حسین کاظم پور اردبیلی؛ زندگی و زمانه دیپلمات صریح و سرسخت

فرادید | حسین کاظم پور اردبیلی دیپلمات برجسته و باسابقه کشورمان، بامداد روز شنبه ۲۷ اردیبهشت ماه، براثر خونریزی مغزی دار فانی را وداع گفت. او چندی پیش به دلیل خونریزی مغزی در بیمارستانی در تهران به کما رفته بود، اما پس از شدت گرفتن عارضه درسن ۶۸ سالگی از دنیا رفت.

به گزارش فرادید، آمیزه‌ای از سرسختی در مواضع و شوخ طبعی به معنای آن بوده که کاظم پور اردبیلی طی سالیان متمادی در عین این که با رقیبانش بر سر منافع ملی مشاجره داشته، همچنان با شوخ طبعی روابط گرمی با طرفین برقرار ‌کرده است. این ویژگی‌ها باعث شده تا درگذشت او با واکنش بسیاری از سیاستمداران ایرانی و برخی مسئولان بین المللی روبرو شود.

حسن روحانی در پیامی ضمن تسلیت درگذشت حسین کاظم پور اردبیلی، نوشت: "این تلاشگر پیشکسوت عرصه سیاست و مدیریت که طعم تلخ ترور و خشونت را در اوایل انقلاب چشید و بسیاری از یاران مبارز خود را در جریان بمب‌گذاری دفتر حزب جمهوری اسلامی از دست داد، با قبول سمت‌های مختلف خدمتگزاری در سنگر‌های گوناگون از جمله در وزارتخانه‌های بازرگانی، امور خارجه و نفت و ارائه خدمات صادقانه، کارنامه ارزنده‌ای از خود برجا گذاشت که نام و یادش را ماندگار خواهد کرد. "

محمد جواد ظریف، وزیر امور خارجه نیز در پیام تسلیتی نوشت: "این شهید زنده هفت تیر در تمامی چهار دهه گذشته از وزارت تا سفارت و از معاونت وزیر تا عضویت هیات عامل اپک همواره مدافعی تیزهوش و باصلابت برای منافع ملی و مشاوری امین و دقیق و صریح برای مسئولین جمهوری اسلامی ایران بود. خانواده وزارت امور خارجه در طول سه ماه گذشته دو حسین را از دست داده که هر دو نمونه خدمتگزاری بی پیرایه و صادقانه برای مردم دلاور ایران بود. "

مراسم خاکسپاری کاظم پور اردبیلی با حضور وزیر نفت و وزیر امور خارجه

ظریف همچنین در مراسم خاکسپاری کاظم پور اردبیلی گفت که " کاظم پور مرد بزرگی بود. موافقان و مخالفان عقاید او جز خوبی، محبت، خدمت‌گزاری و نگرانی برای کشور چیزی از او ندیدند. خدایا شاهد باش ما جز خوبی و دغدغه برای کشور چیزی از «حسین» ندیدیم. او مردی امین، راستگو، صریح و بی‌تعارف بود که هیچ‌گاه دل کسی را نمی‌شکست، اما در گفتن نظراتش هم هیچ ملاحظه‌ای نداشت. "

اسحاق جهانگیری، معاون اول رئیس جمهور نیز با ارسال پیامی درگذشت حسین کاظم پور اردبیلی را تسلیت گفته است. او در این پیام نوشته است: "مصیبت فقدان این دیپلمات برجسته و خدوم کشورمان را که همواره در سطح بین المللی مدافع منافع ملی ایران عزیز بود و در این راه از هیچ تلاشی دریغ نکرد، به خانواده محترم آن مرحوم و سایر بستگان صمیمانه تسلیت می‌گویم و از خداوند بزرگ برای آن فقید سعید غفران و رحمت واسعه الهی و برای بازماندگان داغدار صبر و اجر مسألت دارم. "

بیژن نامدار زنگنه وزیر نفت نیز طی یادداشتی در مورد وی نوشت: "قریب ۲۳ سال همکاری نزدیک با حسین کاظم‌پور، مرا در موقعیتی قرار می‌دهد که می‌توانم شهادت بدهم او، انسانی متدین، فرهیخته، متواضع، بسیار شرافتمند و خدمتگزاری راستین و بی‌ادعا برای ملت ایران، وفادار جمهوری اسلامی و عاشق ایران بود و سربلندی و پیشرفت ایران، دغدغه همیشگی‌اش بود. "

البته در میان واکنش های داخلی، برخی از سران سازمان‌های جهانی و مسئولان دیگر کشور‌ها به درگذشت حسین کاظم پور اردبیلی واکنش نشان داده و تسلیت گفته اند.

