بحران کرونا و آلودگی هوا

مهدی زارع* | امسال شروع فصل آلودگی هوا با تداوم همه‌گیری کرونا همراه شد. از روز بیستم مهر -تقریبا مطابق همه سال‌های اخیر- اخبار مرتبط با ناسالم‌شدن هوای تهران منتشر شد.

روز بعد در بیست‌ویکم مهر شاخص کیفیت هوا ۱۲۱ گزارش شد و اعلام شد که کیفیت هوای تهران برای گروه‌های حساس جامعه آلوده و ناسالم است. تهران از ابتدای سال هم‌زمان با شیوع کرونا ۱۵ روز هوای پاک، ۱۵۲ روز هوای قابل قبول، ۳۷ روز هوای ناسالم برای گروه‌های حساس جامعه و دو روز هوای ناسالم برای همه افراد داشته است.

در مدت مشابه در سال ۹۸، پایتخت ۲۵ روز هوای پاک، ۱۵۳ روز هوای قابل قبول، ۲۷ روز هوای ناسالم برای گروه‌های حساس جامعه و یک روز هوای ناسالم برای همه افراد جامعه داشت. همین آمار اولیه که در اولین روز‌های شروع بازه آلودگی هوای تهران منتشر می‌شود، نشان می‌دهد که همین سال کرونایی که آمدوشد مردم با وسایل نقلیه شخصی (به دلیل همه‌گیری کرونا) بیشتر بوده است، از نظر آلودگی هوا نیز وضعی بدتر از سال قبل داشته است.

از سوی دیگر از اواخر شهریور ۹۸ در موج سوم بیماری کرونا در ایران قرار گرفته‌ایم. روز ۲۸ شهریور آمار مبتلایان روزانه به کرونا از سه هزار نفر فراتر رفت و از ۱۵ مهر نیز با ابتلای روزانه بیش از چهار هزار نفر به کرونا مواجهیم. تعداد فوت روزانه از چهارم مهر از ۲۰۰ نفر فزونی گرفت و تقریبا در همه سه هفته قبل با چنین وضعی مواجهه بوده‌ایم.

حال اگر دانسته‌های پایه درباره ویروس کرونا را مرور کنیم، به جمع‌بندی جدیدی هم می‌رسیم: ۸۰ درصد از موارد تأییدشده آزمایشگاهی کووید‌۱۹ خفیف تا متوسط است، ۱۶ درصد شدید و شش درصد بحرانی گزارش شده است.

لازم است بدانید که یک مورد خفیف کووید‌۱۹ همانند یک مورد خفیف سرماخوردگی نیست و همچنان نشانه‌های آن شدید است.

بیماری کووید-۱۹ برای بیشتر بیماران از ریه‌ها شروع می‌شود. در روز‌های اولیه عفونت، ویروس به سلول‌های ریوی حمله می‌کند. وقتی سلول‌ها عفونی می‌شوند، می‌میرند و ریزش می‌کنند. با این کار مواد مزاحم موجود در راه‌های هوایی را افزایش می‌دهند و جلوی توانایی بدن برای دور نگه‌داشتن مواد مزاحم از ریه‌ها را می‌گیرند.

التهاب موجب رایج‌ترین نشانه این بیماری یعنی سرفه خشک می‌شود. دیگر علائم ویروس کرونا خستگی، گلودرد، سردرد، درد مفصل یا ماهیچه، لرز و آب‌ریزش بینی هستند. در روز پنجم بیماران دارای شرایط قبلی ممکن است احساس کنند که مشکل تنفسی دارند.

معمولا هفت روز طول می‌کشد تا یک نفر به بیمارستان برود. بیشتر افرادی که از این بیماری می‌میرند، در ۱۴ تا ۱۹ روز دچار مرگ می‌شوند و به طور معمول افرادی که بهبود می‌یابند، بعد از دوونیم هفته از بیمارستان مرخص می‌شوند؛ اما در موارد خیلی بحرانی بهبود می‌تواند تا ماه‌ها طول بکشد.

حال برنامه اتفاقات مهم در سطح کشور را از اواخر مرداد ۹۹ مرور کنیم: از ۲۹ مرداد تا اول شهریور کنکور سراسری در چهار روز برگزار شد. روز‌های ششم تا نهم شهریور تعطیلات دهه اول محرم بود. ۱۵ شهریور بازگشایی مدارس انجام شد. از ۲۹ شهریور کارکنان ادارات و دستگاه‌های دولتی ملزم به حضور صد‌درصد در محل کار شدند.

همه این مراحل البته با رعایت دستورالعمل‌های بهداشتی و پروتکل‌ها انجام شده است. اگر به تاریخ‌های اوج‌گیری آمار مبتلایان و متوفیان کرونا (۲۸ شهریور، چهارم مهر و ۱۴ مهر) دقت کنیم، می‌بینیم که این زمان‌ها در فاصله‌های زمانی ۱۴ تا ۲۰ روز بعد از بازگشایی‌های مهم (مانند بازگشایی مدارس و حضور صد‌درصد کارکنان در ادارات دولتی) رخ داده‌اند.

یادمان باشد که در ۱۷ مهر تعطیلی روز اربعین و شنبه ۲۶ مهر تعطیلی شهادت امام رضا (ع) بود و از هم‌اکنون می‌توان به بازه‌های اوج ابتلا و متوفیات در آخر مهر و هفته اول آبان ۹۹ فکر کرد. حال اگر به موضوع آلودگی هوا و شروع بازه زمانی آن از بیستم مهر بازگردیم، می‌توانیم به این پیش‌بینی در کوتاه‌مدت ابعاد جدیدی نیز ببخشیم.

ذرات معلق سمی ناشی از آلودگی هوا می‌توانند از طریق بینی وارد ریه‌ها شده و آسیب‌های متعددی را به سلامت دستگاه تنفسی وارد کنند. با توجه به اطلاع‌رسانی گسترده رسانه‌ها بیشتر مردم از خطرات زندگی در هوای آلوده آگاه شده‌اند و با استفاده از روش‌های مختلف سعی می‌کنند با آلودگی هوا مقابله کنند.

زدن ماسک هنگام حضور در فضای باز، تصفیه هوای آلوده در خانه، خوردن مواد غذایی مفید و... ازجمله راه‌حل‌هایی است که برای محافظت از خود در برابر آلودگی هوا استفاده می‌شود. اگر شروع آلودگی هوا را ۲۰ مهر (حداقل در تهران و کرج) در نظر بگیریم، از هم‌اکنون می‌توان روی اثر متقابل کرونا و آلودگی هوا بر هم متمرکز شد.

به آن معنی که از اواخر مهر ممکن است با مشکلات گسترده‌تر مبتلایان به کرونا نیز مواجه باشیم.

* عضو وابسته فرهنگستان علوم