دوران جدید شهر‌های هوشمند

نیما پروین* | همه‌گیری کرونا در سراسر جهان، دولت‌های مختلف را برآن داشت تا با بهره‌گیری از ابزار‌های متفاوت سیاستی، رشد بیماری را کم کرده و از جان شهروندان خود محافظت کنند.

در این بین، کشور‌هایی هم بودند که در سال‌های اخیر، با سرمایه‌گذاری زیاد، توانسته‌اند شهر هوشمند را به یکی از راهبرد‌های اولویت‌دار خود بدل کرده و کاربرد‌های اجرایی آن را به زندگی روزمره مردم عرضه کنند. این کشور‌ها به‌طور متوسط عملکردی بهتر از سایرین در مواجهه با ویروس کرونا داشتند.

به عبارت بهتر، هر میزان که استفاده از فناوری‌های هوشمند، در کشوری به بلوغ رسیده باشد، محدود کردن رشد ویروس، شدنی‌تر به‌نظر می‌رسد. در این چند سطر خواهم کوشید به نمونه‌هایی از اقدامات دولت‌ها در جهت به چالش کشیدن کرونا اشاره کنم که مبتنی بر راهکار‌های نوین فناورانه و هوشمندسازی به‌شمار می‌روند.

تجربه عملی کشور‌ها و توصیه‌های سازمان جهانی بهداشت WHO در باب لزوم فاصله‌گذاری اجتماعی، دولت‌ها را برآن داشت تا سیاست‌های فاصله‌گذاری اجتماعی را با درجات مختلف، پیاده‌سازی کنند. اهمیت موضوع، برخی دولت‌ها را برآن داشت تا برای اندازه‌گیری، تحلیل و کنترل میزان رعایت قوانین فاصله‌گذاری از فناوری‌های جدید استفاده کنند.

نظیر پروژه‌ای که دانشگاه نیوکاسل برای سنجش میزان رفت‌وآمد انجام داد و با استفاده از اطلاعات حسگر‌های موجود در مسیر‌های عبور و مرور، به ۸/ ۱ میلیارد داده خام دست یافت و با تحلیل آنها، توانست اطلاعات خوبی برای تصمیم‌گیری در اختیار دولت انگلستان قرار دهد، یا کره‌جنوبی که با رونمایی از قطب داده‌های شهر هوشمند، موفق شد حرکت مردم در شهر‌ها را ردگیری کرده و کم‌وکیف اجرای فاصله‌گذاری را پایش کرده و آن را مبنای تصمیمات آتی خود قرار دهد.

توسعه نرم‌افزار‌های ردگیری در دوره شیوع ویروس، آن‌قدر متداول شد که اتحادیه اروپا راهنمای عملی توسعه نرم‌افزار‌های ردگیری و هشدار را نگاشت و در اختیار عموم قرار داد. چند روز قبل دو شرکت قدرتمند اپل و گوگل اعلام کردند برای ایجاد بستر

Contact tracing یا پیگیری اشاعه‌دهندگان ویروس با هم همکاری می‌کنند، این دو شرکت واسط برنامه‌نویسی یکپارچه‌ای را توسعه خواهند داد که استارت‌آپ‌ها و کسب‌وکار‌های سلامت هوشمند می‌توانند آن را مورد استفاده قرار دهند. کاربرد دیگر فناوری‌های نوین در مواجهه با ویروس کرونا، بهره‌گیری از آن‌ها به منظور اطلاع‌رسانی دقیق و شفاف به شهروندان است. این شفافیت در بسیاری از کشور‌ها توانست با هدایت و تغییر رفتار مردم، از ابتلای افراد جدید و بالا رفتن آمار مرگ و میر جلوگیری کند.

دولت کره‌جنوبی با در اختیار گذاشتن داده‌های خود به شرکت‌های خصوصی، توانست آن‌ها را به توسعه پلت‌فرم‌های real-time و نرم‌افزار‌های کاربردی در موبایل تشویق کند. کره‌جنوبی با شعار Citizens as Mayor به‌دنبال آن بود که شهروندان را مجهز به همان اطلاعاتی کند که یک شهردار دارد و با شفافیت اطلاعاتی، عملا کاری کند که خود شهروندان با مطلع شدن از فضا‌های آلوده به ویروس، از حضور در آنجا اجتناب کنند.

