کشف فسیل «شکارچیِ سه‌چشم» که 506 میلیون سال قبل زندگی می‌کرد
دیرین‌شناسان موزه مانیتوبا و موزه سلطنتی انتاریو (ROM) گونه‌ای جدید و شگفت‌انگیز از یک شکارچی متعلق به ۵۰۶ میلیون سال پیش را در بِرجِس شِیل در کانادا کشف کرده‌اند. نتایج این کشف در مجله علمی Royal Society Open Science منتشر شده است.
فرادید| این جانور که موسورا فنتونی (Mosura fentoni) نام‌گذاری شده، کم و بیش به اندازه یک انگشت اشاره بوده و دارای سه چشم، پنجه‌های بندبند و تیغ‌دار، دهان دایره‌ای پوشیده از دندان و بدنی با زائده‌های شنا در کناره‌ها بوده است.
به گزارش فرادید، این ویژگی‌ها نشان می‌دهند این موجود متعلق به گروهی منقرض‌شده به نام پره‌دندان‌سانان بوده؛ گروهی که شامل شکارچی معروفی به نام آنومالوکاریس کانادنسیس (Anomalocaris canadensis) نیز می‌شود؛ جانوری یک متری که در همان زیست‌بوم با موسورا می‌زیسته!
اما نکته‌ی منحصربه‌فرد در مورد موسورا اینست که یک ویژگی در انتهای بدن خود داشته که تاکنون در هیچ‌یک از دیگر پره‌دندان‌سانان مشاهده نشده: ناحیه‌ای شبیه شکم متشکل از چندین بخش متوالی در انتهای بدن!
جو مویسیاک، سرپرست این پژوهش و متصدی دیرین‌شناسی و زمین‌شناسی در موزه مانیتوبا می‌گوید: «موسورا دارای ۱۶ بخش فشرده در انتهای بدن خود است که با آبشش‌ها پوشیده شده‌اند. این نمونه‌ای جالب از هم‌گرایی تکاملی با گروه‌های مدرن مانند خرچنگ‌های نعل‌اسبی، هزارپایان و حشرات است که همگی بخش‌هایی از بدن با اندام‌های تنفسی در ناحیه پشتی دارند.»
دلیل این ویژگی جالب هنوز روشن نشده، اما پژوهشگران حدس می‌زنند ممکن است مربوط به ترجیحات زیست‌محیطی خاص یا ویژگی‌های رفتاری این جانور باشد که نیاز به تنفس کارآمدتری داشته است.
به دلیل زائده‌های پهن شنا در بخش میانی بدن و بخش عقبی باریک، موسورا به شکل مبهم شبیه شب‌پره‌های دریایی بوده و جمع‌آورندگان فسیل آن را «شب‌پره‌های دریایی» نامیده‌اند. همین شباهت الهام‌بخش نام علمی آن شد که اشاره‌ای به هیولای خیالی ژاپنی به نام «Mothra» (موترا) دارد.
ماسورا اگرچه با پروانه‌های واقعی، عنکبوت‌ها، خرچنگ‌ها و هزارپایان خویشاوندی دور دارد، در شاخه‌ای بسیار ابتدایی‌تر از درخت تکاملی این جانوران قرار دارد که همگی تحت عنوان بندپایان شناخته می‌شوند.
ژان-برنار کارون، متصدی دیرین‌شناسی بی‌مهرگان در ROM و از نویسندگان این پژوهش می‌گوید: «پره‌دندان‌سانان نخستین گروه از بندپایان بودند که در درخت تکاملی از شاخه اصلی جدا شدند، بنابراین بررسی آن‌ها داده‌های مهمی درباره ویژگی‌های اجدادی این گروه ارائه می‌دهد. گونه‌ی جدید نشان می‌دهد این بندپایان اولیه به‌شکل شگفت‌آوری متنوع بوده‌اند و الگوهای سازگاری مشابهی با خویشاوندان مدرن دوردست خود داشته‌اند.»
نمونه فسیلی Mosura fentoni. سر سمت چپ است و برآمدگی‌های تیره و سه‌بعدی نشان‌دهنده مواد معدنی هستند که جایگزین آبشش‌ها و لاکونه‌های گردش خون شده‌اند.