محمد سانوسی بارکیندو، دبیرکل سازمان کشور‌های صادرکننده نفت، در نامه‌ای به وزیر نفت درگذشت "حسین کاظم‌پور اردبیلی" نماینده ایران در هیات عامل اوپک را تسلیت گفت.

حسین کاظم پور اردبیلی در کنار محمد سانوسی بارکیندو، دبیرکل سازمان کشور‌های صادرکننده نفت

بارکیندو در متن این نامه، اردبیلی را یکی از طولانی‌ترین و شجاع‌ترین کارگزاران جمهوری اسلامی ایران در اوپک توصیف کرد که با او در ۳۴ سال گذشته همکاری کرده است.

وی همچنین از نقش ارزنده نماینده ایران در شکل‌دهی به راهبرد طولانی مدت اوپک و تقویت دبیر خانه تقدیر و او را یکی از قهرمان‌های بیانیه همکاری کشور‌های تولیدکننده عضو و غیرعضو اوپک در میانه بحران کرونا توصیف کرد.

حسین کاظم‌پور اردبیلی در ۱۳۳۱ خورشیدی در تهران چشم به جهان گشود. او پس از گذراندن تحصیلات ابتدایی و متوسطه تصمیم گرفت تا با ورود به مدرسه عالی بازرگانی تحصیلات تکمیلی خود را سپری کند و در ۱۳۵۳ خورشیدی موفق به دریافت مدرک کارشناسی بازرگانی شد. پس از این دوران، کاظم پور تصمیم گرفت تا برای ادامه تحصیل به آمریکا سفر کند و تحصیلات خود را در رشته مدیریت بازرگانی(ام‌بی‌ای) در مقطع کارشناسی ارشد به پایان برساند.

حسین کاظم پور در مدت اقامت خود در آمریکا با انجمن‌های اسلامی دانشجویان خارج از کشور، همکاری داشت. با پیروزی انقلاب اسلامی او تصمیم به بازگشت گرفت و فعالیت خود را ابتدا در بخش خصوصی، در زمینه واردات و تجارت خارجی آغاز کرد. او نخستین فعالیت سیاسی خود را در ۱۳۵۸ خورشیدی و در دولت شهید محمدعلی رجایی در وزارت بازرگانی در جایگاه مدیرعامل و رییس هیات مدیره شرکت گسترش خدمات بازرگانی ایران آغاز کرد.

هفتم تیر ۱۳۶۰ خورشیدی یادآور بمب گذاری دفتر حزب جمهوری اسلامی است، همان روزی که بسیاری از افراد انقلابی در این ترور ناجوانمردانه جان خود را از دست دادند و به فیض شهادت نائل شدند. حسین کاظم‌پور نیز از جمله افرادی بود که به عنوان نماینده بازرگانی در دفتر حزب جمهوری اسلامی حضور داشت اما او را از نجات‌یافتگان بمب‌گذاری می شناسند. دستور جلسه بررسی مسایل بازرگانی کشور و سخنران اصلی کاظم پور اردبیلی بود. با حضور شهید سید محمد بهشتی در جلسه، دستور کار عوض شد و کاظم‌پور از پشت تریبون کنار رفت و بر روی صندلی خود نشست و همین موضوع باعث شد تا او از انفجار جان سالم به در ببرد.

به همین دلیل است که محمد جواد ظریف در پیام تسلیت خود کاظم پور اردبیلی را «شهید زنده» خواند.

چندی پس از این واقعه کاظم‌پور به وزارت امور خارجه رفت و به عنوان معاون اقتصادی وزارت امور خارجه فعالیت خود را آغاز کرد. او در مدت حضور خود در وزارت خارجه مسوولیت های بسیاری را برعهده داشت و مذاکرات زیادی را در زمینه پیشبرد مسایل کشور عهده‌دار بود. یکی از مهم ترین مذاکرات او در این دوران گفت وگو با آندره کورمیگو وزیر امور خارجه اتحاد جماهیر شوروی بود. مبحث اصلی این مذاکرات پیگیری ایران در خصوص تحویل موشک های دوربرد به وسیله شوروی به رژیم بعثی بود. «تدوین استراتژی تعامل سازنده و شراکت در عین رقابت، تلاش‌هایی برای تشکیل IEF و شکل‌دهی به کشورهای صادرکننده گاز در سال ۲۰۰۱» از جمله کارهای مهم کاظم‌پور در دوره مسوولیتش بود.