سایت Seol.go.kr با نمایش یکایک مبتلایان، منبع بیماری آن‌ها (مثلا سفر به کجا یا حضور در فلان محل عمومی) و مکان‌هایی که در روز‌های منتهی به بیماری حضور داشتند را به مخاطبان نشان می‌دهد. وزارت بهداشت سنگاپور نیز با توسعه داشبوردی، اطلاعات مبتلایان را به‌صورت روزانه در اختیار کلیه شهروندان قرار داده است، اطلاعاتی نظیر جنسیت، سن و محل نگهداری.

در کشور ما هم سامانه اطلاع‌رسانی، خودارزیابی و ثبت بیماران کرونا با استفاده از خوداظهاری افراد و نیز اطلاعات تراکنشی افراد مشکوک و مبتلا توانست محله‌های پرخطر را اعلام کند؛ امری که تا حدی توانست با افزایش آگاهی شهروندان از نقاط آلوده، رفتار ایشان و متولیان ضدعفونی معابر را تغییر دهد. ضرر و زیان وارده به کسب‌وکار‌ها در دوره شیوع بیماری روی دیگر سکه کرونا بود؛ در جهت کاستن از این آسیب نیز کسب‌وکار‌های فناورانه توانستند اقدامات قابل‌توجهی را رقم بزنند.

یکی از این موارد توسعه بستر‌های تامین مالی جمعی Crowd funding است، نظیر سایت‌های COVID mutual aid یا COVID funder که عملا توانستند برای کمک‌رسانی به کسب‌وکار‌ها و افراد آسیب‌دیده از کرونا نوعی سازمان‌دهی محلی رقم بزنند. در ایران کمپین «باهمیم»، توسط سایت مهربانه بیش از ۱۷ میلیارد تومان برای کمک به کارگران روزمزدی که متضرر شده بودند، جمع‌آوری کرد و توانست نمونه خوبی از تامین مالی جمعی برای کار‌های خیریه را رقم بزند، امری که نسبت به نمونه‌های مشابه جای پیشرفت قابل‌توجهی دارد.

کمپین نسیه معکوس نیز در کشور ما برای پیش‌خرید محصولات و خدمات از فروشگاه‌ها و کسب‌وکار‌های محلی راه‌اندازی شد، که با توجه به عدم استفاده نظام‌مند آن از بستر‌های جدید، عملا نتوانست توفیق چندانی داشته باشد و صرفا به‌صورت یک ایده باقی ماند. رشد بهره‌گیری کشور‌ها از فناوری‌های نوین برای غلبه بر ویروس کرونا - که شاید بتوان بخش زیادی از این تلاش را در توسعه بستر‌های ردگیری و تعقیب افراد و سنجش میزان رعایت فاصله‌گذاری دانست- توانمندی‌های اطلاعاتی دولت‌ها را نشان داد.

امری که خود به دغدغه‌های جدی درخصوص احتمال تجسس و نقض حریم خصوصی شهروندان منجر شد، ادوارد اسنودن در این راستا هشدار داده که با جمع شدن بساط کرونا، اشراف اطلاعاتی دولت‌ها و تجمیع این اطلاعات با استفاده از هوش مصنوعی، می‌تواند برای تجسس در کار‌های شهروندان، ابزار قدرتمندی در اختیار دولت‌ها قرار دهد.

کره‌جنوبی که با تکیه بر فناوری‌های جدید هوشمندسازی به‌خوبی توانست بیماری را کنترل کند، از معدود دولت‌هایی است که به این دغدغه توجه کرد و صریحا اعلام کرد از فناوری‌هایی که ناقض حریم خصوصی افراد هستند، تنها در دوره شیوع بیماری استفاده می‌کند.

همه‌گیری ویروس کرونا، آزمایشگاهی چندماهه برای بسیاری از کشور‌های جهان ایجاد کرد تا اقدامات خود در حوزه فناوری‌های نوین را سنجیده و اهمیت حرکت به سوی شهر هوشمند را در عرصه عمل دریابند. طبیعتا گسترش رویکرد هوشمندسازی و رشد این دست فناوری‌ها خواهد توانست ظرفیت کشور‌های مختلف را در مواجهه با چنین بحران‌هایی در آینده ارتقا دهد. آینده‌ای با بحران‌های پیچیده‌تر که راهکار‌های همه‌جانبه‌تری را طلب می‌کند.

*معاون برنامه‌ریزی و توسعه شهری شهرداری منطقه ۱۹