میلیاردها «پشۀ مهندسی‌شده» قرار است چه هدفی را به انجام برسانند؟
پروژه جهانی «پشه» می‌خواهد تب دِنگی را با آلوده کردن پشه‌های ماده به باکتری وُلبِچیا ریشه‌کن کند. این پروژه شامل انتقال باکتری به پشه‌ها و رها کردن آن‌ها در طبیعت است.
فرادید| در حال حاضر، تب دِنگی در ۱۰۰ کشور همه‌گیر شده و نیمی از جمعیت جهان در معرض خطر ابتلا به آن هستند. خطر آن به طرز چشمگیری افزایش یافته است، بین سال‌های ۲۰۱۹ تا ۲۰۰۰ موارد ابتلا به دنگی افزایش ۱۰ برابری داشته و در سال ۲۰۲۳ شاهد بیشترین شمار موارد ثبت‌شده بودیم.
به گزارش فرادید، نه تنها بنگلادش، پرو و بورکینافاسو همگی شاهد شیوع بی‌سابقه‌ای در ۱۲ ماه گذشته بوده‌اند، بلکه اکنون مواردی از انتقال دنگی توسط پشه در فرانسه، ایتالیا و اسپانیا نیز گزارش شده است.
علت چیست؟ استدلال دانشمندان این است که تغییرات آب و هوایی موجب افزایش این بیماری ویروسی ناشی از پشه شده و سیاره‌ی در حال گرم شدن، فضاهای قابل‌سکونت بیشتری را برای حشرات فراهم کرده است. با بیشتر شدن پشه‌ها، می‌توان انتظار داشت زمان بین شیوع دنگی تسریع و فصول انتقال آن طولانی‌تر شود.
وضعیت نگران‌کننده است. اما تیم «برنامه جهانی پشه» راه‌حلی برای آن دارد. آن‌ها پیشنهاد کردند پشه‌ها را با باکتری‌هایی درمان کنند که می‌تواند از رشد ویروس در بدن آن‌ها جلوگیری کند.
علائم تب دِنگی چیست؟
به دلایل خوبی به دنگی برچسب «تب استخوان‌شکن» زده‌اند. ۸۰ درصد موارد بدون علامت هستند، اما زمانی که علائم بروز کنند، عبارتند از تب بالا، درد عضلات و مفاصل، سردرد شدید، درد پشت چشم‌ها، حالت تهوع و استفراغ.
علائم ۱۰-۴ روز پس از عفونت آغاز می‌شوند و می‌توانند از دو روز تا یک هفته ادامه یابند. DHF یا دانگ شدید با درد شدید شکم، استفراغ مداوم، خونریزی لثه یا بینی، خون در مدفوع یا استفراغ، پوست رنگ‌پریده و سرد و خستگی ظاهر می‌شود. به دلیل وجود نداشتن داروی ضد ویروس برای این بیماری، پزشکان فقط می‌توانند این علائم را کاهش دهند.
تب دنگی چگونه گسترش می‌یابد؟
دنگی از طریق نیش یک گونه پشه ماده آلوده به نام Aedes aegypti که معمولاً در مناطق گرمسیری و نیمه‌گرمسیری یافت می‌شود، پخش می‌شود. Aedes aegypti که از جنگل‌های غرب آفریقا سرچشمه می‌گیرد، در جریان تجارت برده آفریقایی در سراسر جهان گسترش یافت و از آن زمان تاکنون به انتقال از طریق حمل و نقل انسانی ادامه داده است.
دیگر گونه‌های Aedes هم می‌توانند تب دنگی را به میزان کمتری منتقل کنند. پشه ببر آسیایی بسیار مهاجم، مقصر احتمالی انتقال دنگی در اروپا است. برخلاف پشه‌های مالاریا که معمولاً در شب نیش می‌زنند و می‌توان آن‌ها را با پشه‌بندهای آغشته به حشره‌کش دور نگه داشت، پشه‌های دنگی گزنده‌های روز هستند و کنترل آن‌ها بسیار دشوار است.
