ببینید؛ خشکسالی بی‌سابقه دریای خزر؛ فاجعه‌ای زیست‌محیطی در قلب قزاقستان

روستای ژان‌بای، زادگاه ایت‌کالی کوانیش‌کالیف، اکنون به نمادی از بحران زیست‌محیطی در سواحل قزاقستان بدل شده است. این روستا زمانی در جوار دریای خزر قرار داشت، اما حالا ده‌ها کیلومتر با خط ساحلی فاصله دارد.

کوانیش‌کالیف که دوران کودکی خود را با شنا و ماهیگیری در این آب‌ها گذرانده، حالا شاهد ناپدید شدن دریا و تبدیل آن به زمینی بایر است. تصاویر ماهواره‌ای نشان می‌دهند که سطح آب دریای خزر در حدود ۲۵ کیلومتر عقب‌نشینی کرده است. تنها طی دو دهه، بیش از ۳۰ هزار کیلومتر مربع از سطح این دریا ناپدید شده، که حدود ۱۰ درصد از کل مساحت آن را شامل می‌شود.

دریای خزر، بزرگ‌ترین دریاچه محصور در خشکی جهان، میان پنج کشور آسیای مرکزی تقسیم شده است. اما خشکسالی در بخش قزاقستانی آن شدیدتر از سایر نقاط گزارش شده. به گفته اهالی روستا، تنها در چند سال اخیر، آب دریا تا جایی عقب نشسته که دیگر اثری از خط ساحلی سابق باقی نمانده است.

دلایل فراتر از تغییرات اقلیمی

کیرول اوسن، فعال محیط زیست، معتقد است که گرمایش زمین تنها عامل کاهش سطح آب نیست. او می‌گوید: «بهره‌برداری بیش از حد از منابع آب رودخانه‌هایی مانند ولگا و اورال که دریای خزر را تغذیه می‌کردند، نقش مهمی در این بحران ایفا کرده است.»

او با اشاره به ساخت ۹ سد و مخزن در روسیه و همچنین نیروگاه‌های برق‌آبی متعدد می‌افزاید: «جریان آب به صورت مصنوعی کنترل و منحرف شده و همین امر موجب کاهش شدید ورودی آب به خزر شده است.»

ضربه به اقتصاد و تنوع زیستی

ناپدید شدن آب دریای خزر نه‌تنها به اکوسیستم منطقه آسیب زده، بلکه اقتصاد جوامع محلی را نیز دچار بحران کرده است. ماهی‌های ارزشمند استورژن، منبع اصلی تولید خاویار، در خطر انقراض قرار گرفته‌اند.

در یک مزرعه دولتی پرورش ماهی در نزدیکی رود اورال، تلاش می‌شود تا نسل این ماهیان حفظ شود. تخم‌های استورژن پس از دو ماه و نیم، تبدیل به بچه‌ماهی شده و در رودخانه رهاسازی می‌شوند تا مسیر خود را به سمت خزر طی کنند. با این حال، کاهش سطح آب، تولیدمثل طبیعی این گونه را مختل کرده و اشتغال میلیون‌ها نفر را تهدید می‌کند.

روستاهای رهاشده، امید به دامداری

در غیاب دریا، ساکنان روستاهای ساحلی مانند ژان‌بای به دامداری روی آورده‌اند. شترها اکنون به منبع اصلی درآمد تبدیل شده‌اند. تایرون کاریشف، یکی از ساکنان ۷۰ ساله روستا، می‌گوید: «روزگاری جوانان برای ماهیگیری به دریا می‌رفتند. حالا نه دریا مانده و نه ماهی. بیکاری به شدت افزایش یافته و بسیاری از روستا مهاجرت کرده‌اند.»

به گفته کارشناسان، اگر روند کنونی ادامه یابد، تا پایان قرن سطح آب دریای خزر ممکن است تا ۲۰ متر دیگر کاهش یابد؛ امری که به بیابانی شدن بیشتر دشت‌های قزاقستان منجر خواهد شد. دشت‌هایی که تنها چند سال پیش پوشیده از امواج آب بودند.

منبع: عصر ایران