حسین کاظم پور اردبیلی در ۱۳۶۴ خورشیدی به عنوان یکی از اعضای هیأت مدیره شرکت ملی نفت ایران برگزیده شد و در مقطعی نیز معاونت امور بین‌الملل وزارت نفت را برعهده گرفت. در دوران جنگ تحمیلی با توجه به وجود تحریم های تحمیل شده از سوی برخی کشورها، حسین کاظم پور توانست نفت ایران را به فروش برساند.

عهده داری سفارت ایران در ژاپن از دیگر فعالیت های اجرایی کاظم پور به شمار می رود. او این مسوولیت را در فاصله سال های ۱۳۶۹ تا ۱۳۷۳ خورشیدی بر عهده گرفت اما با پایان این مسوولیت، او در ۱۳۷۳ بار دیگر به وزارت نفت برگشت و برای یک دوره ۱۵ ساله نماینده ایران در اوپک شد. با روی کار آمدن دولت یازدهم بار دیگر کاظم پور به بدنه نفت بازگشت و به عنوان ژنرال نفتی در دولت به کار گرفته شد و از ۱۳۹۲ خورشیدی تا پایان عمر نمایندگی ایران در اوپک را بر عهده گرفت.

بسیاری معتقدند، کاظم‌پور اردبیلی نقش کلیدی در اوپک داشته و به عنوان یکی از استراتژیست‌های این نهاد مهم نفتی جهان تاثیر گذار بوده است. برخی از روزنامه نگاران او را آقای اوپک ‌خواندند. او به عنوان یک دیپلمات ملی گرا شناخته می‌شود که در اکثر تحولات نفتی ۲ دهه اخیر تاثیرگذار بوده است و منافع ملی ایران را پیش برده است. کاظم‌پور در دوران تحریم نفتی کشور ماموریت های بسیار دشوار و سنگین بر عهده داشت.

رسانه "بلومبرگ"، به مناسبت درگذشت کاظم پور اردبیلی گزارشی منتشر کرده و نوشته است که او، مردی استوار، جذاب و جنگنده، نماینده ایران در اوپک از سال ۱۹۸۵ بود. کاظم پور اردبیلی حضور دائمی در محافل انرژی بین المللی داشت و موقعیتش را در دولت‌های مختلفی که در ایران بر سر کار آمدند، حفظ کرد.

وی سال ۲۰۰۸ در مصاحبه‌ای با یک نشریه داخلی گفته بود: فراموش نکنید زمانی که هر بشکه نفت شش دلار بود تا وقتی که هر بشکه نفت ۱۲۶ دلار شد، من از منافع ملی دفاع کردم. اگر ایران موفقیتی در بخش انرژی بین المللی داشت، من یکی از عوامل اصلی این موفقیت بوده ام.

کاظم پور اردبیلی هرگز وزیر نفت ایران نبود و بیشتر از این که یک متخصص باشد، یک دیپلمات در حوزه نفت به شمار می‌رفت. وی پیش از انقلاب اسلامی ایران در آمریکا تحصیل کرده بود.

نماینده فقید ایران که در سن ۶۸ سالگی بر اثر خونریزی مغزی درگذشت، یک مذاکره کننده سرسخت بود. در یک دیدار اوپک که در سال ۲۰۱۸ در وین برگزار شد، پس از این که عربستان سعودی اظهار کرد افزایش اخیر تولید ایران به معنای آن است که باید در توافق کاهش تولید مشارکت کند، بحث بالا گرفت. کاظم پور واکنش نشان داد و با ژست مودبانه، اما بی نظیر معترض شد و گفت: اگر کسی بازار را از عرضه لبریز کرده باشد آن کشور عربستان سعودی است. ایران غیرمنعطف و پیروز ماند.