این پشه‌ها به طرز فوق‌العاده‌ای با زندگی با انسان‌ها، منبع خون مورد علاقه‌شان، سازگار شده‌اند و به موجودات بسیار شهرنشینی تبدیل شده‌اند. در شهرها، آب راکد کلید بقاء آن‌هاست و محل تخم‌گذاری و زیستگاهی برای لاروها و شفیره‌های آبزی در حال رشد است. پشه‌ها می‌توانند از حوضچه‌های کوچک آب که در ظروف ساخت بشر، مانند زباله، لاستیک‌های مستعمل، گلدان‌ها و غیره تجمع می‌کنند، برای تولیدمثل استفاده کنند. به این ترتیب، خود انسان‌ها نیروی محرکه اصلی برای موفقیت پشه‌های دنگی بوده‌اند.
چگونه می‌توانیم با شیوع بیماری مبارزه کنیم؟
پیشگیری از دنگی مستلزم حمله چندجانبه به پشه با سمپاشی حشره‌کش است. با این حال، مقاومت در برابر حشره‌کش‌ها در جمعیت پشه‌ها در سطح جهان ایجاد شده که اثربخشی آن را تهدید می‌کند.
استراتژی‌های کنترل نیز شامل حذف یا تطبیق مکان‌های تولیدمثل برای جلوگیری از تخم‌گذاری Aedes aegypti در آب راکد (برداشتن زباله‌هایی که ممکن است آب را انباشته کنند و گذاشتن پوشش روی ظروف ذخیره‌سازی آب) می‌شود.
برای کشتن لارو پشه در پهنه‌های آبی، از سموم باکتریایی نیز استفاده می‌شود. این استراتژی‌ها پرزحمت هستند، زیرا شناسایی، درمان و ریشه‌کنی تمام مکان‌های تولیدمثل چالش‌برانگیز است. به این ترتیب، نیاز مبرمی به روش‌های جدید کنترل پشه وجود دارد.
برنامه جهانی پشه (WMP) رویکردی غیرشیمیایی و مبتنی بر تغییرات ژنتیکی برای کنترل تب دنگی ارائه کرده است. یک باکتری به نام وُلباچیا که به طور طبیعی در بسیاری از گونه‌های حشرات وجود دارد، اما نه در Aedes aegypti.
WMP دریافت «آلوده کردن» Aedes aegypti به وُلباچیا از رشد ویروس دنگی در ماده‌های بالغ جلوگیری می‌کند. از دیدگاه حسابگرانه، این روش خودپایدار است زیرا ولباچیا از طریق جفت‌گیری به تخم‌ها منتقل می‌شود، بنابراین می‌تواند در جمعیت‌های وحشی گسترش یابد.
WMP کاهش قابل‌توجهی را در موارد دنگی گزارش کرده که در آن‌ها Aedes aegypti حامل وولباچیا رها شده است. با توجه به اینکه Aedes aegypti ویروس‌های Zika و Chikungunya را نیز منتقل می‌کند، WMP یک روش بالقوه برای کنترل بیماری با سه ویروس ایجاد کرده است.
نواری حاوی هزاران تخم پشه مهندسی شده
به جرات می‌توان گفت پشه‌ها منفورترین حشرات هستند، اما با وجود این بدنامی، از بین ۳۵۰۰ گونه پشه، تنها تعداد انگشت‌شماری ناقل بیماری هستند و وجودشان در اصل برای اکوسیستم مهم است.
پشه‌ها منبع غذایی ماهی‌ها، قورباغه‌ها، خزندگان، خفاش‌ها و پرندگان هستند و از آنجا که حشرات نر از شهد تغذیه می‌کنند (فقط ماده‌ها خون می‌خورند)، گرده‌افشان هم هستند. رویکرد WMP برای گونه‌های خاص است و فقط Aedes aegypti را هدف قرار می‌دهد که با رویکرد حشره‌کش‌ها در تضاد است، چون حشره‌کش‌ها، حشرات غیرهدف را هم تحت تاثیر قرار می‌دهند.
مسیر کنونی تغییرات آب و هوایی که ما در آن قرار داریم، افزایش دما و تغییر در الگوهای بارندگی را به همراه دارد که به نفع این حشره کوچک و محموله ویروس اوست. به این ترتیب، برای مبارزه با تهدید جهانی دنگی، تا آنجا که ممکن است به سلاح‌های بیشتر در زرادخانه خود نیاز داریم.
مترجم: زهرا ذوالقدر
