تصاویر؛ مار افعی سرنیزه‌ای زرین؛ کمیاب‌ترین و کشنده‌ترین افعی جهان

فرادید| افعی سرنیزه‌ای زرین گونه‌ای به‌شدت زهرآگین و در معرض انقراض است که تنها در جزیره «کیمادا گرانده» یافت می‌شود؛ این جزیره، منطقه‌ای فدرال و حفاظت‌شده است که در فاصله ۳۳ کیلومتری از ساحل جنوبی ایالت سائو پائولو در برزیل قرار دارد.

به گزارش فرادید؛ این مار که از خانواده مارهای زنگی به شمار می‌رود، به عنوان یکی از کشنده‌ترین مارها در جهان شناخته می‌شود و دلیل نام‌گذاری آن به افعی سرنیزه‌ای زرین، فرم سر و رنگ زرد مایل به قهوه‌ای در بخش زیرینش است.

مشخصات ظاهری افعی سرنیزه‌ای زرین

میانگین طول این مار حدود ۷۰ سانتی‌متر است، و بیشترین طول ثبت‌شده ۱۱۸ سانتی‌متر بوده است. رنگ اصلی بدن آن از قهوه‌ای روشن تا طلایی متغیر است. بر روی بدن آن، لکه‌هایی به شکل مثلثی یا مربعی به رنگ تیره دیده می‌شود که می‌توانند نازک یا پهن باشند و در امتداد ستون فقرات یا روبه‌روی هم یا به‌صورت متناوب قرار گرفته باشند. در برخی موارد، این لکه‌ها ممکن است بسیار کم‌رنگ یا حتی کاملاً محو شده باشند.

زیستگاه افعی سرنیزه‌ای زرین

این گونه تنها در جزیره کیمادا گرانده (Queimada Grande) در ایالت سائو پائولوی برزیل یافت می‌شود. این مار عمدتاً در جنگل‌های بوته‌زار و میان چمنزارهای انبوه جزیره زندگی می‌کند و به طور عمده درخت‌زی (arboricol) است. با استفاده از علامت‌گذاری الکترونیکی مشخص شده که برخی از نمونه‌ها تا چندین سال از درخت پایین نیامده‌اند.

تغذیه افعی سرنیزه‌ای زرین

امروزه این مار عمدتاً از پرندگان تغذیه می‌کند. در یک مطالعه، مشخص شد که ۸۵٪ طعمه‌ها پرندگان بوده‌اند؛ همچنین، سابقه تغذیه از مارهای دیگر و هزارپا نیز گزارش شده است. تصور می‌شود این گونه پس از جدا شدن جزیره از سرزمین اصلی (در حدود ۱۵٬۰۰۰ سال پیش در دوران یخبندان)، با توجه به کاهش منابع غذایی دیگر، به‌طور تخصصی از پرندگان تغذیه می‌کند. پرندگان تنها دو بار در سال هنگام مهاجرت در این جزیره توقف می‌کنند. این افعی به صورت فعال شکار نمی‌کند، بلکه روی درخت منتظر می‌ماند تا پرنده‌ای در نزدیکی‌اش فرود آید.

سم و اثرات افعی سرنیزه‌ای زرین

سم این گونه حدود پنج برابر قوی‌تر از سم گونه‌ی نزدیکش Bothrops jararaca است. احتمالاً این قدرت بالا برای جلوگیری از فرار پرندگان پس از گزش توسعه یافته است. در آزمایش‌ها مشاهده شده که این سم می‌تواند موش را در عرض دو ثانیه از پای درآورد. ترکیب دقیق سم هنوز مشخص نیست، اما آنزیم‌های فیبرینوژناز در آن شناسایی شده‌اند و احتمال وجود میوتوکسین‌ها نیز وجود دارد. سم این مار به طور قطع بر لخته شدن خون اثر می‌گذارد.

علائم گزش افعی سرنیزه‌ای زرین

هرگونه گزش از سوی این مار باید به عنوان یک تهدید بالقوه مرگبار در نظر گرفته شود. هیچ گزارش بالینی ثبت‌شده‌ای موجود نیست، اما احتمالاً علائم موضعی مانند درد، تورم، خونریزی، نکروز و تاول رخ می‌دهد. تجزیه عضلانی (میولیز) نیز ممکن است اتفاق بیفتد. علائم عمومی شامل سردرد، تهوع، استفراغ، اسهال، درد شکمی، سرگیجه و اختلالات گردش خون تا حد بی‌هوشی می‌باشد. امکان بروز اختلال کامل در انعقاد خون نیز وجود دارد.

تهدیدها و خطر انقراض افعی سرنیزه‌ای زرین

افعی سرنیزه‌ای زرین با تهدیدهای متعددی مواجه است که بقای آن را در معرض خطر جدی قرار داده‌اند. این گونه در مقایسه با خویشاوند خشکی‌زی‌اش، یعنی  Bothrops jararaca، کارایی تولیدمثل به‌مراتب پایین‌تری دارد. از جمله تهدیدهای اصلی می‌توان به برداشت غیرقانونی توسط قاچاقچیان حیات وحش، ورود گونه‌ها یا بیماری‌های غیربومی به زیستگاه، و رویدادهای فاجعه‌بار مانند آتش‌سوزی جنگلی اشاره کرد.

 در یک بررسی علمی، جمعیت این گونه در زیستگاه جنگلی‌اش با استفاده از مدل‌سازی سه‌بعدی و روش نمونه‌گیری فاصله‌ای حدود ۲٬۸۹۹ (با فاصله اطمینان ۹۵٪ بین ۱٬۹۰۳ تا ۴٬۴۱۶) برآورد شده است. نتایج این مطالعه نشان می‌دهد که حتی برداشت تعداد اندکی از این مار در هر سال، تأثیری بسیار مخرب مانند مرگ‌ومیر ۹۵ درصدی در بازه صد ساله دارد.

این یافته‌ها نشان‌دهنده اهمیت استفاده از روش‌های پایش دقیق اما ساده برای تدوین برنامه‌های حفاظتی است. اجرای چنین اقداماتی تنها در سایه همکاری دولت، نهادهای مدیریتی و جامعه علمی ممکن بوده و لازم است این هم‌افزایی در سیاست‌های حفاظتی برزیل، به‌ویژه در زیستگاه‌های دورافتاده، تقویت شود.