در دیدار معروف مارس سال ۲۰۲۰ اوپک پلاس که به آغاز جنگ قیمت میان عربستان سعودی و روسیه منجر شد، وی حضور نیافت. مشکلات قلبی به معنای آن بود که وی در برابر ریسک ابتلا به ویروس کرونا آسیب پذیر است و بنابراین در خانه ماند.

وی درست یک سال پیش در دیداری که اواسط زمستان در وین انجام گرفت، اثر خود را گذاشته بود و موضع ایران تقریبا در دقیقه آخرین نزدیک بود مسیر توافق را تغییر دهد.

پیش از آن زمانی که بیژن زنگنه، وزیر نفت در اعتراض به فشار آمریکا به اوپک برای افزایش تولید به نشانه اعتراض، اجلاس اوپک را ترک کرد، کاظم پور اردبیلی از این هم فراتر رفته بود و حاضر نشده بود تصمیم احتمالی و بیانیه‌ای که معمولا در پایان نشست اوپک صادر می‌شود را امضا کند و پوزخند زده بود.

استواری وی در این جایگاه حاصل سال‌ها تجربیات دشوار بود.

در سال ۱۹۸۱ زمانی که وی در وزارت بازرگانی بود، در بمب گذاری مقر حزب جمهوری اسلامی مجروح شد. طبق گفته خودش، برای مداوا به سوییس رفته بود و در آنجا دوباره توانسته بود راه برود. یک منبع آشنا که وی را به خوبی می‌شناخت، گفته است که کاظم پور اردبیلی مشکل شنوایی داشت، اما به ندرت درباره آن صحبت کرده بود.

هنگامی که صادرات نفت ایران یک دهه قبل هدف تحریم قرار گرفت، در طول نخستین سال‌های انزوای بین المللی در بحبوحه جنگ با عراق، کاظم پور هر بشکه نفت را به قیمت ۱۰ دلار در هر بشکه به هند فروخته بود و همزمان از کشور‌های غربی برای رویایی علیه صدام حسین درخواست تجهیزات کرده بود.

ارتباط با تامین سلاح یک روز جنجال آفرید. در سال ۲۰۰۰ پلیس ژاپن کاظم پور را متهم کرد در زمان تصدی مقام سفیر ایران در ژاپن در دهه ۱۹۹۰ تلاش کرده است به طور غیرقانونی سلاح به ایران وارد کند. طبق گزارش نشریه ژاپن تایمز، وی به دلیل مصونیت دیپلماتیک از این اتهامات رهایی یافت. هر زمان این موضوع از سوی خبرنگاران مطرح می‌شد، وی با بی تفاوتی سرگرم کننده‌ای اعتنا نمی‌کرد.

این مرد قاطع همزمان خبرنگاران را جذب و به همان اندازه عصبانی می‌کرد. صدای بلند وی می‌توانست پرخاش باشد و با جملات استدلالی بلند صحبت می‌کرد.

به گفته آرن والثر، دبیرکل سابق مجمع بین المللی انرژی، کاظم پور با چهره پوکر و چشمکی در چشمش، دیگران را جذب می‌کرد و با شیطنت هنرمندانه، عامدانه برخی را عصبانی و خود و برخی دیگر را سرگرم می‌کرد.

در جنگ قیمت اواخر دهه ۱۹۹۰، وی در پشت صحنه نقش مهمی برای توافق با عربستان سعودی برای کاهش تولید نفت ایفا کرد.

این اواخر وی از دیپلماسی خود در برابر دونالد ترامپ، رییس جمهور آمریکا بهره برد. در سال ۲۰۱۸ که ترامپ ایران را هدف تحریم‌های مجدد قرار داد، کاظم پور در مصاحبه‌های مطبوعاتی به رییس جمهور آمریکا طعنه زد و گفت: این توییت‌های وی هستند که تاثیر ناخواسته‌ای روی بالا رفتن قیمت‌های نفت دارند.

آمیزه‌ای از سرسختی در مواضع و شوخ طبعی به معنای آن بود که وی طی سالیان متمادی در عین این که با رقیبانش از جمله عربستان سعودی مشاجره می‌کرد، همچنان حس رفاقت را در روابطش داشت.

در یک کنفرانس اوپک در کاخ هافبرگ وین، کاظم پور و همتای سعودیش که تجربه قابل قیاس با وی داشت، با سال‌ها رقابتی که آن‌ها را به هم پیوند داده بود، بازو در بازوی یکدیگر عکس انداختند.