دیده می‌شود.

مجتبی می‌گوید: «پدرم معتاد است، تا قبل از شروع کرونا مادر و برادر بزرگم کارگری می‌کردند و خرج خانه و اعتیاد پدر را فراهم می‌کردند، اما با شروع کرونا مادر خانه‌نشین شد.» او ادامه می‌دهد: «خیلی می‌ترسم مریض شوم و بمیرم، اما اگر به خیابان نیایم و شب دست پر به خانه برنگردم زیر مشت و لگد پدر خواهم مرد.»

از همان روز‌ها هشدار‌های مسئولان بهداشتی کشور جدی شد و راه نجات از کرونا قرنطینه و در خانه ماندن اعلام شد، از همان روز‌هایی که با تعطیلی مدارس و مهد‌های کودک، تلاش شد شرایط برای حفظ کودکان فراهم شود، کودکان کار یا همان نان‌آوران کوچک همچنان در خیابان‌ها ماندند تا در تأمین معاش خانواده تلاش کنند.

حالا هم که بیش از ۱۰۰ روز از حضور ویروس خطرناک کرونا در ایران می‌گذرد و تقریباً بیشتر مردم به زندگی مسالمت‌آمیز با این ویروس عادت کرده‌اند، بسیاری از مشاغل و کسب و کار‌ها فعالیت خود را از سر گرفته‌اند، باز هم کودکان‌کار در خیابان‌ها و کارگاه‌های زیرزمینی حضور دارند.

البته نگاهی دقیق‌تر از حضور پررنگ‌تر آن‌ها در شرایط زندگی با کرونا حکایت می‌کند. در شرایطی که حتی دستفروشان نیز به میان پیاده‌رو‌ها بازگشته‌اند و در مراکز و پاساژ‌های شلوغ و پرتردد کمتر کسی ماسک می‌زند و دستکش به دست دارد، در شرایطی که بسیاری از کسب و کار‌ها دچار مشکل شده‌اند و برخی از کارفرمایان به دنبال نیروی کار ارزانقیمت‌تر می‌گردند، بازگشت کودکان‌کار به خیابان‌ها و کارگاه‌ها بیش از پیش به چشم می‌خورد.

کودکانی که ماسک، دستکش و لوازم ضدعفونی کافی در اختیار ندارند و علاوه بر آسیب ناشی از کار بیش از سایر افراد جامعه در معرض ابتلا به بیماری کرونا هستند. هرچند که به گفته متخصصان امور بهداشت و درمان کشور این کودکان به نوع شدید کرونا مبتلا نمی‌شوند، اما ناقلانی هستند که به سادگی اطرافیان خود را به بیماری آلوده می‌کنند و حلقه‌های مؤثر در ادامه زنجیره انتقال بیماری خواهند بود.

ارزان‌ترین نیروی کار
سام بوربور فعال حوزه کودکان در این باره می‌گوید: هرچند ویروس کرونا قربانیان خود را از میان قشر خاصی از جامعه انتخاب نمی‌کند و فقیر و غنی برایش تفاوت ندارد، اما اپیدمی جهانی این بیماری نشان داد که افراد غنی می‌توانند برای پیشگیری از ابتلا به بیماری در قرنطینه بمانند و آن دسته از افرادی که دچار مشکلات اقتصادی هستند برای تأمین معیشت و زنده ماندن چاره‌ای جز بیرون زدن از خانه و حضور در محل کار ندارند.

آن‌ها به سر کار می‌روند تا بتوانند زنده بمانند. وی ادامه می‌دهد: بیماری کرونا باعث تحمیل بحران اقتصادی به بیشتر کشور‌های جهان شده است. کشور ما نیز از این بحران بی‌نصیب نمانده، در چنین شرایطی متغیر‌های اجتماعی و اقتصادی به حضور اقشار ضعیف و کودکان‌کار در محل کار منجر خواهد شد.