دکتر جو مویسیاک در حال کشف نمونه‌ای از Mosura fentoni در بِرجِس شِیل، منطقه Marble Canyon در سال ۲۰۲۲.
نمونه فسیلی Mosura fentoni از محل Raymond Quarry که تحت شرایط نوری متفاوت عکاسی شده است. شکل کلی بدن در تصویر سمت چپ به‌خوبی نمایان است، در حالی که تصویر سمت راست آثار بازتابنده‌ای از روده، دستگاه گردش خون، چشم‌ها و دستگاه عصبی را نشان می‌دهد.
چندین فسیل از موسورا جزئیاتی از آناتومی درونی از جمله اجزایی از سیستم عصبی، سیستم گردش خون و دستگاه گوارش را نیز نشان می‌دهند.
کارون می‌افزاید: «شمار بسیار کمی از مکان‌های فسیلی در جهان چنین دیدگاه دقیقی درباره ساختارهای نرم داخلی ارائه می‌دهند. می‌توانیم نشانه‌هایی را ببینیم که نمایانگر دسته‌های عصبی در چشم‌ها هستند؛ دسته‌هایی که احتمالاً در پردازش تصویر نقش داشته‌اند، درست مانند آنچه در بندپایان زنده وجود دارد. جزئیات فوق‌العاده هستند.»
برخلاف انسان که دارای شریان و سیاهرگ است، موسورا دارای سیستم گردش خون «باز» بوده؛ قلب آن خون را به حفره‌های بزرگ داخلی به نام لاکونه پمپاژ می‌کرده است. این لاکونه‌ها در فسیل‌ها به‌شکل نواحی بازتابنده دیده می‌شوند که درون بدن و زائده‌های شنا امتداد یافته‌اند.
مویسیاک اضافه می‌کند: «لاکونه‌های سیستم گردش خون که در موسورا به‌خوبی حفظ شده‌اند به ما کمک می‌کنند ویژگی‌های مشابه اما مبهم‌تری را که پیشتر در دیگر فسیل‌ها دیده بودیم، بهتر تفسیر کنیم. هویت این ساختارها همواره محل بحث بوده است. حالا روشن شده که حفظ این ساختارها بسیار رایج بوده و تأییدی بر منشأ باستانی این نوع سیستم گردش خون است.»
از مجموع ۶۱ فسیل موسورا، همه جز یکی توسط ROM در فاصله‌ی سال‌های ۱۹۷۵ تا ۲۰۲۲ جمع‌آوری شده‌اند، بیشتر از معدن رِیموند در پارک ملی یوهو در بریتیش کلمبیا.
شکافتن تخته‌های شیل در معدن بِرجِس شِیل نزدیک منطقه Marble Canyon در سال ۲۰۲۲، مویسیاک و کارون به ترتیب در مرکز و سمت راست تصویر.
نمودار آناتومیکی Mosura fentoni که جزئیات حفظ‌شده‌ی سیستم عصبی به رنگ بنفش، دستگاه گوارش به رنگ سبز و سیستم گردش خون به رنگ نارنجی را نشان می‌دهد.
مویسیاک می‌گوید: «مجموعه‌های موزه‌ای چه قدیمی و چه جدید، گنجینه‌های بی‌پایانی از داده‌ها درباره گذشته هستند. اگر فکر می‌کنید همه‌چیز را دیده‌اید، فقط کافیست کشوی یک موزه را باز کنید.»
مکان‌های فسیلی بِرجِس شِیل در پارک‌های ملی یوهو و کوتنِی قرار دارند و «پارکس کانادا» محافظت آن‌ها را برعهده دارد. این سازمان با پژوهشگران علمی برجسته همکاری می‌کند تا دانش و درک این دوره‌ی کلیدی تاریخ زمین را گسترش داده و این مکان‌ها را با تورهای راهنمایی‌شده‌ی برنده‌ی جوایز با جهان به اشتراک بگذارد.
بِرجِس شِیل سال ۱۹۸۰ به دلیل ارزش جهانی استثنایی خود به‌عنوان میراث جهانی یونسکو به ثبت رسید و حالا بخشی از میراث جهانی «پارک‌های کوهستانی راکی کانادا» محسوب می‌شود.
مترجم: زهرا ذوالقدر