حتی تشدید مشکلات اقتصادی باعث می‌شود برخی از کارفرمایان بالاجبار از نیروی کار ارزان‌تر استفاده کنند. کودکی که نه بیمه دارد و نه سندیکا و مقررات قدرتمندی از حقوقش حمایت می‌کند یکی از ارزان‌ترین نیرو‌های کار به حساب می‌آید. در حقیقت کارفرمایی که با مشکلات اقتصادی بسیاری مواجه شده با تعدیل نیرو و حفظ نیروی کار ارزان‌تر سعی می‌کند شرایط خود را بهبود بخشد و این به معنای حضور بیشتر کودکان در محیط‌های کار است.

این فعال حقوق کودکان می‌افزاید: باید حمایت‌های اجتماعی و اقتصادی به هر شکل ممکن صورت بگیرد تا بتوان از حضور کودکان در خیابان‌ها یا کارگاه‌های زیرزمینی پیشگیری کرد. فردی که در رفاه نیست، نمی‌تواند در خانه بماند و حتی تعطیلی مدارس باعث می‌شود بسیاری از کودکان طبقه فرودست وارد بازار کار شوند تا به معیشت خانواده خود کمک کنند. در چنین شرایطی رفتار‌های قهری مانند طرح جمع‌آوری کودکان‌کار که حتی نامی غیر‌انسانی دارد، می‌تواند تأثیر معکوس داشته باشد.

وی در خاتمه تأکید می‌کند: کرونا فقر را تشدید می‌کند و از گذشته‌های دور فقر، آسیب‌های اجتماعی و معضلاتی را که گریبانگیر طبقه فرودست و کمتر برخوردار است تشدید می‌کند و آن‌ها را دچار مشکلات عمده‌تری خواهد کرد. حل مسأله پرهزینه کار کودکان از عهده خیرین خارج است و این دولت‌ها هستند که می‌توانند با برنامه‌ریزی و پرداخت هزینه‌های بالا به حل آن کمک کنند.

حفظ سلامت کودکان کار
مظفر الوندی
یکی از درس‌های ایام کرونا، اجماع جهانی در موردحفظ سلامت انسان‌ها بود، به‌خاطر این ارزش بیش از ۹۰ درصد فعالیت‌های اجتماعی، هنری، مذهبی، ورزشی و سیاسی برای مدت‌ها تعطیل شد، علت اصلی هم حفاظت از جان انسان‌ها بود بنابر این جامعه بشری با ورود ویروس کرونا در معرض آزمایشی شگفت انگیز قرار گرفت.

جهت‌گیری تبلیغات رسانه‌ها، مقابله با این ویروس بود و بسیاری از برنامه‌ها، جلسات، همایش‌های ملی وبین‌المللی موقتاً تعطیل و رویکرد تمامی فعالیت‌ها به کرونا اختصاص یافت.

در چنین شرایطی طبعاً حفظ سلامت کودکان می‌بایست در صدر اولویت‌ها قرار گیرد، چرا که حق حیات و سلامت کودکان جزو حقوق بنیادی است و، چون کودکان قادر به دفاع از خود در مقابله با این تهدیدات نیستند برابر تعهدات بین‌المللی و قوانین داخلی دولت‌ها تضمین‌کننده این حقوق هستند متأسفانه وعلی‌رغم اقدامات متعدد برای حفظ جان عموم شهروندان، بخشی آسیب پذیر از این جامعه یعنی «کودکان کار وخیابان» به امان خود رها و مشاهده می‌کنیم.

در زمانی که همه از ترس کرونا درقرنطینه و ملزم به استفاده از ماسک و دستکش هستند کودکان خیابان، گویی در این دنیای کرونا زده نبوده‌اند وبدون هیچ حفاظی در چهارراه‌ها تا پاسی از شب مشغول کار بودند وهستند و به نظر می‌رسد برخی نهاد‌های متولی هم دراین خصوص حساسیتی نشان نمی‌دهند و نقض آشکار حقوق بنیادین کودکان (حق حیات و سلامت) در جلوی چشمانمان به وقوع می‌پیوندد و مدافعین حقوق کودک هم با سکوتی معنادار نظاره گرند. دفاع از حقوق کودک فقط به امور لوکس ونمایشی نیست بلکه در چنین شرایطی اولویت دفاع «حفظ سلامت» آنان بوده وهست.

منبع: روزنامه ایران